ΗΘΙΚΗ

ΟΡΙΣΜΟΙ:
ΕΘΟΣ: έθιμο, συνήθεια, άγραφος κανόνας δικαίου, συλλογικές εκδηλώσεις των μελών μιας κοινωνίας με τις οποίες ρυθμίζεται η κοινωνική και θρησκευτική ζωή.
ΗΘΟΣ: Το σύνολο των ψυχικών ιδιοτήτων του ανθρώπου, ο χαρακτήρας του, ο τρόπος κατά τον οποίο ζει και φέρεται ένα άτομο στον κοινωνικό βίο.
ΗΘΙΚΟΤΗΤΑ: Η ιδιότητα του ηθικού ανθρώπου, η χρηστότητα, η τιμιότητα.
ΗΘΙΚΗ: Το σύνολο των άγραφων κανόνων που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του σε όλους, χωρίς εξαίρεση, τους τομείς της κοινωνικής ζωής. Στην ηθική η κοινωνική αναγκαιότητα, τα αιτήματα, τα συμφέροντα της κοινωνίας εκφράζονται με τη μορφή εντολών(κανονισμών) και εκτιμήσεων που είναι γενικά αναγνωρισμένες, διαμορφωμένες αυθόρμητα και ενισχυμένες με τη δύναμη του μαζικού παραδείγματος, της συνήθειας της κοινής γνώμης. Ειδικότερα η ηθική:
- ως κλάδος της Φιλοσοφίας εξετάζει τους κανόνες που διέπουν τις ανθρώπινες σχέσεις μέσα στην κοινωνία.
- στην περιοχή της θρησκείας είναι ένα σύνολο κανόνων προς τους οποίους πρέπει να συμμορφώνονται οι πιστοί.
- στο χώρο της κοινωνιολογίας είναι ένα σύστημα πάγιων και κοινά αποδεκτών αξιών, από τις οποίες απορρέουν οι καθιερωμένες αρετές. Είναι δηλ. το σύνολο ηθών – εθίμων.
- ως στάση ζωής μπορεί να είναι μια από τις γνωστές βιοθεωρίες (στωικισμός, ρασιοναλισμός - ορθολογισμός, μηδενισμός).
ΗΘΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ: Πηγάζουν από την πανανθρώπινη ηθική συνείδηση και θεωρούνται σταθερές, αντικειμενικές και καθολικές. Τέτοιος είναι: ο Θεός, ο ίδιος ο άνθρωπος, η οικογένεια, η κοινωνία, το έθνος. Οι ατομικές ηθικές αξίες είναι: η αγάπη, η φιλία, η ειλικρίνεια, η μετριοφροσύνη, η φιλαλήθεια, η αλληλεγγύη, η εγκράτεια, η αυτοκυριαρχία, η αυτογνωσία, η ευγένεια, η συνεργατικότητα, η υπευθυνότητα, η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η ομόνοια, η θρησκεία, η πειθαρχία, ο αυτοσεβασμός, η εντιμότητα.
ΗΘΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ: ο εσωτερικός έλεγχος και το κριτήριο.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΘΕΩΡΙΩΝ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ:
Η ηθική (= αρετή): - για τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους (σοφιστές, Σωκράτη,
Πλάτωνα, Αριστοτέλη).
- για το Χριστιανισμό
- για του υλιστές φιλοσόφους κ.λ.π.

Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΒΙΟΥ:
- προσφέρει σωστή εκτίμηση της ζωής, δίνει σκοπό στη ζωή του ανθρώπου.
- εξασφαλίζει την ηθική, πνευματική, πολιτιστική εξύψωση του ατόμου πάνω από τις υλικές αξίες, οριοθετεί κανόνες ηθικής συμπεριφοράς που επιτρέπουν στο άτομο να θέσει υψηλούς στόχους.
- προσδιορίζει την αξία του ανθρώπου, δημιουργεί πρότυπο προς μίμηση.
- συμβάλλει στην αυτογνωσία.
- κατοχυρώνει την ελευθερία.
- αποτελεί βασικό παράγοντα πετυχημένος εξέλιξης και επαγγελματικής σταδιοδρομίας.
- χαρίζει ειλικρίνεια, δικαιοσύνη, αλήθεια στις διαπροσωπικές σχέσεις.
- οδηγεί στην πρόοδο, στην ευημερία, προάγει την κοινωνική ζωή.
- δημιουργεί ειρηνική και ανεξάρτητη κοινωνία.

