ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ


Η ιστορία του ανθρώπου χωρίζεται σε δύο περιόδους:
• Προϊστορία • Ιστορία
Προϊστορία: διαίρεση σε δύο περιόδους:
• Εποχή Λίθου. Αυτή χωρίζεται σε:
→Παλαιολιθική
→Μεσολιθική
→Νεολιθική
• Εποχή του Xαλκού (3.000 - 1.100 π.Χ.)
Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ Η ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Η εξέλιξη του ανθρώπου
• Ικανός άνθρωπος (homo habilis)
• Όρθιος άνθρωπος (homo erectus)
• Σοφός άνθρωπος (homo sapiens)
• Σοφότατος άνθρωπος (homo sapiens sapiens)
Η οικονομία της Παλαιολιθικής και Μεσολιθική εποχής
• Κυνήγι
• Συλλογή καρπών
• Χαρακτηριστικά του σοφού ανθρώπου:
→Θάβει τους νεκρούς
→Εμφανίζεται η τέχνη
→Αρχίζει να υπάρχει η αίσθηση της θρησκείας



2. Η NEΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ



Η Νεολιθική εποχή χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα
• Μόνιμη εγκατάσταση του ανθρώπου
• Ο άνθρωπος γίνεται γεωργός και κτηνοτρόφος
• Εμφανίζεται η κεραμική

Η γένεση της γεωργίας
• Πρωτοεμφανίζεται στην «εύφορη ημισέληνο»
• Επεκτείνεται στη Β. Αφρική, στην Ευρώπη, στην Ασία και στην Αμερική
• Για πρώτη φορά καλλιεργήθηκαν τα δημητριακά
• Εμφανίζονται τα αγροτικά εργαλεία
• Αναπτύσσονται νέες τεχνικές



ΚΕΦΑΛΑΙΙΟ Α΄
Η εποχή του λίθου


Οι άνθρωποι εγκαθίστανται μόνιμα σε έναν τόπο
• Χτίζουν σπίτια
• Γεννιούνται τα πρώτα χωριά
• Αρχίζει η εξειδίκευση και η ανταλλαγή προϊόντων
Η Νεολιθική εποχή στην Ελλάδα
• Νεολιθικοί οικισμοί εμφανίζονται στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία
• Χαρακτηριστικός είναι ο τεχνητός λοφίσκος (τούμπα, ή μαγούλα)
• Στη Ν. Ελλάδα αναπτύσσεται ο επίπεδος οικισμός
• Υπάρχουν και λιμναίοι οικισμοί (Δισπηλιό)
Η οικονομία κατά τη Νεολιθική εποχή
• Βάση των καλλιεργειών αποτελούν τα δημητριακά και τα όσπρια
• Στην κτηνοτροφία κυριαρχούν τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και οι χοίροι
• Εμφανίζονται και κεραμικά, λίθινα ή οστέινα αντικείμενα
Άλλα χαρακτηριστικά
• Δημιουργούνται κοινότητες
• Στον τομέα της τέχνης κατασκευάζονται και πήλινα αντικείμενα






ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
(3000 -1100 Π.Χ.)

2. Ο ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ


Ο κυκλαδικός πολιτισμός
• Αναπτύχθηκε την 3η και 2η χιλιετία π.Χ.
• Ευνοήθηκε ιδιαίτερα από την προνομιακή γεωγραφική θέση των νησιών και την ανάπτυξη της ναυτιλίας
Οι οικισμοί
• Αναπτύσσονται μάλλον αυτόνομα
• Αρχικά χτίζονται κοντά στη θάλασσα ή σε χαμηλούς λόφους
• Γύρω στο 2.300 π.Χ. άλλοι οχυρώνονται, άλλοι καταστρέφονται και ξαναχτίζονται οχυρωμένοι
• Άλλοι χτίζονται σε πιο απόμακρα σημεία στην ενδοχώρα
Κατά τη 2η χιλιετία π.Χ.
• Οι Κυκλαδίτες εξακολουθούν να έρχονται σε επαφή με την ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη
• Μετά το 1600 π.Χ. (μεγάλοι σεισμοί) οι Κυκλάδες υποτάσσονται στους Μινωίτες
Δημιουργήματα κυκλαδικής τέχνης
• Μαρμάρινα ειδώλια
• Πήλινα και μαρμάρινα αγγεία


1. Ο κυκλαδικός πολιτισμός ανέπτυξε κεντρική εξουσία;
2. Πού θεωρείς ότι οφείλεται η ανάπτυξη του κυκλαδικού πολιτισμού;
3. Ποιο οικιστικό σχέδιο ακολουθούν οι οικισμοί;
4. Τι γνωρίζετε για την κυκλαδική τέχνη;


