ΕΙΡΗΝΗ – ΠΟΛΕΜΟΣ
ΕΙΡΗΝΗ
Ορισμός : Ειρήνη είναι η κατάσταση αρμονίας , ισορροπίας, φιλότητας , ενότητας που επικρατεί σε διακρατικό και διαπροσωπικό επίπεδο. Πρόκειται για την αρμονική συνύπαρξη ατόμων και λαών .

Τα αποτελέσματα της ειρήνης
- Η ειρήνη αποτελεί την αναγκαία προϋπόθεση για την ανάπτυξη κάθε κοινωνικού τομέα, για την δημιουργία γενικά πολιτισμού.
- Στην ειρήνη υπάρχει η δυνατότητα για ολόπλευρη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου: μόρφωση , καλλιέργεια, κριτική, ψυχαγωγία , απόλαυση της ζωής .
- Οι κοινωνικοί τομείς εξελίσσονται ομαλά και προοδεύουν . Η πρόοδος αποτυπώνεται στις
επιστήμες , στην τέχνη, στα γράμματα, στις τεχνικές .
- Υπάρχουν οι δυνατότητες για ανάπτυξη ανθρωπιστικών αισθημάτων , για καλλιέργεια της
συνεργασίας , ανάμεσα σε πολίτες και λαούς .
- Δημιουργείται ευνοϊκό κλίμα για την επίλυση προβλημάτων και για την βελτίωση των τομέων της πολιτικής, κοινωνικής , οικονομικής ζωής .
- Υπάρχει η δυνατότητα για καλύτερη οικονομική οργάνωση και ανάπτυξη. Μείωση πολεμικών δαπανών συνεπάγεται αύξηση κοινωνικών παροχών , επενδύσεις , δημιουργία νέων κλάδων, εκσυγχρονισμό , άρα άνοδο βιοτικού επιπέδου και βελτίωση ποιότητας ζωής- Το ευνοϊκό αυτό κλίμα εμπνέει το αίσθημα της αισιοδοξίας , της ασφάλειας , της έφεσης προς δημιουργικές δραστηριότητες .

ΠΟΛΕΜΟΣ ( επεκτατικός , αμυντικός , εμφύλιος , θρησκευτικός , απελευθερωτικός )
Ορισμός
Πόλεμος είναι η επικράτηση των συγκρούσεων και της αναταραχής. Είναι η βίαιη εκδήλωση των διαφωνιών , των ανταγωνισμών, των αντιθέσεων σε διακρατικό και διαπροσωπικό επίπεδο.

Αιτίες του πολέμου
Γενικά :
- Πρωταρχικό πρόβλημα είναι το πόσο η επιθετικότητα αποτελεί μία έμφυτη παρόρμηση του ανθρώπου ή είναι επίκτητη.
- Υπάρχει η άποψη, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος σπρωγμένος κυρίως από το ένστικτο της αυτοσυντήρησης , εκφράζεται επιθετικά. Σύμφωνα με άλλους , οι κοινωνικές συνθήκες είναι αυτές που κάνουν τον άνθρωπο επιθετικό .
Συνδυαστικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο άνθρωπος, όντας από τη φύση του καλός και
κακός, διαμορφώνει και καλλιεργεί τις δυνάμεις του ανάλογα με τα κοινωνικά δεδομένα .
Αίτια του πολέμου, αποτέλεσαν συχνά, σε όλη την ιστορική πορεία, πολιτικοί και οικονομικοί ανταγωνισμοί. Αυτοί εκφράστηκαν σε δύο κατευθύνσεις :
- Κατακτητικές τάσεις ισχυρών κρατών, επιθυμία για επικράτηση .
- Ανισότητες σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, ανάμεσα σε καταπιεσμένους και καταπιεστές , που οδηγούν σε πολέμους ανεξαρτησίας , σε αγώνες απελευθερωτικούς, σε επαναστάσεις.

Οι συνέπειες του πολέμου
- Απώλεια ανθρώπινου δυναμικού, δημογραφικές ανακατατάξεις .
- Φόβος, άγχος, ανασφάλεια, θάνατος .
- Εξαφάνιση κάθε ανθρωπιστικού στοιχείου, επικράτηση της αρχής « ο θάνατός σου , η ζωή
μου ».
- Γενική οπισθοδρόμηση , καταστροφή πολλών επιτευγμάτων , στασιμότητα επιστημών,
οικονομική εξαθλίωση .
- Πολιτικές και κοινωνικές ανακατατάξεις .

« Η ειρήνη αγαθό, ο πόλεμος καταστροφή ». Ισχύει πάντα η άποψη ;
Ο κανόνας : Εξετάζοντας τα αποτελέσματα της ειρήνης και τις συνέπειες του πολέμου, διαπιστώνουμε ότι πράγματι η ειρήνη είναι αγαθό και ο πόλεμος καταστροφή.

Η εξαίρεση : Υπάρχουν ωστόσο περιπτώσεις, όπου μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ισχύει το
αντίθετο . Σε περιόδους καταπίεσης και δουλείας , δεν μπορούμε να ευχόμαστε την διατήρηση της ειρήνης. Η ιστορική πείρα έχει αποδείξει ότι μόνο η ένοπλη ρήξη μπορεί να οδηγήσει σε απελευθέρωση. Σ’ αυτήν την περίπτωση ο πόλεμος είναι το μέσο που θα οδηγήσει σε καλυτέρευση των συνθηκών , ενώ η ειρήνη αποτελεί τη διαιώνιση των ανισοτήτων .

Η σημερινή κατάσταση : Είναι γνωστό ότι η σύγχρονη εποχή μαστίζεται από πολλά αρνητικά φαινόμενα και κοινωνικά νοσήματα, ώστε παρόλη την ειρήνη που επικρατεί , το κλίμα δεν είναι ιδιαίτερα ευνοϊκό . Γι αυτό κατά καιρούς ακούγεται η άποψη ότι ένας πόλεμος θα γίνονταν αιτία επαναπροσδιορισμού του ανθρώπου. Οι άνθρωποι θα συνετίζονταν μπροστά στο φόβο του θανάτου, θα ξεπερνούσαν την έπαρσή τους, θα συνειδητοποιούσαν την ματαιότητα του υλικού πλούτου και της τεχνολογίας .

Συνακόλουθα θα συνειδητοποιούσαν την αναγκαιότητα και τη σημασία του ανθρώπινου παράγοντα , ενώ πολλά καθημερινά προβλήματα, όπως ανεργία – αστυφιλία , θα έβρισκαν λύση .
Απέναντι σ’ αυτή την ακραία θέση, θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε δύο ειδών επιχειρήματα :
α) η απειλή ενός πυρηνικού πολέμου , σήμερα, κάνει αμφίβολη τη συνέχεια του ανθρώπινου είδους, ώστε να δοθούν οι δυνατότητες της ανασυγκρότησης και του επαναπροσδιορισμού.
β) υπάρχουν δυνατότητες να αντιμετωπισθούν όλα τα παραπάνω προβλήματα ειρηνικά, με
κατάλληλες προσπάθειες και ενέργειες. Εξάλλου σε καμία παρόμοια περίπτωση τα αποτελέσματα του πολέμου δεν μπορούν να είναι πιο ευεργετικά απ’ ότι οι αγώνες για μια δικαιότερη ειρήνη.