ΗΘΙΚΗ ΚΡΙΣΗ:
ΑΙΤΙΕΣ:
- το έντονο υλοκρατικό πνεύμα της εποχής, η τάση για εύκολο πλουτισμό και η κυριαρχία του ατομικού συμφέροντος.
- η καταστρατήγηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, οι ρατσιστικές αντιλήψεις, οι πόλεμοι, η πείνα, η ανεργία, η εκμετάλλευση, οι πυρηνικοί εξοπλισμοί, η βία, η τρομοκρατία, τα ναρκωτικά.
- η επιτυχία, η άνοδος, η καταξίωση αποτελούν «εσχατολογική προσδοκία» και συνδέονται με τη χρήση αθέμιτων μέσων.
- οι αλλοτριωμένες διαπροσωπικές σχέσεις, η χρησιμοθηρία, η δυσπιστία και η καχυποψία.
- η κρίση των θεσμών και η απουσία υγιών προτύπων και ιδανικών.
- η απομάκρυνση από το Θεό, η ψευδαίσθηση της ανθρώπινης παντοδυναμίας, απόρροια της τεχνολογικής υπερανάπτυξης και της απελευθέρωσης από την κυριαρχία της φύσης.
- το χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
- η τάση των νέων ανθρώπων για διαφοροποίηση.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
- περιφρόνηση της ανθρώπινης αξίας, μεταλλαγή του πανάρχαιου θεσμού της δουλείας σε δουλεία των ανίσχυρων στους κάθε λογής ισχυρούς.
- αδιαφορία για το συνάνθρωπο στα όρια του κυνισμού, εχθρότητα.
- επικράτηση του υλισμού  πνευματικός – πολιτιστικός μαρασμός.
- κυριαρχία των ένστικτων που καθορίζουν τις επιλογές και τις πράξεις.
- επικράτηση αντί – ανθρωπιστικών αξιών.
- συμμόρφωση σε «τυπικά σχήματα» κοινωνικής συμπεριφοράς που καθιστούν τους ανθρώπους εσωτερικά κενούς, υποκριτές, καιροσκόπους.
- έλλειψη κοινωνικής συνοχής, οπισθοδρόμηση – φραγμός στην πρόοδο.
- αναρχία.
- ατομικός ευδαιμονισμός, αριβισμός, ηθικός μηδενισμός, ηθικός υλισμός.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ:
- σωστή αγωγή από την οικογένεια, το σχολείο, την εκκλησία, το κοινωνικό περιβάλλον, ηθικοπνευματική ολοκλήρωση της προσωπικότητας.
- συνειδητοποίηση της αξίας του ηθικού χαρακτήρα για το άτομο και την κοινωνία.
- βίωση των αρχών της δικαιοσύνης και του σεβασμού προς τον άνθρωπο.
- απόκτηση κοινωνικής συνείδησης που θα απομακρύνει τον ατομικισμό.
- ανθρωποκεντρική στροφή του πολιτισμού, άνθρωπος όχι μέσο αλλά τελικός σκοπός.
- προβολή παραδειγμάτων ή προτύπων για μίμηση.
- προσωπικός αγώνας, επίπονη προσπάθεια και διαρκής άσκησης της αρετής.



Ηθικές Αξίες
Αξία: Το σύνολο των ιδιοτήτων που εκφράζουν τη σπουδαιότητα ενός προσώπου, αγαθού ή πράγματος.