3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Ο πολιτισμός που άνθισε στην Κρήτη την εποχή του Χαλκού
• Έφτασε σε πολύ υψηλό επίπεδο
• Ονομάστηκε μινωικός από το βασιλιά της Κνωσού Μίνωα
Οι Μινωίτες
• Αρχικά (αρχές 3ης χιλιετίας π.Χ.) οργανώνονται σε μικρούς οικισμούς
• Αργότερα έρχονται σε επαφή με το Αιγαίο και την Ανατολή
• Πλουτίζουν από το εμπόριο
Εμφάνιση των ανακτόρων
• Κνωσός, Φαιστός, Μάλια, Ζάκρος
• Καταστρέφονται αλλά ξαναχτίζονται (περίπου 1700 π.Χ.)
• Νέα ανάκτορα (1700 - 1450 π.Χ.)
Κοινά χαρακτηριστικά ανακτόρων
• Προσανατολισμός Βορρά - Νότου
• Μεγάλη ορθογώνια αυλή
• Πολυώροφα
• Έλλειψη οχύρωσης
• Κέντρα λατρείας και τεχνών
Μινωική γραφή
• Αρχικά ένα ιερογλυφικό σύστημα (δίσκος Φαιστού)
• Αργότερα Γραμμική Α
Οικονομική άνθιση της Κρήτης
• Κυριαρχούν στο Αιγαίο
• Έντονη εμπορική δραστηριότητα
Καταστροφή της Κρήτης
• Καταστροφή των ανακτόρων, ίσως από σεισμό
• Εισβολή των Μυκηναίων, η Κρήτη γίνεται μυκηναϊκή


1. Ποιες οι κύριες ομοιότητες ανάμεσα στα ανάκτορα;
2. Τι γνωρίζετε για το σύστημα γραφής των Μινωιτών;
3. Με ποιο τρόπο παρήκμασε ο μινωικός πολιτισμός;





4. Η ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΩΝ ΜΙΝΩΙΤΩΝ

Η θρησκεία των Μινωιτών
• Πίστη κυρίως σε γυναικείες θεότητες
• Ύπαρξη μικρών μόνο ιερών και σπηλαίων
• Υπήρχαν ιερά δέντρα (ελιά) και ζώα (π.χ. ταύρος)
• Ύπαρξη γυναικείου ιερατείου κυρίως
Η μινωική τέχνη
• Διακρίνεται για τη ζωντάνια και την κίνηση
• Επηρέασε γειτονικούς λαούς
Μινωική κεραμική
• Τα κεραμικά έχουν ποικίλα σχήματα
• Σημαντικά είναι τα καμαραϊκά αγγεία
Άλλα έργα τέχνης
• Ειδώλια
• Ρυτά
• Κοσμήματα



5. Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

Ο μυκηναϊκός πολιτισμός
• Είναι ο πρώτος ελληνικός πολιτισμός
• Σπουδαία αρχιτεκτονικά δημιουργήματα
• Βασιλικοί τάφοι (αρχή μυκηναϊκού πολιτισμού)
• Ανάκτορα (Πύλος, Μυκήνες, Τίρυνθα κ.ά.)
• Κυκλώπειες οχυρώσεις
• Θολωτοί τάφοι
Ανάκτορα
• Χτισμένα σε λόφους
• Διοικητικά κέντρα
• Οι Μυκηναίοι αφομοίωσαν δημιουργικά τα μινωικά επιτεύγματα
Μινωικές επιρροές
• Τεχνολογικά Επιτεύγματα
• Μορφές τέχνης
• Ιδέα της γραφής
Διαφορές Μυκηναίων - Μινωιτών
• Μνημειακή αρχιτεκτονική (θολωτοί τάφοι, κυκλώπειες κατασκευές)
Οικονομία της μυκηναϊκής εποχής
• Οικονομική βάση των κρατών ήταν η γεωργία και η κτηνοτροφία
• Βιοτεχνική παραγωγή στα ανάκτορα
• Σπουδαίοι κλάδοι ήταν η ναυτιλία και το εμπόριο
Κοινά στοιχεία των μυκηναϊκών φύλων
• Η κοινή γραφή (Γραμμική Β)
• Ομοιομορφία στους θεσμούς και στην οργάνωση
Κοινωνική διαστρωμάτωση
• Άναξ (ο βασιλιάς), στην κορυφή της πυραμίδας
• Αυλικοί και αξιωματούχοι
• Ιερατείο
• Γεωργοί, κτηνοτρόφοι, τεχνίτες
• Δούλοι
Η Γραμμική γραφή Β
• Αποκρυπτογραφήθηκε από τους Μ. Βέντρις και Τ. Τσάντγουικ
• Είναι γραφή ελληνική και συλλαβική
• Δε γνωρίζουμε την ακριβή προέλευσή της
Περιεχόμενα των πινακίδων
• Πληροφορίες κυρίως για οικονομικές δραστηριότητες
• Έμμεσα πληροφορίες για διοίκηση και θρησκεία
Χρήση της Γραμμικής Β
• Εξειδικευμένοι γραφείς των ανακτόρων
Ακμή των Μυκηναίων
• Μετά το 1450 π.Χ. (κυριαρχία της Κρήτης) κυριαρχούν στις θάλασσες
• Αποικίζουν την Κύπρο και έρχονται σε επαφή με τους Χετταίους
Παρακμή του μυκηναϊκού κόσμου
• Μετά το 1200 π.Χ. πολλοί οικισμοί καταστρέφονται
• Εξαφανίζεται η Γραμμική Β
Αιτίες καταστροφής του μυκηναϊκού πολιτισμού
• Κάθοδος των Δωριέων
• Εσωτερικές ταραχές
• Αναστατώσεις και μετακινήσεις λαών στα βόρεια και ανατολικά («λαοί της θάλασσας»)
• Πτώση και παρακμή του εμπορίου