ΑΠΟΨΕΙΣ
« …όσο συνεχίζονται οι πυρηνικοί εξοπλισμοί τόσο περισσότερο η ανθρωπότητα απειλείται να έρθει στην καταστροφή : κάθε νέο σύστημα εξοπλισμών δεν εξασφαλίζει την ασφάλεια στην Ανατολή, ούτε στη Δύση , αλλά αυξάνει περισσότερο την απειλή του θανάτου και του ολοκαυτώματος »
« Ο άνθρωπος διαφέρει από το ζώο ; » ρωτήθηκε ο Ντοστογιέφσκυ
« Ναι, βέβαια, είναι καλλιτέχνης στη θηριωδία του » απάντησε .
« Κάθε ζώο κάτι δίδαξε στον άνθρωπο : ο αετός την κλεψιά, ο κάβουρας τον εξοπλισμό, η σουπιά τη χρήση δακρυγόνων , ο σκίουρος την προφύλαξη, το φίδι την κατασκοπεία….Το περιστέρι δεν του έμαθε τίποτα »
« Ο πόλεμος είναι συμπόσιο γυπών και απώλεια υπάρξεων ».
( Βύρων )
« Όταν αυτοί που είναι ψηλά μιλάνε για ειρήνη, ο απλός λαός ξέρει πως έρχεται πόλεμος . Όταν αυτοί που είναι ψηλά, καταριούνται τον πόλεμο , οι διαταγές για επιστράτευση έχουν υπογραφεί.»
( Μπρέχτ )
« Αν ο άνθρωπος φέρθηκε ως τώρα με αγριότητα και απερισκεψία όπως τα θηρία, όταν δεν
καταλαβαίνει ότι έχει την υπεροχή, λύνει τις διαφορές του με τη βία. Το γεγονός αυτό δεν σου δίνει το λογικό δικαίωμα να περιμένεις ότι θα επαναλαμβάνεται επ’ άπειρον και πολύ λιγότερο να υποστηρίζεις ότι πρέπει να επαναλαμβάνεται. Γιατί τίποτε δεν εμποδίζει να αλλάξει το αύριο και στο σημείο τούτο η ροή της ιστορίας ( φαινόμενο όχι τόσο σπάνιο όσο νομίζεται ) είτε από τη συνδρομή διαφόρων απρόβλεπτων περιστάσεων , είτε με την πρωτοβουλία του ιδίου του ανθρώπου, που έχει τις καταβολές του λογικού, μπορεί κάποτε να λογικευτεί και ν΄αποφασίσει να αξιοποιεί με άλλους συμφερότερους τρόπους την περίσσεια των σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων , όχι με τον εξευτελισμό και τη σφαγή των ομοίων του. »

Άποψη : Στην διεθνή συνάντηση οργανώσεως ειρήνης , που πραγματοποιήθηκε το 1985, πήρε μέρος και ο Σαμιτέρου Τανιγκούτσι , ο οποίος επέζησε από το βομβαρδισμό του Ναγκασάκι .

Η αφήγησή του υπήρξε συγκλονιστική :
« ΄Εζησα το βομβαρδισμό στο Ναγκασάκι όταν ήμουν 16 χρόνων . Έκανα ποδήλατο 2 χιλιόμετρα μακριά από το επίκεντρο . Η έκρηξη με πέταξε στο χώμα με μια ταχύτητα περίπου 280 χιλιόμετρα την ώρα.
Το ποδήλατό μου κάηκε από την θερμότητα που έλιωσε σίδερα και πέτρες σε μια μάζα. Πεσμένος στο χώμα έτρεμα – σαν να γίνονταν σεισμός- και νόμιζα ότι θα πέθαινα . Μετά από ώρα συνήλθα και κοίταξα τον εαυτό μου. Το δέρμα μου από την αριστερή πλάτη μέχρι τα δάχτυλά μου ήταν καμένο, μαύρη στάχτη κόλλησε στα δάχτυλά μου. Εκεί με βρήκαν μετά από 3 ημέρες . Μετά από 5 μέρες άρχισε η πληγή μου να ματώνει κι ο πόνος δυνάμωνε , αλλά για ένα μήνα δεν υπήρχαν καθόλου φάρμακα. Μέρα με τη μέρα το καμένο μέρος του σώματός μου σάπιζε. Συνεχώς άκουγα να ψιθυρίζουν γύρω μου ότι θα πέθαινα σε μια – δυο μέρες . Στο στήθος μου είχα βαθιές πληγές που δεν έκλειναν από την επίδραση της ραδιενέργειας, μέχρι που σάπισαν .
Έτσι ζω εδώ και 40 χρόνια . Σήμερα η επιστήμη έχει αναπτύξει όπλα που μπορούν να καταστρέψουν 10 φορές την ανθρωπότητα με το πάτημα ενός κουμπιού. Η ζωή μου τελείωσε το Ναγκασάκι εδώ και 40 χρόνια . Δεν είμαι άνθρωπος . Είμαι Χιμπακούσα ….»
( Εφημ. ΝΕΑ )

Στη σημερινή εποχή, σε παγκόσμιο επίπεδο, τα διάφορα κράτη προτιμούν να επιλύουν τις διαφορές που δημιουργούνται μεταξύ τους με τη δύναμη των όπλων, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται συνεχώς καινούριες εστίες πολέμου. Αυτή η κατάσταση καθιστά εύθραυστη την παγκόσμια ειρήνη, παρ’ όλο που τα τελευταία χρόνια γίνονται μεγάλες προσπάθειες για τη μείωση των πολεμικών εξοπλισμών ή την ολοκληρωτική κατάργησή τους. Αφού προσεγγίσετε την έννοια της ειρήνης και το ρόλο που αυτή παίζει σε παγκόσμιο επίπεδο να αναφερθείτε στους λόγους που κάνουν την ειρήνη σήμερα επικεφαλή και να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να παγιωθεί. Πιστεύετε πως θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα το όραμα μιας παγκόσμιας ειρήνης;