Είδη αξιών (κυριότερες)
α. Πνευματικές. Προωθούν την πνευματική δημιουργία : Παιδεία, Επιστήμη, β. Ηθικές. Στηρίζονται στις ηθικές αρχές και νόμους. Πρόκειται για την ανάγκη διάκρισης καλού - κακού, δίκαιου - άδικου, αρετής - κακίας, γ. Πολιτικές. Αναφέρονται στα ατομικά δικαιώματα., δ. Αισθητικές. Αναφέρονται στην καλλιέργεια αισθητικού πνεύματος: Τέχνη, ε. Υλικές (Οικονομικές). Καλύπτουν βιοτικές ανάγκες. Είναι τα υλικά αγαθά.

Ηθικές αξίες
Ηθικές αξίες: Σύνολο αντιλήψεων και κανόνων, που ρυθμίζουν τη συμπερι-ορά του ανθρώπου προς τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του.
Το μεγαλύτερο μέρος της καθημερινής μας συμπεριφοράς καθορίζεται από ς αξίες αυτές, γιατί οι νόμοι δεν είναι δυνατόν να παρακολουθούν και να ελέγχουν την κάθε μας ενέργεια. Ο ηθικός νόμος είναι αυτός που υπαγορεύει, κα-υθύνει και ελέγχει όλες μας τις πράξεις. Είναι ο άγρυπνος φρουρός, ο φύλακας άγγελος μας, ο αδυσώπητος συνειδησιακός έλεγχος και, όταν οι πρά¬ας μας υπαγορεύονται από την ηθική μας βούληση, μόνο τότε έχουμε συνεχή συμπεριφορά. Η τυχόν παράβαση του ηθικού νόμου δεν επισύρει ποινές, αλλά έχει ως αποτέλεσμα τον έλεγχο της συνείδησης. Οι τύψεις δημιουργούν συνειδησιακά προβλήματα, που ως τιμωρία είναι ασύγκριτα μεγαλύτερη από την επιβολή άλλων κυρώσεων από την πολιτεία.

Οι ηθικές αξίες στην εποχή μας
Στην εποχή μας οι ηθικές αξίες περνούν κρίση. Οι υλικές αξίες έχουν υποσκελίσει τις ηθικές. Ζούμε σε μια εποχή που το «έχω» είναι αδιαφιλονίκητα τάρταρο του «είμαι». Ο υπερκαταναλωτισμός και το όραμα του υλικού ευδαιμονισμού ισοπέδωσαν τις ηθικές αντιλήψεις, εξάλειψαν την ευαισθησία, άμβλυναν την ηθική βούληση. Ο άνθρωπος έπαψε να είναι συνάνθρωπος, δεν αντιμετωπίζεται ως αξία, αλλά ως μέσο για εκμετάλλευση. Η αλληλεγγύη, η αμοιβαιό¬τητα, η ανθρωπιά και η ανιδιοτέλεια θεωρούνται παρωχημένες αντιλήψεις. Το χαμόγελο θεωρείται ύποπτο και η φιλία εξυπηρετεί ωφελιμιστικές σκοπιμότη¬τες.

Εξάλλου η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη συντέλεσε και αυτή στον απο¬προσανατολισμό του ανθρώπου με συνέπεια τον επαναπροσδιορισμό των αξιών. Οι πνευματικές και ηθικές αξίες παραμερίστηκαν και δόθηκε έμφαση στις οικονομικές. Η μονοδιάστατη αυτή αντίληψη οδήγησε στη θεοποίηση του κέρδους. Ιδανικός τύπος ανθρώπου της εποχής μας δεν είναι ο «καλός κάγαθός» αλλά μόνο ο παραγωγικός, ο οικονομικά επιτυχημένος.