1. Πότε και πού χτίζονται τα πρώτα μυκηναϊκά ανακτορικά συγκροτήματα;
2. Πώς επέδρασε ο μινωικός πολιτισμός στους Μυκηναίους;
3. Γιατί η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής Β έχει ιδιαίτερη σημασία για τους Έλληνες;
4. Ποια μνημεία ορίζουν τις φάσεις ανάπτυξης του μυκηναϊκού πολιτισμού;
5. Πού βασίζονταν η μυκηναϊκή οικονομία;
6. Από ποια στοιχεία προσδιορίζουμε τον πολιτισμό της μυκηναϊκής κοινής;
7. Ποια ήταν η κοινωνική διαστρωμάτωση στα μυκηναϊκά χρόνια;
8. Τι γνωρίζετε για τη Γραμμική γραφή Β;
9. Αναφέρετε πιθανούς λόγους της παρακμής του μυκηναϊκού κόσμου.


6. ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ


Μετά την αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής γραφής Β
• Έγιναν καταvοητές οι διαφορές ανάμεσα στη μινωική και μυκηναϊκή θρησκεία
• Φάνηκε πως όλοι σχεδόν οι Ολύμπιοι θεοί υπάρχουν από τη μυκηναϊκή εποχή
Οι Μυκηναίοι ασκούσαν τη λατρεία σε μικρά ιερά
Τα μυκηναϊκά ανάκτορα
• Χτίζονται σε λόφους και φέρουν ισχυρή οχύρωση
• Είναι χτισμένα στον τύπο του μεγάρου
Οι τάφοι των Μυκηναίων αλλάζουν μορφή
• Αρχικά επικρατούν οι λακκοειδείς
• Αργότερα χτίζονται θολωτοί τάφοι
Η μινωική Κρήτη ασκεί μεγάλη επιρροή
• Στον τομέα των τοιχογραφιών
• Στον τομέα της κεραμεικής
Ιδιαίτερα ανεπτυγμένη είναι η μεταλλοτεχνία
• Κοσμήματα
• Κύπελλα κ.ά. σκεύη
• Χρυσές νεκρικές προσωπίδες



ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
ΑΠΟ ΤΟ 1100 ΩΣ ΤΟ 800 Π.Χ.

2. Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

Τον 8ο αι. π.Χ. εμφανίζεται το φθογγικό ελληνικό αλφάβητο
• Προέρχεται από το φοινικικό
• Μετατροπή ορισμένων συμφώνων σε φωνήεντα
Η σημασία της ελληνικής γραφής
• Σημαντική πνευματική εξέλιξη
• Η γραφή και η μόρφωση γίνονται κτήμα των πολλών
Γεωμετρική τέχνη (11ος - 8ος αι. π.Χ.)
• Απόδοση μορφών με γεωμετρικά σχήματα
Πορεία εξέλιξης γεωμετρικής τέχνης
• Οι ακριβείς ομόκεντροι κύκλοι
• Πολλά άλλα σχήματα
• Παραστάσεις ομοιόμορφων ζώων
• Παραστάσεις σχετικές με θάνατο
• Κάποια μυθολογικά θέματα
Αρχιτεκτονική γεωμετρικής εποχής
• Ανέγερση μεγάλων ναών
• Ανάδειξη του πανελλήνιου χαρακτήρα ορισμένων ιερών (π.χ. Δελφοί)
• Μικροί και καλά προστατευμένοι οικισμοί



1. Ποια μορφή τέχνης ονομάζεται γεωμετρική;
2. Ποια τα αποτελέσματα των φυλετικών μετακινήσεων;



ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (800 -479 Π.Χ.)


Αιτίες αποικισμού
• Οικονομικές
• Πολιτική αστάθεια
Διαδικασία αποικισμού
• Προεπιλεγμένη θέση
• Αρχηγός αποστολής ο οικιστής
• Γινόταν τελετή κατά την αναχώρηση
• Προτίμηση σε περιοχή με πλούσια ενδοχώρα και φυσική οχύρωση
Οργάνωση της αποικίας
• Διαφορετικό οργανωτικό πλαίσιο για κάθε αποικία
• Νέοι θεσμοί
• Ανεξαρτησία από τη μητρόπολη
• Στενές σχέσεις με τη μητρόπολη
Συνέπειες του Β΄ αποικισμού
• Διεύρυνση πνευματικού ορίζοντα
• Ανάπτυξη οικονομίας
• Εμφάνιση νέων επαγγελμάτων
• Εμφάνιση μόνιμων αγορών στις πόλεις για διακίνηση αγαθών


1. Τι ήταν το ανταλλακτικό εμπόριο και ποιες δυσκολίες παρουσίαζε; (σελ. 43 σχ. βιβλίου)
2. Ποιες διαφορές βρίσκετε να υπάρχουν ανάμεσα στον Α΄ και το Β ΄ αποικισμό;
3. Ποια ήταν τα αποτελέσματα του Β΄ αποικισμού;