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΟΡΙΣΜΟΙ:
Ειρήνη: είναι η κατάσταση φιλίας, αμοιβαίας κατανόησης, αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπων ή λαών, με σκοπό την πορεία προς την πρόοδο και την ευημερία, βασισμένη στο διάλογο και στις αξίες του ανθρωπισμού.
Πόλεμος: είναι η βίαιη και παράλογη επίλυση των διαφορών, που δημιουργούνται μεταξύ των ανθρώπων και των κρατών, με τη δύναμη των όπλων. Αυτός ο τρόπος επίλυσης των διαφορών οδηγεί αναπόφευκτα στη φρίκη, στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στην αναστολή της προόδου σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Αναφορά στη μεγάλη συμβολή της ειρήνης στην εξέλιξη και πρόοδο των ανθρωπίνων κοινωνιών σε όλα τα χρονικά στάδια από τα οποία πέρασαν. Η ειρήνη αποτέλεσε το σταθερό θεμέλιο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η δημιουργική προσπάθεια όλων των λαών. Στη σύγχρονη εποχή ο ξέφρενος ανταγωνισμός των εξοπλισμών από όλα σχεδόν τα κράτη καθιστά εύθραυστη την παγκόσμια ειρήνη και αποτελεί σοβαρή απειλή για την επιβίωση της ανθρωπότητας.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΣΕ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΣ ΓΙΑΤΙ:
1. Αποτελεί το σπουδαιότερο κρίκο συνοχής μεταξύ των ανθρώπων.
2. Παρακινεί τους ανθρώπους σε ειρηνικά έργα που συμβάλλουν στην πρόοδο και ευημερία της ανθρώπινης παγκόσμιας κοινότητας.
3. Φέρνει σε επαφή τους λαούς όλης της γης και καλλιεργεί το διάλογο ως μοναδικό μέσο επίλυσης των διαφορών τους.
4. Ολοκληρώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα καλλιεργώντας τα ανθρωπιστικά ιδεώδη.
5. Δίνει νόημα και περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου.
6. Δημιουργεί το απαραίτητο κλίμα αγάπης και ασφάλειας, μέσα στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί να γευτεί τους καρπούς της εργασίας του.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΣΗΜΕΡΑ:
1. Η κρίση όλων των αξιών που είναι πολύ έντονη στη σημερινή εποχή.
2. Ο φανατισμός σε οποιαδήποτε μορφή που δυναμιτίζει και δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις.
3. Οι ιμπεριαλιστικές και μιλιταριστικές τάσεις πολλών κρατών.
4. Οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί και η τελειοποίηση των όπλων μαζικής καταστροφής, που απορροφούν μεγάλα χρηματικά κονδύλια.
5. Η εμφάνιση συνεχώς καινούριων εστιών πολέμου σε πολλά μέρη του κόσμου, που υποσκάπτουν τη διεθνή συνεργασία και την παγκόσμια ισορροπία, μεγαλώνοντας τον κίνδυνο μιας παγκόσμιας πολεμικής σύρραξης.
6. Η έλλειψη του διαλόγου και η μη αναγνώριση από όλους τους ανθρώπους της μεγάλης αξίας του ως μοναδικού μέσου επίλυσης των διαφορών μεταξύ των κρατών.
7. Ο μεγάλος κίνδυνος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος που θα σημάνει και το τέλος της ανθρωπότητας.
8. Η μεγάλη διαφορά στην κατανομή του πλούτου μεταξύ των κρατών και των ανθρώπων. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί κοινωνικές ανισότητες και γενικά πολλά προβλήματα.
9. Η παγκόσμια οικονομική κρίση και ειδικότερα η ενεργειακή κρίση, η οποία μπορεί να ανατρέψει την παγκόσμια ειρήνη.
10. Η γενικότερη κρίση που εμφανίζεται σε όλους τους τομείς του σύγχρονου πολιτισμού.
11. Οικονομικά συμφέροντα.

ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΤΡΟΠΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΑΓΙΩΘΕΙ Η ΕΙΡΗΝΗ:
1. Με τη συνειδητοποίηση κάθε ανθρώπου ξεχωριστά της μεγάλης αξίας και σημασίας της ειρήνης για την παγκόσμια ανάπτυξη και πρόοδο.
2. Με τη χρησιμοποίηση του διαλόγου ως μοναδικού μέσου επίλυσης των διαφορών μεταξύ των ανθρώπων στις καθημερινές τους σχέσεις και των κρατών γενικότερα.
3. Με τη συμμετοχή σε φιλειρηνικά κινήματα και οργανώσεις που έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν πίεση στις πολιτικές ηγεσίες όλων των κρατών που λαμβάνουν τις σημαντικές αποφάσεις.
4. Με την ενίσχυση των πολιτικών εκείνων, οι οποίοι θα εργαστούν για να υπάρξει συνεργασία μεταξύ των κρατών και για να αποτραπεί ο εφιάλτης του πολέμου.
5. Με τη συμβολή των επιστημόνων, των πνευματικών ανθρώπων και γενικά όλων εκείνων που μπορούν να ενημερώσουν και να προβληματίσουν τους ανθρώπους για τους κινδύνους που διατρέχει η παγκόσμια ειρήνη.
6. Με την αφύπνιση των νέων που, αποτελώντας το μέλλον της ανθρωπότητας, θα πρέπει να αγωνιστούν, για να δημιουργηθεί μια κοινωνία στην οποία δε θα υπάρχουν οι σημερινές ανισότητες που αποτελούν κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
7. Με τη μείωση των πυρηνικών όπλων και τη σταδιακή κατάργησή τους (ύφεση, αφοπλισμός).
8. Με την παροχή χρημάτων για την επίλυση των προβλημάτων που αποτελούν πληγές του σύγχρονου πολιτισμού (φτώχεια, πείνα κυρίως στο λεγόμενο τρίτο κόσμο κ.τ.λ.) και όχι για την κατασκευή όπλων που μπορούν να φέρουν την καταστροφή.
9. Με την ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των κρατών μέσα από πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις.
10. Με την παιδεία.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ:
Στο χέρι των ανθρώπων είναι το όραμα της παγκόσμιας ειρήνης να γίνει πραγματικότητα. Αν παραμείνει απλώς όραμα και ενδόμυχος πόθος, μπορεί να ξημερώσει κάποτε για την ανθρωπότητα η «επόμενη μέρα»

ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ:
«Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Γιατί στην ειρήνη τα παιδιά θάβουν τους γονείς, ενώ στον πόλεμο οι γονείς τα παιδιά».
Ηρόδοτος
«Ο παιδαγωγός πρέπει να μαθαίνει στο νέο ν’ αγαπά δύο πράγματα, την ειρήνη και την εργασία, και να μισεί ένα, τον πόλεμο».
Ανατόλ Φρανς

ΕΙΡΗΝΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ:
Ειρήνη είναι η κατάσταση φιλία αμοιβαίας κατανόησης, αρμονικής συνύπαρξης ανθρώπων ή λαών, με σκοπό την πορεία προς την πρόοδο και την ευημερία, βασισμένη στο διάλογο και τις αξίες του ανθρωπισμού.
Σύμφωνα με τον Έριχ Φρομ η λέξη ειρήνη χρησιμοποιείται με διττή σημασία: από τη μία με την έννοια του μη πολέμου ή της μη χρήσης βίας για την επίτευξη ορισμένων στόχων, αυτό θα ήταν ο αρνητικός της ορισμός, ενώ, αντίθετα, σύμφωνα με το θετικό της ορισμό, η ειρήνη είναι η κατάσταση της αδελφικής αρμονίας όλων των ανθρώπων. Όταν σήμερα γίνεται λόγος για την ειρήνη γενικά, κανείς δε σκέφτεται την αρμονική αλληλεγγύη των ανθρώπων ούτε την πλήρη εξέλιξη του ανθρώπου από ψυχολογική άποψη, αλλά το μη πόλεμο.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΙΡΗΝΗΣ:
α) Ατομική: ψυχική γαλήνη και ηρεμία.
β) Οικογενειακή: αρμονικές και φιλικές διαπροσωπικές σχέσεις μέσα στην οικογένεια.
γ) Εθνική: ομοψυχία, αλληλεγγύη μεταξύ των ομοεθνών.
δ) Παγκόσμια: φιλία μεταξύ των λαών, πραγματική αρμονία.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ:
Αρχαία Ελλάδα: η ειρήνη επικεντρώνεται τόσο στις σχέσεις ανάμεσα στους πολίτες μιας πόλης όσο και στις σχέσεις ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις. Κίνητρο της φιλειρηνικής σκέψης είναι η ενδυνάμωση του ελληνικού κόσμου στον αέναο αγώνα του κατά των βαρβάρων που έρχονταν κυρίως από την ανατολή.
Ρωμαϊκή εποχή: η Pax Romana ταύτιζε την αιώνια ειρήνη με την απεριόριστη, χρονικά και χωρικά, ρωμαϊκή κυριαρχία στο γνωστό κόσμο.
Μεσαίωνας: η Pax Christi είναι η σύμβαση ανάμεσα στο Θεό και τους χριστιανικούς λαούς. Ο Θεός παραχωρεί μέσω του ηγεμόνα, την ειρηνική συμβίωση με αντάλλαγμα το σεβασμό και την υποταγή στο θεϊκό νόμο.

Νεότερη εποχή: την ιδέα της ειρήνης υπό το πρίσμα της εσωτερικής κρατικής πολιτιστικής ταυτότητας και του εξωτερικού περίγυρου, δέχονται ως δεδομένη οι κυριότεροι πολιτικοί φιλόσοφοι (Χομπς, Ρουσσώ, Καντ κ.α.).

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ:
Α. Για το άτομο:
- Ολοκληρώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα, καλλιεργώντας τα ανθρωπιστικά ιδεώδη.
- Δίνει νόημα και περιεχόμενο στη ζωή του ανθρώπου.
- Δημιουργεί το απαραίτητο κλίμα αγάπης και ασφάλειας μέσα στο οποίο ο άνθρωπος μπορεί να γευτεί τους καρπούς της εργασίας του και τα αγαθά του πολιτισμού.
- Οδηγεί τον άνθρωπο στην επιδίωξη της πνευματικής και ηθικής του εξύψωσης.
- Απαλλάσσει το άτομο από το φόβο του βίαιου θανάτου, την ανασφάλεια. Ο άνθρωπος διακατέχεται από αισθήματα ηρεμίας, ασφάλειας, αισιοδοξίας για το μέλλον.

Β. Για την κοινωνία:
- Αποτελεί τον βασικότερο κρίκο συνοχής των ανθρώπων.
- Παρακινεί σε ειρηνικά έργα που συμβάλλουν στην πρόοδο και την ευημερία της παγκόσμιας κοινότητας.
- Φέρνει σε επαφή τους λαούς όλης της γης, προωθείται η συνεργασία.
- Καλλιεργεί το διάλογο ως μοναδικό μέσο επίλυσης των διαφορών.
- Αναπτύσσεται η οικονομική ζωή, ανεβαίνει το βιοτικό επίπεδο των λαών.
- Προωθούνται τα γράμματα, οι τέχνες, οι επιστήμες.
- Καλλιεργείται ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΕΥΘΡΑΥΣΤΗ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ:
- Η παγκόσμια οικονομική κρίση και ειδικότερα η ενεργειακή κρίση.
- Οι οικονομικοί ανταγωνισμοί για την προώθηση των προϊόντων στις διεθνείς αγορές.
- Τα συμφέροντα των μεγάλων πολεμικών βιομηχανιών που αναζητούν αγορές και δημιουργούν τεχνητές κρίσεις.
- Οι ιμπεριαλιστικές και μιλιταριστικές αντιλήψεις και η αρρωστημένη φιλοδοξία κάποιων ηγετών.
- Οι στρατιωτικοί ανταγωνισμοί και η τελειοποίηση των όπλων μαζικής καταστροφής, ο κίνδυνος ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος που θα σημάνει το τέλος της ανθρωπότητας.
- Η εμφάνιση συνεχώς καινούριων εστιών πολέμου σε πολλά μέρη του κόσμου που υποσκάπτουν τη διεθνή συνεργασία και την παγκόσμια ισορροπία.
- Οι πολιτικές σκοπιμότητες, καπηλεία των ειρηνιστικών κινημάτων.
- Οι αποικιοκρατικές τάσεις, τα διπλωματικά παρασκήνια, η διεθνής κατασκοπεία, ο αποκλεισμός του διαλόγου, η αδιαλλαξία των πολιτικών ηγετών.
- Η κρίση όλων των αξιών, η αμφισβήτηση των ειδώλων, των ιδανικών.
- Ο φανατισμός σε οποιαδήποτε, το τοπικιστικό πνεύμα, ο εθνικισμός, ο ρατσισμός.
- Η μεγάλη διαφορά στην κατανομή του πλούτου μεταξύ των λαών.
- Τα επιθετικά, βίαια ένστικτα του ανθρώπου, η απληστία, η δίψα για κυριαρχία.
- Η μισαλλοδοξία, οι θρησκευτικές έριδες.
- Η έλλειψη κριτικής στάσης, η ευπιστία, η ορμητικότητα.
- Το ατομικό συμφέρον, η πλεονεξία και η φιλοξενία.
- Η αποχή των πνευματικών μας ηγετών που δεν καθοδηγούν και ευαισθητοποιούν τον άνθρωπο.