Επίδραση των ηθικών αξιών στον ανθρώπινο Βίο και πολιτισμό
Με την επίδραση των ηθικών αξιών πετυχαίνεται:
* Ηθική - ανθρωπιστική ανάπτυξη: Αντιμετώπιση του ανθρώπου ως συ¬νανθρώπου, συμπαράσταση, αλληλεγγύη, αλτρουισμός, αποβολή παθών...
* Εξύψωση του ανθρώπου πάνω από τις υλικές αξίες. Χαρακτηριστικά του η ανιδιοτέλεια, η αποβολή της καταναλωτικής μανίας, του ωφελιμισμού και της χρησιμοθηρίας. Καθιερώνει το μέτρο ως τρόπο ζωής.
* Προώθηση των αναγκαίων όρων της ζωής: ειλικρίνεια, σωφροσύνη, σε¬βασμός, συνέπεια, διάλογος, διαλλακτικότητα, υποχωρητικότητα.
* Προτεραιότητα του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού, απο¬βολή ανταγωνιστικότητας, κοινωνική αρμονία, κοινωνική προκοπή.
* Κατευθύνονται και οριοθετούνται ορθά όλες οι ανθρώπινες δραστηριό¬τητες, με αποτέλεσμα ν' αποφεύγονται οι ακρότητες, να επικρατεί κοινωνική γαλήνη, να κατοχυρώνεται η αξιοπρέπεια του ατόμου, να γίνονται σεβαστοί οι θεσμοί, να εμπεδώνεται η δημοκρατία.
* Η ήρεμη ηθική συνείδηση συνεπάγεται και ήρεμο ψυχικό κόσμο, απαλ¬λαγμένο από άγχος, ενοχές και τύψεις.
* Επέρχεται πολιτιστική ανάπτυξη, γιατί ο πραγματικός πολιτισμός είναι ο
πολιτισμός της ψυχής.
* Καταξιώνεται η ύπαρξη του ατόμου, γιατί δεν έχει ως κύρια επιδίωξη μό¬νο το «ζην», αλλά και το «εύ ζην».

Συνέπειες από την έλλειψη των ηθικών αξιών
* Επικράτηση αντιανθρωπιστικών αξιών: εκμετάλλευση, απανθρωπιά......
* Επικράτηση του ωφελιμισμού, του ευδαιμονισμού και της ατομοκρατίας.
* Ανασφάλεια, αβεβαιότητα, ρευστότητα στις διαπροσωπικές σχέσεις, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται και ψυχολογικά προβλήματα.
* Κυριαρχία παθών: φανατισμός, εγωισμός, βία, εγκληματικότητα...
* Κοινωνική αναταραχή, κοινωνική δυσλειτουργία, ανταγωνιστικότητα, υι¬οθέτηση της αντίληψης «ο θάνατος σου η ζωή μου».
* Πνευματικός μαρασμός. Αδιαφορία για πνευματικά θέματα.
* Πολιτιστικός μαρασμός και αλλοτρίωση...
* Αποστασιοποίηση από τα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα ή ενασχό¬ληση μ' αυτά με απώτερο στόχο το προσωπικό κέρδος.