2. Η ΠΟΛΗ - ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ


Εμφάνιση πόλης - κράτους
• Πυρήνας υπήρξε ο συνοικισμός
• Ένωση συνοικισμού σε πόλη
• Ορόσημο της πόλης ήταν η οχυρή ακρόπολη
• Κάτω από την ακρόπολη υπήρχε το οικονομικό κέντρο
• Οι πόλεις περιβάλλονται από τείχη
Η πόλη - κράτος και ο πολίτης
• Μετέχει ενεργά στη διακυβέρνηση
• Συγκροτεί τη φάλαγγα των οπλιτών
• Δε λείπουν οι πολιτικοί ανταγωνισμοί
Πόλη - κράτος και πολίτευμα
• Αρχικά κυβερνούν οι ευγενείς (αριστοκρατικό πολίτευμα)
• Αργότερα οι πλούσιοι (ολιγαρχικό πολίτευμα)
• Εμφάνιση τυραννίδας


1. Πώς δημιουργήθηκε η πόλη - κράτος;
2. Ποια σημαντική κοινωνική μεταβολή επέφερε η εμφάνιση της πόλης - κράτους;
3. Ποια η εξέλιξη του πολιτεύματος μέσα από το νέο θεσμό;


3. Η ΣΠΑΡΤΗ


Δημιουργία του σπαρτιατικού κράτους
• Ίδρυση από ομάδες Δωριέων στην κοιλάδα του Ευρώτα
• Κατάληψη Μεσσηνίας (8ος - 7ος αι. π.Χ.)
• Η Σπάρτη μετατρέπεται σε στρατόπεδο
Οι τάξεις του σπαρτιατικού κράτους
• Γνήσιοι Σπαρτιάτες, με πλήρη δικαιώματα
• Περίοικοι, ενασχόληση με εμπόριο
• Είλωτες (δούλοι)
Πολιτική οργάνωση
• Δύο βασιλιάδες
• Πέντε έφοροι
• Γερουσία
• Απέλλα
Η αγωγή των νέων
• Μετά τα επτά χρόνια κάτω από την εποπτεία της πόλης
• Διδάσκονταν μουσική, χορό
• Αντοχή στις κακουχίες


1. Ποιες οι κοινωνικές τάξεις της αρχαίας Σπάρτης;
2. Ποια η πολιτική οργάνωση της Σπάρτης;
3. Πώς είχε οργανωθεί η εσωτερική ζωή;


4. ΑΘΗΝΑ: ΑΠO TH ΒAΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ


Η δημιουργία της πόλης - κράτους της Αθήνας
• Αρχικά, υπήρχαν σκόρπιοι συνοικισμοί
• Μυθικός οικιστής θεωρείται ο Θησέας
Η εξέλιξη του πολιτεύματος
• Βασιλεία. Τελειώνει με τον Κόδρο
• Αριστοκρατία:
→ Επώνυμος άρχοντας
→ Άρχοντας - βασιλιάς
→ Πολέμαρχος
→ Έξι θεσμοθέτες
→ Άρειος Πάγος
→ Εκκλησία του Δήμου
Κοινωνικοί αγώνες
• Αμφισβήτηση εξουσίας από έμπορους και βιοτέχνες
• Ύπαρξη μεγάλου αριθμού χρεωμένων αγροτών
Κυκλώνειο άγος
• Αποτυχία του Κύλωνα να πάρει την εξουσία
• Οι οπαδοί του, αν και ικέτες, σφαγιάστηκαν
Κορυφώνεται η αναστάτωση
• Πρόβλημα το γεγονός ότι οι νόμοι ήταν άγραφοι
• Πρώτη προσπάθεια καταγραφής νόμων από το Δράκοντα



5. ΑΘΗΝΑ: ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ


Ύπαρξη σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων, παρά τη νομοθεσία του Δράκοντα
Προσπάθεια αντιμετώπισης της κοινωνικής κατάστασης από το Σόλωνα
• Κατάργηση χρεών
• Σεισάχθεια
• Διαίρεση πολιτών σε τέσσερις τάξεις
Κατανομή της εξουσίας από το Σόλωνα
• Βάση τίθεται το εισόδημα (τιμοκρατία)
• Ενίσχυση των δικαιοδοσιών της Εκκλησίας του Δήμου
• Βουλή των Τετρακοσίων
• Δημιουργία λαϊκού δικαστηρίου, της Ηλιαίας
• Νόμος για ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά
Η τυραννίδα στην Αθήνα
• Ο Πεισίστρατος γίνεται τύραννος στην Αθήνα
• Στέρηση ελευθεριών
• Έδωσε ώθηση στο εμπόριο και εξωράισε την πόλη
Η μεταρρύθμιση του Κλεισθένη
• Δημιουργία των δέκα φυλών
• Δημιουργία της Βουλής των Πεντακοσίων
• Οι στρατηγοί έγιναν δέκα
• Κυρίαρχο σώμα η Εκκλησία του Δήμου
Συνέπειες της μεταρρύθμισης
• Θεμελιώθηκε η δημοκρατία
• Ο πολίτης μετέχει ενεργά στην πολιτική ζωή
• Ο λαός γίνεται βασικός συντελεστής της εξουσίας
• Η θεμελίωση της δημοκρατίας έγινε θεμέλιο του Δυτικού πολιτισμού