ΤΡΟΠΟΙ ΕΔΡΑΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΗΣ:
- Ενημέρωση σε πλατιά βάση, συνειδητοποίηση κάθε ανθρώπου ξεχωριστά της μεγάλης αξίας και σημασίας της ειρήνης. Αφύπνιση κυρίως των νέων.
- Ανθρωπιστική παιδεία για την κατανόηση των αγαθών της ειρήνης.
- Συμβολή των επιστημόνων και των πνευματικών ανθρώπων που μπορούν να ενημερώσουν και να προβληματίσουν τους ανθρώπους.
- Ενίσχυση των πολιτικών που θα εργαστούν για την ύπαρξη συνεργασίας μεταξύ των κρατών, εκδημοκρατισμός στην πολιτική ζωή των κρατών.
- Χρησιμοποίηση του διαλόγου ως μοναδικού μέσου επίλυσης των διαφορών.
- Μείωση των πυρηνικών όπλων και σταδιακή κατάργησή τους (ύφεση, αφοπλισμός).
- Ανάπτυξη των σχέσεων μεταξύ των κρατών μέσα από πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, ανταλλαγή πολιτιστικών στοιχείων.
- Συμμετοχή σε φιλειρηνικά κινήματα και οργανώσεις που έχουν τη δυνατότητα να ασκήσουν πίεση στις πολιτικές ηγεσίες.
- Διεθνοποίηση, μαζικοποίηση του ειρηνιστικού κινήματος.
- Οι διεθνείς οργανισμοί είναι αναγκαίο να αποκτήσουν πραγματική ισχύ, ώστε οι αποφάσεις τους να μην παραμένουν απλά προσδοκίες.
- Ίσες ευκαιρίες για κοινωνική ανάδειξη και ατομική ευημερία.

ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ:
«Κανείς δεν είναι τόσο ανόητος, ώστε να προτιμά τον πόλεμο από την ειρήνη. Γιατί στην ειρήνη τα παιδιά θάβουν τους γονείς, ενώ στον πόλεμο οι γονείς τα παιδιά»
Ηρόδοτος

«Αν γίνει τρίτος παγκόσμιος πόλεμος, ο τέταρτος θα γίνει με πέτρες και με ρόπαλα».
Αϊνστάιν

«Ο παιδαγωγός πρέπει να μαθαίνει στο νέο ν’ αγαπά δύο πράγματα, την ειρήνη και την εργασία και να μισεί ένα, τον πόλεμο»
Ανατόλ Φρανς

ΠΟΛΕΜΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ:
Πόλεμος είναι η βίαιη και παράλογη επίλυση των διαφορών που δημιουργούνται μεταξύ ανθρώπων ή λαών, με τη δύναμη των όπλων. Αυτός ο τρόπος επίλυσης των διαφορών οδηγεί αναπόφευκτα στη φρίκη, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αναστολή της προόδου.

ΕΙΔΗ ΠΟΛΕΜΟΥ:
α) Αμυντικοί. β) Επιθετικοί. γ) Απελευθερωτικοί.

ΜΕΣΑ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΠΟΛΕΜΟΥ:
α) Συμβατικά όπλα. β) Χημικά όπλα. γ) Πυρηνικά όπλα.

Ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος γράφει πως ο πόλεμος άρχισε να χάνει ένα μέρος από την ομορφιά που είχε σε παλαιότερες εποχές (την ψυχική ευγένεια των αντιπάλων, την

εντιμότητα των ηρώων και των ιπποτών), όταν ο άνθρωπος χρησιμοποίησε τα εκηβόλα όπλα. Οι ακήρυχτοι πόλεμοι, οι πόλεμοι της ενέδρας, οι αιφνιδιασμοί, η συντριβή του ηθικού των αντιπάλων, χτυπώντας τον άμαχο πληθυσμό, είναι έξω από τους κανόνες του αιματηρού παιχνιδιού που είναι ο πόλεμος.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
- Απώλειες σε έμψυχο υλικό, αναρίθμητα θύματα, κυρίως νεαρής ηλικίας, στρατόπεδα συγκέντρωσης, γενοκτονίες, αναπηρίες, επιδημίες  μείωση του πληθυσμού.
- Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος, μόλυνση της ατμόσφαιρας, του εδάφους, όξινη βροχή, καταστροφή του όζοντος, ραδιενέργεια, κίνδυνος εξαφάνισης κάποιων φυτών και ζώων.
- Παράλυση της οικονομίας: αδρανοποιούνται οι διάφοροι τομείς παραγωγής εκτός από εκείνον της παραγωγής οπλικών συστημάτων, εγκαταλείπεται η καλλιέργεια της γης, αυξάνεται ο πληθωρισμός, τα αγαθά είναι δυσεύρετα, προωθείται η «μαύρη αγορά» και η αισχροκέρδεια, μειώνεται το βιοτικό επίπεδο.
- Καταστροφή οικιστικού περιβάλλοντος. Ισοπεδώνονται οικοδομήματα, αρχαιολογικοί χώροι, μνημεία τέχνης, όλα γενικά τα αγαθά του πολιτισμού που δημιούργησαν οι άνθρωποι ανά τους αιώνες.
- Πνευματική στασιμότητα, οπισθοδρόμηση των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, αμάθεια, αναλφαβητισμός  ηθική διαφθορά: καταπατούνται οι αξίες, τα ιδανικά, κλονίζονται οι κοινωνικοί θεσμοί, αυξάνεται η βία και η εγκληματικότητα, οι άνθρωποι δρουν βασισμένοι στα ένστικτα και τα πάθη.
- Αύξηση ψυχολογικών προβλημάτων, αβεβαιότητα, ανασφάλεια για το αύριο, πληγές που δε γιατρεύονται ποτέ.
- Επικρατεί σκληρότητα, απανθρωπιά, εκμετάλλευση, έλλειψη αλληλεγγύης προς το συνάνθρωπο, ατομισμός, μίσος, τρόμος, φρίκη.
- Αν ο πόλεμος είναι πυρηνικός, η εικόνα του δε θα είναι στιγμιαία, γιατί ένας τέτοιος πόλεμος θα είναι και ο τελευταίος.

ΘΕΤΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ:
Οι αμυντικοί και απελευθερωτικοί πόλεμοι θεωρούνται δίκαιοι, σε αντίθεση με τους επιθετικούς, και καλλιεργούν την εθνική συνείδηση, την αλληλεγγύη, την αγωνιστικότητα, τον ηρωισμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δικαιολογούν αυτές τις μορφές πολέμου και μάχονται ενάντια σε κάθε επεκτατικό και άδικο πόλεμο. Από την αρχαία εποχή η συντριπτική πλειοψηφία των ιστορικών και φιλοσόφων, μην παραβλέποντας το αγαθό της ειρήνης, δικαίωνε και σ’ ένα ποσοστό δικαιολογούσε τον πόλεμο σαν αναγκαιότητα πολλαπλής μορφής (Ηρόδοτος, Δαρβίνος, Μαρξ, Νίτσε κ.α.).
Υπάρχουν και φιλοπόλεμοι που εφαρμόζουν τη ρήση των Ρωμαίων «αν θέλεις ειρήνη παρασκεύαζε πόλεμο» και θεωρούν τον πόλεμο πηγή έμπνευσης στις τέχνες και τα γράμματα, πηγή δημιουργίας στις επιστήμες, αναγκαίο συστατικό εκτόνωσης και ψυχικής ισορροπίας, αναγκαιότητα, μέσο διατήρησης της οικολογικής ισορροπίας.