Στοιχεία ηθικής κρίσης της εποχής μας
Σχεδόν όλες οι εποχές του ανθρώπινου βίου, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο, χαρακτηρίζονταν από ηθικές παρεκτροπές, από ηθική κρίση. Σταχυο¬λογούμε τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία της εποχής μας, που φανερώνουν την ηθική της κρίση.
* Θεοποίηση του κέρδους, καταναλωτική μανία, ιδιοτέλεια, ευδαιμονισμός, προτεραιότητα του ατομικού και όχι του κοινωνικού συμφέροντος.
* Μειωμένο ενδιαφέρον για τα πνευματικά θέματα, έλλειψη διαλογισμού και προβληματισμού. Ανισομερής ανάπτυξη του τεχνικού και πνευματικού πο¬λιτισμού.
* Εγωισμός, ατομισμός, ανεντιμότητα, ανειλικρίνεια, υποκρισία, αναλγησία, ανευθυνότητα, δεν καλλιεργούνται ορθές διαπροσωπικές σχέσεις, αλλοτρίωση.
* Αδιαφορία για το συνάνθρωπο: απανθρωπιά, εκμηδένιση καρδιάς, νέ¬κρωση αλτρουιστικών συναισθημάτων, υποβάθμιση της ανθρώπινης ύπαρξης, ο άνθρωπος εκλαμβάνεται ως «μέσο» και όχι ως «αξία», εκμετάλλευση.
* Κυριαρχία παθών, ορμών, ενστίκτων, παράλογων επιθυμιών, νόθες μορ¬φές ψυχαγωγίας.
* Αδιαλλαξία, φανατισμός, δογματισμός, προκατάληψη, διάφοροι ρατσι¬σμοί, εκμηδένιση ορθοφροσύνης, αδυναμία αντικειμενικής σκέψης.
* Βία, εγκληματικότητα, αναρχία, μηδενισμός, σκληρότητα.
* Ψυχική δουλεία, όχι ελεύθερη ηθική βούληση.
* Αποστασιοποίηση από το πολιτικό και κοινωνικό «γίγνεσθαι», παθητι¬κότητα.
* Παραβίαση ανθρώπινων δικαιωμάτων, πόλεμοι, αδιαφορία για τα οικο¬λογικά προβλήματα.

Αντιφάσεις της εποχής μας
- Στις ίδιες πόλεις υπάρχουν άτομα με υψηλότατο βιοτικό επίπεδο και ικανοποιητική ποιότητα ζωής, ενώ άλλα άτομα πεθαίνουν από ασιτία ή διαβιώνουν <.άτ«> από άθλιες συνθήκες.
- Δισεκατομμύρια δολάρια ξοδεύονται για εξοπλισμούς, ενώ εκατομμύρια Άνθρωποι υποφέρουν από ασιτία ή άλλες ασθένειες.
— Σε πολλές χώρες επιδοτούνται εκατομμύρια τόνοι φρούτων, για να ταφούν στις χωματερές, ενώ στον τρίτο κόσμο εκατομμύρια παιδιά πάσχουν από αβιταμίνωση.

Κυριότερα μέτρα για τον περιορισμό του φαινομένου
* Η οικογένεια να παίζει ορθά το ρόλο της. Να δίνει αγωγή στα νέα παιδιά.
* Η εκπαίδευση, με το περιεχόμενο σπουδών της, να διαμορφώνει ανθρώ¬πους με προσωπικότητα. Να καλλιεργεί τα ανθρωπιστικά αισθήματα, να ολο¬κληρώνει πρώτα ηθικά το άτομο και ύστερα να το εξειδικεύει. Να δίνει έμφαση στον ηθικό και όχι μόνο στον παραγωγικό άνθρωπο.
* Αναθεώρηση τρόπου ζωής. Αποβολή της καταναλωτικής μανίας, του ωφελιμισμού, της ιδιοτέλειας και ευδαιμονισμού..
* Τόνωση των ηθικών αξιών: ειλικρίνεια, συνέπεια, ευθύτητα, δικαιοσύνη..
* Ορθές διαπροσωπικές σχέσεις: φιλία, διάλογος, ανεκτικότητα, συνεργα¬σία.
* Εξυγίανση των μέσων μαζικής ενημέρωσης. ♦Απόκτηση κοινωνικής και πολιτικής συνείδησης.