1. Τι ήταν η σεισάχθεια και γιατί πήρε αυτή την ονομασία;
2. Τι ήταν η Εκκλησία του Δήμου; Ποιο ήταν το αντίστοιχο σώμα στο σπαρτιατικό πολίτευμα;
3. Καταγράψτε με τη σειρά την εξέλιξη του πολιτεύματος (αριστοκρατία, δημοκρατία, τυραννίδα, βασιλεία) και τοποθετήστε με χρονική τάξη τα πρόσωπα που έπαιξαν ρόλο στην εξέλιξη του πολιτεύματος στην Αθήνα (Κύλωνας, Δράκοντας, Σόλωνας, Πεισίστρατος, Κόδρος).
Η σειρά είναι η ακόλουθη: βασιλεία, αριστοκρατία, τυραννίδα, δημοκρατία.
Η σειρά των προσώπων είναι: Κόδρος, Κύλωνας, Δράκοντας, Σόλωνας, Πεισίστρατος.

6. ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ


Κοινά σημεία επαφής ανάμεσα στις ελληνικές φυλές
• Κοινή γλώσσα
• Κοινή λατρεία
• Κοινή ονομασία (Έλληνες)
Λόγοι συμμετοχής σε εκδηλώσεις πανελληνίου χαρακτήρα
• Η αίσθηση της κοινής καταγωγής
• Οι κοινές δυσκολίες που αντιμετώπιζαν
• Οι αποστάσεις που τους χώριζαν
Οι Ολυμπιακοί αγώνες
• Τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια
• Όσο διαρκούσαν υπήρχε εκεχειρία
• Ο Ολυμπιονίκης κέρδιζε πρωτόγνωρη δόξα
Μαντεία, οι θεοί έρχονται κοντά στους ανθρώπους. Μαντείο Δελφών
• Ήταν αφιερωμένο στον Απόλλωνα
• Χρησμούς έδινε η Πυθία
• Οι πόλεις γύρω από το μαντείο σχημάτισαν μια ένωση (αμφικτιονία Δελφών)



1. Τι γνωρίζετε για τους Ολυμπιακούς αγώνες;
2. Τι γνωρίζετε για το μαντείο των Δελφών;
3. Τι ήταν οι αμφικτιονίες;
7. ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ


Η Ιωνική επανάσταση:
Αίτια:
• Οικονομικός μαρασμός
• Βαριά φορολογία
• Κατάλυση ελευθεριών
Γεγονότα
• Βοήθεια από Αθήνα και Ερέτρια
• Αρχικά υπήρχαν επιτυχίες
• Αποτυχία επανάστασης
Οι Πέρσες εναντίον των Ελλήνων
• Πρώτη αποτυχημένη προσπάθεια (492 π.Χ.)
• Ο Δάτης και ο Αρταφέρνης εναντίον της Ερέτριας και της Αθήνας
• Η Ερέτρια καταλαμβάνεται
• Ήττα Περσών στο Μαραθώνα



1. Ποια τα αίτια και η κατάληξη της Ιωνικής επανάστασης;
2. Τι γνωρίζετε για τη δεύτερη απόπειρα των Περσών να τιμωρήσουν τους Αθηναίους και τους Ερετριείς;


8. Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ


Τρίτη προσπάθεια των Περσών για κατάληψη της Ελλάδας
• Οι Έλληνες ήδη από το 481 π.Χ. αποφασισμένοι να αμυνθούν
• Ανενόχλητη κάθοδος των Περσών ως τις Θερμοπύλες
• Μάχη των Θερμοπυλών
• Κατάληψη της Αθήνας
• Ναυμαχία της Σαλαμίνας
• Ήττα των Περσών στις Πλαταιές
• Νίκη Ελλήνων στη Μυκάλη
Αποτέλεσμα ελληνικών νικών
• Ανάκτηση ελευθερίας των πόλεων της Μ. Ασίας
• Πνοή νέου ανέμου αυτοπεποίθησης
• Προετοιμασία για το «χρυσό αιώνα»

481 π.Χ. Συνέδριο Ισθμού
480 π.Χ. Μάχη Θερμοπυλών, ναυμαχία Αρτεμισίου, ναυμαχία Σαλαμίνας
479 π.Χ. Μάχη Πλαταιών, ναυμαχία Μυκάλης