ΘΕΜΑ:
«Κι όσο αγαπώ την πατρίδα μου δεν αγαπώ άλλο τίποτας. Να’ ρθει ένας να μου πει ότι θα πάγει ομπρός η πατρίδα, στρέγομαι να μου βγάλει και τα δυο μου μάτια. Ότι είμαι στραβός, και η πατρίδα μου αχαμνά, δέκα μάτια να’ χω, στραβός θα να είμαι».
Να σχολιάσετε το παραπάνω παράθεμα από τα «Απομνημονεύματα» του Μακρυγιάννη.

ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΠΑΡΑΘΕΜΑ:

«Κι όσο αγαπώ την πατρίδα μου δεν αγαπώ άλλο τίποτας»: ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ.
«Να’ ρθει ένας…δυο μου μάτια»: ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ – ΥΠΕΡΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ.
«Ότι αν είμαι στραβός…στραβός θα να είμαι»: ΣΧΕΣΗ ΑΛΛΗΛΕΞΑΡΤΗΣΗΣ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΙΣ ΔΥΟ ΕΝΝΟΙΕΣ. Επιχειρηματολογεί, για να αποδείξει πως πάνω απ’ όλα, ακόμα και από το ατομικό του συμφέρον τοποθετεί την πατρίδα του.

Α. ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ:
1. ΟΡΙΣΜΟΙ:
Πατρίδα είναι ένας συγκεκριμένος γεωγραφικός χώρος, μέσα στον οποίο οι κάτοικοι συνδέονται με κοινούς οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτικούς, γλωσσικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Μέσα σε αυτόν το χώρο οι άνθρωποι αγωνίζονται για να δημιουργήσουν και να προοδεύσουν βασιζόμενοι στις κοινές επιδιώξεις, στην κοινή παράδοση, στους κοινούς αγώνες του παρελθόντος. Και το οικοδόμημα της πατρίδας στηρίζεται ακριβώς στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά των κατοίκων.

Ο κάθε άνθρωπος – κάτοικος της πατρίδας του νιώθει γι’ αυτήν αγάπη, που πολλές φορές αποδεικνύεται έμπρακτα με την προσωπική θυσία. Αυτή ακριβώς η θυσία που ο κάθε άνθρωπος είναι έτοιμος να κάνει για να προστατέψει την πατρίδα του από εξωτερικούς και εσωτερικούς εχθρούς ονομάζεται φιλοπατρία.
Φιλοπατρία είναι η αγάπη για την πατρίδα που φτάνει να εκφραστεί ακόμα και με την προσωπική θυσία.

Οι δύο έννοιες: φιλοπατρία – θυσία του ατομικού συμφέροντος προς όφελος του κοινωνικού, συνδέονται μεταξύ τους με μια σχέση αλληλεξάρτησης.

2. ΠΩΣ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΦΙΛΟΠΑΤΡΙΑ:
α) Σε περίοδο πολεμικών συγκρούσεων.
β) Σε ειρηνικές περιόδους.
Στην πρώτη περίπτωση οι εχθροί είναι εξωτερικοί, ενώ στη δεύτερη οι εχθροί είναι εσωτερικοί. Και ακριβώς οι εσωτερικοί εχθροί π.χ. η κακή άσκηση της εξουσίας, η πρόταξη ατομικού συμφέροντος σε βάρους του κοινωνικού, η παθητικοποίηση, η αδράνεια οδηγούν σε μαρασμό την κοινωνία και υποσκάπτουν τα θεμέλια της πατρίδας περισσότερο από ότι οι εξωτερικοί εχθροί. Σε περίπτωση που νικήσουν οι εσωτερικοί εχθροί τότε η πατρίδα οδηγείται σε μαρασμό και η φιλοπατρία παραμένει μια έννοια μη εφαρμόσιμη.

Σύμφωνα λοιπόν με το Μακρυγιάννη δεν έχει καμιά αν προοδεύουμε εμείς οι ίδιοι σαν άτομα, ενώ η πατρίδα μας παρακμάζει και καταστρέφεται. Γιατί, αν καταστραφεί η πατρίδα, θα καταστραφούμε κι εμείς. Ενώ αν συμβάλλουμε στην πρόοδο της κοινωνίας θυσιάζοντας το ατομικό μας συμφέρον προς όφελος του κοινωνικού, τότε αναπόφευκτα θα προοδεύσουμε και σαν άτομα, αφού θα ανήκουμε σε ένα σύνολο υγιές που θα ευημερεί (πατρίδα).

Β. ΥΠΕΡΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ:
1. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ:
Η πρόοδος ενός κοινωνικού συνόλου βασίζεται στη συνεργασία μεταξύ των πολιτών και στην υπέρβαση από το «εγώ» στο «εμείς». Χωρίς τη δημιουργία υπερατομικής συνείδησης η κοινωνική συνεργασία είναι πολύ δύσκολο να λειτουργήσει. Στο παράθεμα ο Μακρυγιάννης πάνω από το ατομικό συμφέρον τοποθετεί το κοινωνικό.

2. ΠΩΣ ΕΚΦΡΑΖΕΤΑΙ Η ΥΠΕΡΑΤΟΜΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ:
Η υπερατομική συνείδηση εκφράζεται εδώ με τη θυσία των ματιών. Για το Μακρυγιάννη τα μάτια ως τα αξιολογότερα όργανα του ανθρώπινου σώματος εκφράζουν εδώ όλο τον κόσμο των αγαθών που μπορεί να απολαμβάνει κανείς. Θυσιάζοντας τα μάτια του, θυσιάζει το ατομικό του συμφέρον για την πρόοδο και προκοπή της πατρίδας του. Αυτή η θυσία δεν αποβαίνει άκαρπη, αφού από τη στιγμή που εντάσσεται μέσα σε ένα κοινωνικό οργανισμό που προοδεύει, επακόλουθο θα είναι να προοδεύει και αυτός σαν άτομο: «ότι αν είμαι στραβός και η πατρίδα μου είναι καλά, με θρέφει». Και πρόοδος της πατρίδας σημαίνει ελευθερία, αυτοτέλεια, ισονομία και ισοπολιτεία.

3. Η ΠΡΟΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΗ:
Όμως, όταν ο κάθε άνθρωπος επιδιώκει μόνο το προσωπικό του όφελος και την ατομική του πρόοδο, αυτό αποβαίνει σε βάρος της συλλογικής προσπάθειας για ανάπτυξη. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα η πατρίδα να μαραζώνει και να παρακμάζει. Και η καταστροφή της πατρίδας θα παρασύρει και τα άτομα που εντάσσονται μέσα στους κόλπους της.

4. ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ:
Ο Μακρυγιάννης αναφέρει πως δεν έχει καμιά αξία η ατομική πρόοδος και ευημερία, όταν ταυτόχρονα η πατρίδα δυστυχεί. Γιατί μόνο μέσα σε μια ελεύθερη και ευνομούμενη πατρίδα ο πολίτης ολοκληρώνεται σαν προσωπικότητα, αφού σαρκικά τρέφεται και μεγαλώνει ακόμα και στη δουλεία. Αλλά στη δουλωμένη και δύστυχη πατρίδα και δέκα μάτια να’ χει τυφλός θα’ ναι.