Σχετικό κείμενο
Η ηθική στάθμη της εποχής μας
Είναι στα χρόνια μας ηθικά πιο διεφθαρμένος ο άνθρωπος από άλλοτε; Ή επειδή έχει λυτρωθεί από τις προλήψεις έγινε λιγότερο υποκριτικός και, επομέ¬νως, τιμιότερος;
Είναι διάχυτη η αντίληψη ότι έκλυση των ηθών σαν τη σημερινή δύσκολα θα μπορούσαμε να συναντήσουμε σ' άλλη περίοδο της ιστορίας. Μήπως όμως η εντύπωση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι άλλοτε οι άνθρωποι έπρεπε και ήξε¬ραν να κρύβουν τις παρεκτροπές τους, ενώ στην εποχή μας οι προφυλάξεις του είδους τούτου έγιναν περιττές και όλα έρχονται στην επιφάνεια; Έλειψε βέβαια η ντροπή και αυτό είναι μεγάλη ζημία. Αλλά περιορίστηκε και ο φαρισαϊσμός και αυτό είναι χωρίς αμφιβολία κέρδος. Έπειτα προσέχουμε τα σημερινά σκάν-δαλα και τα θεωρούμε πρωτοφανή. Αν γνωρίζαμε όμως καλύτερα τους παλαιό¬τερους καιρούς, που από την απλοϊκότητα τους φανταζόμαστε παραδεισια¬κούς, δε θα ήταν δύσκολο να πεισθούμε ότι δεν είμαστε ίσως τόσο πολύ χειρό¬τεροι από τους μακρινούς προγόνους μας.
Ο τελευταίος πόλεμος μας έδωσε την ευκαιρία να φρίξουμε με την έκταση που πήραν μερικά χαρακτηριστικά για τη διαφθορά του ανθρώπου φαινόμενα, όπως η εγκληματική κερδοσκοπία της «μαύρης αγοράς», τα βασανιστήρια μέσα σε στρατόπεδα αιχμαλώτων και ομήρων, η αγριότητα του εμφυλίου, τον αδελφικού σπαραγμού. Αν διαβάσουμε όμως τον κώδικα του Χαμουραμπί και τον «Κατά σιτοπωλών» λόγο του Λυσία, θα βεβαιωθούμε ότι στο μαυρεμπόριο ούτε χειρότερη ούτε καλύτερη από άλλες εποχές υπήρξε η δική μας. Οι ευσεβείς Πέρσες βασάνιζαν σκληρά τους αιχμαλώτους τους και παλαιότερα οι Ασσύριοι ήσαν πολύ εφευρετικοί σε τέτοια μαρτύρια. Τέλος ο Θουκυδίδης μάς έχει δια¬σώσει σκηνές αγριότητας σ' εμφύλιους πολέμους που δεν υπολείπονται από τις σύγχρονες θηριωδίες.
Η ήρεμη και αντικειμενική κρίση του Θουκυδίδη έθεσε, νομίζω, ορθά και οριστικά το ζήτημα τούτο. Να τι γράφει: «Με τις στάσεις πολλά και μεγάλα δει¬νά έπεσαν στις πόλεις. Τέτοια που γίνονται και πάντα θα γίνονται, έως ότου θα είναι η ίδια η φύση των ανθρώπων. Κάποτε τα γεγονότα αυτά είναι πιο ήσυχα και παραλλάζουν στη μορφή, ανάλογα με τον τρόπο που γίνονται κάθε τόσο οι μεταβολές στα συμβαίνοντα. Βέβαια στους χρόνους της ειρήνης και της πολιτι¬κής ησυχίας και οι πόλεις και οι ιδιώτες είναι πιο καλόγνωμοι, γιατί δεν πέφτουν σε άθελες ανάγκες. Ο πόλεμος όμως, επειδή αφαιρεί την ευκολία της καθημερινής ζωής, είναι βίαιος δάσκαλος και εξομοιώνει τις οργές των πολλών σύμφωνα με την περίσταση».
Είναι, λοιπόν, πιθανό να μην είμαστε σήμερα ούτε χειρότεροι ούτε λιγότερο διεφθαρμένοι από τους ανθρώπους άλλων εποχών και άλλων πολιτισμών. Η εξέλιξη, με το νόημα της προόδου, δε φαίνεται πολύ καθαρά στην ιστορία της ηθικής ζωής και δικαιολογημένα το θέμα τούτο είναι από τα πιο δύσκολα προ¬βλήματα.