10. Η ΤΕΧΝΗ


Οικοδόμηση λίθινων ναών
• Πυρήνας είναι το μυκηναϊκό μέγαρο
• Προστίθενται τα ακόλουθα τμήματα:
→ Ο πρόναος
→ Ο σηκός
→ Ο οπισθόδομος
→ Το πτερό
Ύπαρξη δυο αρχιτεκτονικών ρυθμών
• Ιωνικός
• Δωρικός
Διαφορές ρυθμών
• Στο κιονόκρανο
• Στον κίονα
• Στα αρχιτεκτονικά γλυπτά
Δημιουργία μεγάλων αγαλμάτων
Αιτίες:
• Τα ταξίδια στην Ανατολή • Η συγκέντρωση πλούτου
Βασικοί τύποι αρχαϊκών αγαλμάτων
• Κούροι - γυμνά αγάλματα
• Κόρες - ντυμένες γυναικείες μορφές
Άλλα μοτίβα παρουσίασης των μορφών
• Άρχοντες καθιστοί
• Γυναίκες (ιέρειες)
• Πολεμιστές
• Μυθικά τέρατα
• Θεοί με τα χαρακτηριστικά σύμβολα
Η άνθιση της κεραμεικής
• Έντονη επιρροή από την Ανατολή
• Εμφάνιση νέων τεχνικών διακόσμησης:
→ Μελανόμορφη
→ Ερυθρόμορφη
• Εμφάνιση νέων διακοσμητικών μοτίβων
Άνθιση μεταλλοτεχνίας και μικροτεχνίας
1. Ποια η αρχιτεκτονική εξέλιξη του αρχαίου ναού;
2. Ποιοι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί αναπτύσσονται;
3. Ποιες τεχνικές διακόσμησης αγγείων γνωρίζετε;


ΚΕΦΑΛΑΙΟ E΄
Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

2. ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΕΙΤΑΙ – Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ


Η πολιτική κατάσταση στην Αθήνα μετά τους Μηδικούς πολέμους
• Κυριαρχία δύο κομμάτων: δημοκρατικού και αριστοκρατικού
• Η καινούρια πολιτική γενιά υποτάσσεται στα δημοκρατικά ιδεώδη
Η εμφάνιση του Περικλή στο προσκήνιο: η οργάνωση της αθηναϊκής πολιτείας.
• Ο θάνατος του Εφιάλτη, κυριαρχία του Περικλή
• Μέτρα για την ενδυνάμωση της δημοκρατίας
• Αποδυνάμωση Άρειου Πάγου
• Καθιέρωση μισθοφορίας
• Επέκταση πολιτικών δικαιωμάτων στους πολλούς
• Θεωρικά
• Οικοδόμηση μεγάλων δημοσίων έργων
Περίοδος ειρήνης για την Αθήνα
• Ειρήνη με τους Πέρσες (Ειρήνη Καλλία)
• Ειρήνη με τη Σπάρτη (Τριαντακονταετής ειρήνη)
Αποτέλεσμα:
Η οικονομική, πνευματική ανάπτυξη της Αθήνας.




1. Με ποια μέτρα ο Περικλής προχωρεί στην εκδημοκρατισμό του Αθηναϊκού πολιτεύματος;
α) Υποβιβασμός του Αρείου Πάγου.
β) Καθιέρωση της μισθοφορίας.
γ) Επέκταση της συμμετοχής στα αξιώματα και στους Θήτες.
δ) Τα θεωρικά.

3. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ. ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ


Αλλαγές στη δομή του πολιτεύματος μετά το 462 π.Χ. Βαθύτερος εκδημοκρατισμός
Στον πολιτικό τομέα
• Κυρίαρχη η Εκκλησία του Δήμου
• Αύξηση αρμοδιοτήτων Βουλής των Πεντακοσίων
• Οι Εννέα Άρχοντες γίνονται διακοσμητικοί
• Η εξουσία στα χέρια των Δέκα Στρατηγών
Στο δικαστικό τομέα
• Πλήρης αποδυνάμωση Άρειου Πάγου
• Ενίσχυση της Ηλιαίας
• Οικονομικός τομέας
Οι λειτουργίες, σημαντικός τρόπος άμεσης φορολογίας
• Τριηραρχία
• Χορηγία
• Γυμνασιαρχία
• Εστίαση
• Δημόσια προβολή όσων αναλαμβάνουν λειτουργίες




1. Τι γνωρίζετε για την Εκκλησία του Δήμου;
2. Ποιοι ήταν οι υπόλοιποι φορείς της πολιτικής εξουσίας;
3. Ποιες οι κυριότερες λειτουργίες;
4. Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ – Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ


Κοινωνικές τάξεις της Αθήνας
• Αθηναίοι πολίτες: κυριαρχούν στην πόλη
• Μέτοικοι
• Δούλοι
Η θέση της γυναίκας
• Παραμονή στο σπίτι
• Γινόταν μόνο ιέρεια
Η θέση του άντρα
• Συζητήσεις, γυμναστήρια
• Εκκλησία του Δήμου
• Συμπόσια
Η ανατροφή των παιδιών
• Κορίτσια στο σπίτι
• Αγόρια σε ιδιωτικά σχολεία από επτά ετών
Διατροφή των Αθηναίων
• Λιτή
• Προϊόντα γης
• Σπάνια κρέας
Ένδυση
• Βασικό ένδυμα ο χιτώνας
• Πάνω από το χιτώνα το ιμάτιο



5. Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΟΡΦΩΣΗΣ – Ο ΑΘΗΝΑΙΟΣ ΚΑΙ Η ΕΡΓΑΣΙΑ – Η ΑΘΗΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ


Το αθηναϊκό σύστημα εκπαίδευσης
Στόχοι του εκπαιδευτικού συστήματος
• Διδάσκαλοι
→ Παιδαγωγός (βοηθός στα μαθήματα)
→ Γραμματιστής (γραφή και ανάγνωση)
→ Παιδοτρίβης (γυμναστική).
→ Σοφιστές (ρητορική, ανώτερη εκπαίδευση)
Αγροτική οικονομία
• Μικροί κλήροι
• Βοηθητικοί οι δούλοι
• Περιορισμένη η κτηνοτροφία
Οι τεχνίτες
• Συγκεντρωμένοι ανά κατηγορία
• Εργασία σε μικρά εργαστήρια
Εμπόριο
• Ραγδαία ανάπτυξη
• Ποικίλες εισαγωγές
• Εξαγωγές σε όλη τη Μεσόγειο
Διανόηση
• Σπουδαίοι φιλόσοφοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί
Εορτές
• Παναθήναια
• Μεγάλα Διονύσια
• Ανθεστήρια
• Ελευσίνια




ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ ΄
ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ (431 - 362 π.Χ.)


Αίτια Πελοποννησιακού πολέμου
• Βλέψεις της Αθήνας στη Δύση, σφαίρα επιρροής Κορινθίων
• Διαφορά πολιτεύματος και νοοτροπίας Αθήνας και Σπάρτης
Αφορμές πολέμου
• Διαμάχη Κορινθίων και Κερκυραίων για την Επίδαμνο
• Κατά Μεγαρέων ψήφισμα
Τρεις οι φάσεις του πολέμου
• Αρχιδάμειος πόλεμος
• Σικελική εκστρατεία
• Δεκελεικός πόλεμος
Σπουδαιότερα γεγονότα α΄ φάσης
• Λεηλασία της αττικής υπαίθρου από τον Αρχίδαμο
• Λοιμός ενσκήπτει στην Αθήνα
• Θάνατος Περικλή
• Αποστασία Λέσβου
• Κατάληψη Σφακτηρίας από τους Αθηναίους
• Μάχη την Αμφίπολη - θάνατος Κλέωνα και Βρασίδα
• Ειρήνη του Νικία


1. Ποια τα αίτια του Πελοποννησιακού πολέμου;
2. Ποια γεγονότα οδήγησαν στην εμφύλια σύρραξη;
3. Να αναφερθείτε στα γεγονότα της περιόδου 425 - 421 π.Χ.

2. Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ (415 - 413 π.Χ.) - Ο ΔΕΚΕΛΕΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (413 - 404 π.Χ.).


Οργάνωση της Σικελικής εκστρατείας
• Αφορμή η διαμάχη Εγεσταίων - Σελινουντίων
• Αρχηγοί της εκστρατείας ο Αλκιβιάδης, ο Νικίας και ο Λάμαχος
Ανάκληση του Αλκιβιάδη
• Καταστροφή των ερμαϊκών στηλών
• Ο Αλκιβιάδης στη Σπάρτη
Η σικελική καταστροφή
• Καταφθάνουν σπαρτιατικές ενισχύσεις
• Καταστροφή των Αθηναίων
Το τέλος του πολέμου
• Οχύρωση Δεκέλειας από τους Σπαρτιάτες
• Οι Πέρσες προσφέρουν χρήματα στους Σπαρτιάτες για ναυπήγηση στόλου
• Ήττα αθηναϊκού στόλους στη Σάμο
• Νίκη Αθηναίων σε Αργινούσες και ήττα στους Αιγός ποταμούς
• Η Αθήνα συνθηκολογεί
Το συνέδριο των συμμάχων της Σπάρτης
• Οι Αθηναίοι κρατούν μόνο 12 πλοία
• Κατεδάφιση Μακρών Τειχών και τειχών του Πειραιά
• Επάνοδος πολιτικών εξορίστων
• Οι Αθηναίοι σύμμαχοι των Σπαρτιατών
Αποτελέσματα του πολέμου
• Καταστροφή σε ύπαιθρο και πόλεις
• Πολλοί οι νεκροί
• Ηθικές ζημιές
• Ανάμειξη Περσών στην Ελλάδα


1. Τι γνωρίζετε για τη Σικελική εκστρατεία;
2. Ποιοι οι όροι παράδοσης της Αθήνας; Ποιες οι συνέπειες του πολέμου;





3. Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ: ΜΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΕ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

Η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου
• Ολιγαρχικά καθεστώτα με σπαρτιατικές φρουρές
• Τριάκοντα τύραννοι στην Αθήνα
Κύρου Ανάβασις
• Η πορεία των Μυρίων προς την ελευθερία
Η κατάσταση μέχρι την Ανταλκίδειο ειρήνη
Ο Αγησίλαος στη Μ. Ασία πιέζει τους Πέρσες
Σύσταση αντισπαρτιατικού συνασπισμού στην Ελλάδα
• Μάχη στην Κορώνεια και ναυμαχία της Κνίδου
• Διαρκείς πόλεμοι ως το 386 π.Χ
Ανταλκίδειος Ειρήνη
• Οι Πέρσες διαιτητές των διαφορών
• Υπεύθυνοι για εφαρμογή των όρκων οι Σπαρτιάτες
Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία (378 π.Χ.)


ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ζ ΄
Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ


Ο χαρακτήρας των Μακεδόνων
• Ζουν απομονωμένοι στο βορρά
• Διατηρούν το θεσμό της βασιλείας
• Έρχονται σιγά σιγά σε επαφή με τους νότιους Έλληνες
• Βρίσκονται σε διαμάχη με τους βόρειους γείτονες
Αλέξανδρος Α΄
• Μεσολαβητής Περσών και Αθηναίων
• Οργάνωση πεζικού και ιππικού Μακεδόνων
Αρχέλαος
• Μεταφορά πρωτεύουσας στην Πέλλα
• Ανάκτηση τμημάτων από Αθηναίους
• Ανάδειξη του Δίου ως θρησκευτικό κέντρο
• Σημαντικοί πνευματικοί άνθρωποι στην αυλή του

2. ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ

Η άνοδος του Φιλίππου Γ΄ και η οργάνωση του στρατού
• Ο Φίλιππος Β΄ βασιλιάς της Μακεδονίας
• Οργάνωση πεζικού
• Οργάνωση ιππικού
• Ανάπτυξη στρατηγικής - λοξή φάλαγγα
Πρώτες ενέργειες του Φιλίππου
• Αντιμετώπιση βορείων φύλων
• Καλές σχέσεις με Θράκη
• Αρχή επεμβάσεων στην Ν. Ελλάδα
• Παρακμή πόλης - κράτους
• Φωνές για ειρήνη και ένωση
• Φίλοι και εχθροί στην Αθήνα
Ο Φίλιππος και η Ν. Ελλάδα
• Προσάρτηση παραλίων Μακεδονίας
• Το αμφικτιονικό συνέδριο καλεί το Φίλιππο ως αρχιστράτηγο
• Μάχη Χαιρώνειας
• Συνέδριο Κορίνθου
• Θάνατος Φιλίππου

1. Ποια η συμβολή του Φιλίππου Β΄ στην οργάνωση του μακεδονικού στρατού;
2. 2. Ποια η πορεία του Φιλίππου μέχρι το Συνέδριο της Κορίνθου;



3. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ. Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Η φυσιογνωμία του Αλέξανδρου
• Μαθητής του Αριστοτέλη
• Θαυμάζει τον Όμηρο, τον Πίνδαρο κ.ά.
• Ονειρεύεται τη συντριβή των Περσών και την πνευματική επικράτηση των
Ελλήνων
Οι πρώτες ενέργειες του Αλέξανδρου
• Τακτοποίηση της κατάστασης στην Ελλάδα
• Εισβολή στην Ασία
• Μάχη στο Γρανικό
• Μάχη στην Ισσό
• Εισβολή στην Αίγυπτο μέσω των παραλίων
• Ίδρυση Αλεξάνδρειας
Ο Αλέξανδρος προχωρεί ακάθεκτος στην Ασία
• Μάχη στα Γαυγάμηλα
• Υποταγή των ανατολικών επαρχιών
Ο Αλέξανδρος στην Ινδία
• Μάχη με το βασιλιά Πώρο
• Ο στρατός φτάνει στην Ύφαση. Αρχίζει η επιστροφή
Το τέλος του Αλέξανδρου
• Δύσκολη πορεία μέχρι τα Σούσα
• Θάνατος του Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα
• Μυθοποίηση του Αλεξάνδρου

1. Ποια η δράση του Αλέξανδρου μέχρι και την κατάκτηση της Αιγύπτου;
2. 2. Η πορεία του Αλέξανδρου από τα Γαυγάμηλα ως το θάνατό του.


3. ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
4. Ο χαρακτήρας του κράτους του Αλεξάνδρου
5. • Εκτεταμένα σύνορα
6. • Πλήθος λαών
7. • Εφαρμογή πολιτικής αρμονικής συμβίωσης των πληθυσμών
8. • Ένταξη Περσών στο μακεδονικό στρατό
9. • Ίδρυση πόλεων
10. • Μικτοί γάμοι
11. • Οι Πέρσες γίνονται μέτοχοι της ελληνικής παιδείας
12. Μέτρα για την προώθηση του ελληνικού πνεύματος
13. • Καλλιτέχνες έρχονται στην Ασία
14. • Οργάνωση αγώνων
15. • Επίδειξη ανεξιθρησκίας
16. Οικονομικά μέτρα
17. • Οικονομική ενοποίηση της αυτοκρατορίας
18. • Κατασκευή υποδομών
19. • Επιβολή κοινού νομίσματος
20. Η διαμόρφωση του πολιτεύματος και του πολιτισμού
21. • Συγκεντρωτικό πολίτευμα
22. • Διάδοση ελληνικού πνεύματος στην Ασία


1. Με ποιο τρόπο εφάρμοσε ο Αλέξανδρος την πολιτική αρμονικής συμβίωσης Ελλήνων και ντόπιων;
2. Ποιες οι εξελίξεις στους τομείς της οικονομίας και του πολιτεύματος;