Α. Γιατί πολεμούν οι άνθρωποι
Τι ακριβώς είναι ο πόλεμος; Εξαρτάται από ποια πλευρά και από ποιο ύψος παρατηρείς τα πράγματα. Αρκετοί ιστο¬ρικοί συγκρίνουν τον πόλεμο με ένα τροχαίο δυστύχημα που συμβαίνει στον άξονα του χρόνου. Για τους οικονομο¬λόγους δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια αναπόφευκτη εξέλιξη στην προσπάθεια των εθνών να αποκτήσουν πλού¬το και ευμάρεια. Κάποιοι κοινωνιολόγοι που προσπαθούν να αναλύσουν το φαινόμενο μέσα από τη διαλεκτική του Μάλθους θεωρούν τον πόλεμο μια φυσική επιλογή, ένα αναπόφευκτο γεγονός που οδηγεί στον περιορισμό του πληθυσμού προς όφελος του ανθρώπινου είδους. Μπορεί να είναι το άθροισμα όλων αυτών, αν και έχει αποδεχτεί ότι στους αιματηρούς πολέμους εμπλέκονται ηγέτες με διατα¬ραγμένο ψυχικό κόσμο. Από την άλλη, ο πόλεμος βρίσκε¬ται μέσα μας, στα ένστικτά μας. Δείτε το στα παιδιά που παίζουν πόλεμο και στους ενήλικες που σκοτώνουν μέσα από τις κονσόλες παιχνιδιών.

Β. Η μεγάλη κρεατομηχανή της ιστορίας
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν η μεγαλύτερη «κρεατομηχανή» που κατασκεύασε η ανθρωπότητα. Οι ιστορικοί διαφωνούν ως προς το συνολικό αριθμό των νεκρών, αλλά συμφωνούν πως δεν είναι δυνατόν να σκοτώθηκαν λιγότεροι από 60.000.000 άνθρωποι. Οι απαισιόδοξες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των νεκρών στα 72.000.000, με τις μεγαλύτερες απώλειες να καταγράφο¬νται επί ρωσικού εδάφους. Είναι άγνωστο πόσοι σκοτώθη¬καν στον πρώτο μεγάλο πόλεμο, ίσως και 60.000.000, αλλά υπολογίζονται και τα θύματα της ισπανικής γρίπης.

Γ. Ελληνικό προσκλητήριο νεκρών
Η Ελλάδα στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο έχασε επισή¬μως 311.300 ανθρώπους, δηλαδή το 4,31% του πληθυσμού της. Το ποσοστό είναι μεγάλο και η χώρα μας βρίσκεται μέ¬σα στην πρώτη δεκάδα των χωρών με τις μεγαλύτερες απώ¬λειες. Οι στρατιωτικοί που έπεσαν στο μέτωπο υπολογίζο¬νται σε 20.000, οι άμαχοι ήταν 220.000 και οι Έλληνες Εβραίοι που εξοντώθηκαν υπολογίζονται σε 71.300. Λίγα χρόνια αργότερα η Ελλάδα έχασε άλλους 45.000 ανθρώ¬πους στον εμφύλιο.
Από τον περιοδικό τύπο (εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος)

ΠΟΛΕΜΟΣ: ΕΙΝΑΙ ΘΕΜΑ ΓΟΝΙΔΙΩΝ;
Είναι αναπόφευκτος όταν ισχύουν τρεις παράγοντες: Η πρόκληση από τον αντίπαλο, η παρουσία ενός δημοφιλούς ηγέτη στον οποίο υπακούει ο λαός και η αναπτέρωση του πατριωτικού πνεύματος. Τότε ακριβώς ξεσπάει το κακό...
Επτά χιλιετίες σφαγών
Διαμελισμένα σώματα, διαλυμένες ζωές, συντρίμμια, ηρωικές πράξεις, προσφυγιά. Γιατί κάνουμε πόλεμο; Πρό κειται για συμπεριφορά γραμμένη στα γονίδιά μας ή απο¬τελεί όψη της πολιτισμικής μας συγκρότησης και μπορού¬με να τον αποφύγουμε; Παρατηρώντας τα ζώα, διαπιστώ¬νουμε ότι τα περισσότερα δεν πολεμούν μεταξύ τους. Συ¬νήθως υποτάσσονται στον πιο ισχυρό, ενώ σε σπάνιες πε¬ριπτώσεις οδηγούνται σε μάχες που δεν έχουν θύματα. Μοναδική εξαίρεση μερικοί χιμπατζήδες στην Τανζανία, οι οποίοι ενεπλάκησαν σε αιματηρές συγκρούσεις.

Βία μεταξύ ομάδων
Σύμφωνα με την ανθρωπολόγο Τζέιν Γκούνταλ, η οποία επί σαράντα συναπτά έτη μελετά τους χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο της Γκόμπε, μια κοινότητα κήρυξε πόλεμο σε μια άλλη. Η ομαδική βία, που ασκείται αποκλειστικά από τα αρσενικά, οδήγησε μέσα σε τέσσερα χρόνια στον αφανισμό της μίας από τις μαχόμενες κοινότητες. Οι χιμπατζήδες που επικράτησαν δέχτηκαν επιθέσεις από μια ακόμα ισχυρότερη ομάδα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν οι αρχηγοί όλων των κοινοτήτων. Τόσο η Τζέιν Γκούνταλ όσο και ο Ιρινέους Άιμπλ Άιμπεσφελντ, ιδρυτής της επιστήμης της ηθολογίας του αν¬θρώπου, υποστηρίζουν ότι υπάρχουν ανησυχητικές ενδεί¬ξεις σχετικά με τα πολεμικά ένστικτα των πιθήκων, κυρίως όμως του ανθρώπου. Ο τελευταίος δίνει ως παράδειγμα τους Βουσμάνους, νομαδικό λαό της Νοτιοδυτικής Αφρικής, οι οποίοι επιδίδονταν σε θανατηφόρες συγκρούσεις. Κάποι¬ες βραχογραφίες αναπαριστούν πανάρχαιες μάχες. Για να μην αναφέρουμε φυλές της Νέας Γουϊνέας που βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη μεταξύ τους, με αποτέλεσμα να παρου¬σιάζουν πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας στους νέους. Είναι λοιπόν ο πόλεμος έμφυτη συμπεριφορά;