Ωστόσο υπάρχει στους χρόνους μας μια βαθύτατη ηθική κρίση, τέτοια που ο νεοευρωπαϊκός πολιτισμός, με τους τέσσερις αιώνες της ιστορίας του, πρώτη φορά τη ζει σε τόσο πλάτος και τόση ένταση. Η κρίση αυτή εκδηλώνεται όχι στη μεγαλύτερη από κάθε εποχή έκλυση των ηθών (τούτο, καθώς είδαμε, δεν μπο¬ρεί να θεωρηθεί αναμφισβήτητο), αλλά σ' ένα φαινόμενο πολύ πιο σοβαρό: άλ¬λοτε ο άνθρωπος έκανε το κακό κι έπειτα τον βασάνιζε το πικρό συναίσθημα της ενοχής. Σήμερα κάνει το κακό χωρίς τύψεις. Ο άνθρωπος δηλαδή στα χρό¬νια μας έγινε ή πάει να γίνει ηθικά αδιάφορος. Όχι η καταπάτηση των ηθικών κανόνων, αλλά η αδιαφορία προς τους ηθικούς κανόνες του σύγχρονου ανθρώπου δείχνει τη βαθιά ηθική κρίση που περ¬νά.
Εστόμωσε η ηθική του ευαισθησία, η συνείδηση του στην αποτίμηση των ηθικών αγαθών λειτουργεί με τη δυσκαμψία ζυγού μεγάλων βαρών, και το συ¬ναίσθημα της ευθύνης μέσα του έχει σε επικίνδυνο βαθμό ατροφήσει. Αρχίζει να μην πιστεύει στην ηθική του ελευθερία, να μην περιμένει από μέσα του κυρώ¬σεις ηθικές, να μην υπερηφανεύεται λοιπόν για την αρετή του, όπως και να μην αισθάνεται για τις παρεκτροπές του ενοχή. Έπλασε τη θεωρία του φυσικού, του ψυχολογικού και του κοινωνικού ντετερμινισμού και χώνει μέσα της το κεφάλι του, για να κρυφτεί σαν τη στρουθοκάμηλο. Έννοιες όπως η δικαιοσύνη (άξο¬νας του ελληνορωμαϊκού ήθους) κινδυνεύουν να χάσουν το ουσιαστικό περιε¬χόμενο τους. Κριτήριο στις πράξεις έγινε η άμεση σκοπιμότητα, στόχος η επιτυχία. Η ποιότητα των μέσων δεν ελέγχεται. Όποιος διστάζει να φτάσει στο απο-τέλεσμα, από κάποια υπολείμματα αρετής, θεωρείται αφελής. Εκείνος που δε συγκρατείται από ηθικές αντιστάσεις, αλλά στο πήδημα πέφτει και εκτίθεται, χαρακτηρίζεται αδέξιος ή ατυχής.
Φυγή «επέκεινα του καλού και του κακού» ειρωνεία μεφιστοφελική, αδιαφορία και εγώδουλος κυνισμός είναι τα χαρακτηριστικά της ηθικής αδιαφορίας, που κάνει τόσο απάνθρωπο τον άνθρωπο της εποχής μας. Στις καλύτερες περιπτώσεις προσπαθεί να βρει τη δικαίωση του εκτροχια¬σμού του σε πολιτικά συνθήματα: «Κινδυνεύει ο πολιτισμός», «Αυτό επιβάλλει ο διαλεκτικός νόμος της ιστορίας» - και επομένως τα πάντα, ανεξάρτητα από τον κυρίως ηθικό τους εκθέτη, όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά και επιβάλλονται. Η αμφιβολία στο κριτήριο τούτο θεωρείται αναχρονισμός και η απροθυμία στη συνενοχή προδοσία.
Το συμπέρασμα μας είναι ότι δεν παραβαίνουμε τους ηθικούς νόμους πε¬ρισσότερο από άλλοτε, αλλά ότι τους περιφρονούμε όσο ίσως ποτέ δεν ετόλμησαν άνθρωποι άλλης εποχής να το κάμουν. Αυτή τη νέα ποιότητα έχει η ηθική διαφθορά του καιρού μας.
(Ε. Παπανούτσος)