Αθώα τα γονίδια
Η επιθετικότητα, απαραίτητη για την επιβίωση του ανθρώ¬που, γι' αυτό και βαθιά ριζωμένη μέσα του, δεν είναι συνώνυμο του πολέμου, τονίζουν οι ανθρωπολόγοι. Μέχρι την εποχή κατά την οποία άρχισε να αναπτύσσεται η γεωργία η χρήση της βίας ήταν σποραδική. Ο άνθρωπος πάντα υπεράσπιζε την οικογένεια και τα εδάφη του. Όταν επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια ζούσε από το κυνήγι και τη συλλογή τροφής ο παγκό-σμιος πληθυσμός δεν ξεπερνούσε τις μερικές δεκάδες εκα¬τομμύρια άτομα. Τα διαθέσιμα εδάφη ήταν ανεξάντλητα και οι διαμάχες σπάνιες. Επομένως δεν είναι εύκολο να πιστέ¬ψουμε ότι το πολεμικό ένστικτο κωδικοποιήθηκε στα γονίδιά μας. Ο πόλεμος «εφευρέθηκε» αργότερα, όταν η κτηνοτρο¬φία και η γεωργία άρχισαν να αναπτύσσονται και ο πληθυ¬σμός να αυξάνεται. Τότε ακριβώς προέκυψε η ανάγκη υπε¬ράσπισης της σοδειάς και των ζώων. Σύντομα ξέσπασαν σφοδρές διαμάχες για την κυριαρχία των φυσικών πόρων.
I
Οικονομική στρατηγική
Ποια είναι τα αίτια του πολέμου; Αν αποτελούσε αναπό¬φευκτη συνέπεια της έλλειψης φυσικών πόρων και της δια¬μάχης για την εξασφάλισή τους, θεωρητικά θα μπορούσε να εξαλειφθεί, αφού θα αρκούσε η ανάπτυξη των φυσικών πόρων ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες όλων των κατοίκων της Γης. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία ακόμα οι¬κονομική στρατηγική η οποία τίθεται σε εφαρμογή όταν οι φυλές, τα έθνη ή οι ανταγωνιστές των ηγετικών τάξεων μά¬χονται για τη συσσώρευση όλο και περισσοτέρων πηγών κερδοφορίας. Από τους πολέμους που αναφέρονται στην Αγία Γραφή μέχρι εκείνους που διεξάγονται σήμερα για το πετρέλαιο, οι ομάδες που κινούν τα νήματα σχεδόν πάντα αποκρύπτουν τα πραγματικά αίτια των συγκρούσεων προσδίδοντάς τους θρησκευτικό ή εθνικό-πατριωτικό χα¬ρακτήρα, υποστηρίζουν οι ιστορικοί.
Όσοι δεν ενστερνίζονται την άποψη ότι «η αιτία του πο¬λέμου κρύβεται στα γονίδιά μας» επισημαίνουν ότι τα ζώα που μοιάζουν περισσότερο στον άνθρωπο από γενετικής άποψης δεν είναι οι κοινοί χιμπατζήδες αλλά οι πυγμαίοι, που είναι ειρηνικοί και συνεργάσιμοι. Επιπλέον τονίζουν ότι οι εχθροπραξίες ανάμεσα στις κοινότητες των χιμπατζήδων της Τανζανίας ξέσπασαν μετά από μια εκτεταμένη εκ-δάσωση της περιοχής τους, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο ανταγωνισμός μεταξύ τους. Ο πόλεμος που ξέσπασε ήταν αγώνας για την κυριαρχία των φυσικών πόρων. Κάτι ανάλο¬γο συνέβη και στους κυνηγούς Βουσμάνους. Η σύγκρουσή τους με τους κτηνοτρόφους Βαντού άρχισε με την κατάλη¬ψη της σαβάνας απ' αυτή τη φυλή κτηνοτρόφων που μετέ¬φεραν εκεί τα ζώα τους διαταράσσοντας την ισορροπία της άγριας πανίδας, πολύτιμου φυσικού πόρου για τους Βουσμάνους.

Νικητής ο πιο ριψοκίνδυνος
Τις περισσότερες φορές οι επιδρομές μιας φυλής ιθα¬γενών των πεδινών περιοχών των ΗΠΑ ενάντια σε μια άλλη ήταν μέρος μιας τελετουργικής μύησης των νέων. Για τον περιορισμό των απωλειών υπήρχαν ειδικοί κανονισμοί. Αν ένας πολεμιστής συναντούσε κάποιον εχθρό που έφερε διακριτικά βαθμού ίδια με τα δικά του, ήταν υποχρεωμένος να αποχωρήσει ειρηνικά από το πεδίο μάχης. Αν ο εχθρός σκοτωνόταν, ο υπεύθυνος έπρεπε να περάσει από πολύ¬πλοκες τελετουργίες κάθαρσης. Οι εμπλεκόμενοι κρατού¬σαν ραβδιά με τα οποία άγγιζαν τον αντίπαλο για να τον βγάλουν από τη μέση. Στους Ινδιάνους των βορειοδυτικών περιοχών των ΗΠΑ οι αντίπαλες ομάδες κανόνιζαν συνα¬ντήσεις μεταξύ τους για να καταστρέψουν ο ένας ενώπιον του άλλου τα υπάρχοντά τους σε μια συμβολική μάχη χω¬ρίς θύματα. Όσο μεγαλύτερη περιουσία κατέστρεφε κά¬ποιος τόσο πιο προετοιμασμένος για πόλεμο θεωρούνταν, κι έτσι αναδεικνυόταν νικητής.
Αντίθετα, στους πολέμους που αιματοκύλισαν πολλές 150 φορές την Ευρώπη οι αντιδικίες για τους φυσικούς πόρους ταυτίστηκαν με το πνεύμα αντεκδίκησης. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο οι ταπεινωμένοι από τους εξοντωτι¬κούς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών Γερμανοί ανα¬γνώρισαν στο πρόσωπο του Χίτλερ τον άνθρωπο που θα τους έδινε τη χαρά μιας ρεβάνς, η οποία κορυφώθηκε με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Παράπλευρες απώλειες
Στις μέρες μας οι πόλεμοι διεξάγονται πλέον με «έξυ¬πνα» όπλα. Ο μύθος ότι οι σύγχρονοι πόλεμοι είναι πιο «κα¬θαροί» σε σχέση μ' εκείνους του παρελθόντος καταρρίπτε¬ται. Το Βατερλό ήταν ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα σε δύο στρατούς, από το οποίο δεν απείχαν οι απλοί πολί¬τες. Ακόμα και στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο σφαγιά¬στηκαν στο μέτωπο πολλοί νέοι στρατιώτες, αλλά τα γυ¬ναικόπαιδα παρακολούθησαν τον πόλεμο από μακριά. Μό¬νο με το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο άρχισε να πλήττεται ο άμαχος πληθυσμός. Η αγγλική πόλη Κόβεντρι ισοπεδώ¬θηκε το 1942. Πιο χαρακτηριστική ήταν η περίπτωση του ανελέητου βομβαρδισμού της γερμανικής Δρέσδης στις 3 Φεβρουαρίου του 1945 από τους Συμμάχους.