ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ενότητα Α (§§ 1-3) Προοίμιο
(1) Αν δεν γνώριζα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάπτουν με κάθε τρόπο, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι' αυτήν εδώ την κατηγορία• γιατί έχω τη γνώμη ότι είναι αίτιοι πάρα πού μεγάλων ωφελειών για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί που θα ανάγκαζαν αυτούς να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους.
(2) Γιατί εγώ τόσο πολύ έχω πεποίθηση στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, και αν ακόμα κάποιος τυχαίνει να φέρεται άσχημα ή εχθρικά προς εμένα, όταν με ακούσει να μιλώ για όσα έχουν γίνει, θα μετανιώσει και θα με θεωρήσει στο εξής πολύ καλύτερο.
(3) Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, αν αποδείξω σε σας μόνο τούτο, ότι δηλαδή διάκειμαι φιλικά προς το παρόν πολίτευμα και ότι είμαι αναγκασμένος να συμμετέχω στους ίδιους με σας κινδύνους, να μην υπάρχει ακόμα καμιά ωφέλεια σε μένα• αν ωστόσο αποδειχτεί ότι και σχετικά με τα υπόλοιπα έχω ζήσει κόσμια και πολύ διαφορετικά από την πεποίθηση και τους ισχυρισμούς των εχθρών μου, σας παρακαλώ αφενός να επικυρώνετε την εκλογή μου, αφετέρου να νομίζετε ότι αυτοί είναι κακοήθεις. Πρώτα λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν υπηρετούσα ως ιππέας ούτε διέμενα στην πόλη επί των Τριάκοντα (τυράννων), ούτε συμμετείχα στο τότε πολίτευμα.
ΕΝΟΤΗΤΑ Β (§§ 4-8) Απόδειξη
(4) Ο πατέρας (μας) δηλαδή, πριν από την καταστροφή στον Ελλήσποντο, μας έστειλε να ζήσουμε κοντά στο Σάτυρο το (βασιλιά) στον Πόντο, και δε βρισκόμασταν στην Αθήνα ούτε όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν μεταβαλλόταν το πολίτευμα, αλλά ήρθαμε στην (Αθήνα) πέντε μέρες πρωτύτερα, πριν επιστρέψουν από την εξορία στον Πειραιά αυτοί από τη Φυλή.
(5) Και πράγματι ούτε εμείς ήταν πιθανό, αφού είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη χρονική στιγμή, να επιθυμούμε να συμμετέχουμε σε ξένους κινδύνους, ούτε εκείνοι προφανώς είχαν τέτοια πρόθεση, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας σε όσους ζούσαν στα ξένα και σε όσους δε διέπρατταν κανένα αδίκημα (εναντίον των πολιτών), αλλά (αντίθετα) περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα ακόμα και από εκείνους που συνεργάστηκαν μαζί τους στην κατάλυση της δημοκρατίας.
(6) Έπειτα είναι ανόητο να εξετάζει κανείς αυτούς που υπηρέτησαν στο ιππικό από την πινακίδα• γιατί σ' αυτήν αφενός πολλοί απ' αυτούς που παραδέχονται ότι υπηρέτησαν στο ιππικό δεν είναι (γραμμένοι) μέσα, αφετέρου μερικοί από αυτούς που ζούσαν μακριά από την πόλη έχουν αναγραφεί (εκεί). Πιο μεγάλη όμως απόδειξη ακρίβειας είναι η εξής• όταν δηλαδή επιστρέψατε (από την εξορία), αποφασίσατε με ψηφοφορία οι φύλαρχοι να παραδώσουν κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω το επίδομα από αυτούς.
(7) Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει για μένα ούτε ότι εγώ αναγράφηκα (στον κατάλογο) από τους φυλάρχους ούτε ότι παραπέμφθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι εισέπραξα επίδομα. Και όμως είναι εύκολο να κατανοήσουν όλοι αυτό, ότι δηλαδή αναπόφευκτα, αν δεν ανακάλυπταν αυτούς που πήραν τα επιδόματα, οι ίδιοι θα τιμωρούνταν. Επομένως, μπορείτε να εμπιστεύεστε πολύ πιο δικαιολογημένα εκείνους τους καταλόγους παρά αυτούς• από εκείνους δηλαδή ήταν εύκολο, για όποιον το επιθυμούσε, να διαγραφεί, ενώ στους άλλους αναγκαστικά αναφέρθηκαν όσοι υπηρέτησαν στο ιππικό από τους φυλάρχους.
(8) Ακόμα, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα το ιππικό, δε θα αρνιόμουν αυτό αν είχα κάνει κακό, αλλά θα απαιτούσα να επικυρώνετε την εκλογή μου, αν αποδείξω ότι κανείς από τους πολίτες δεν έχει κακοποιηθεί από εμένα. Βλέπω μάλιστα ότι και εσείς έχετε αυτή τη γνώμη και ότι από τη μια πολλοί απ' αυτούς που τότε υπηρέτησαν στο ιππικό είναι βουλευτές, από την άλλη πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί με χειροτονία στρατηγοί και ίππαρχοι. Επομένως, μη νομίζετε ότι εγώ κάνω αυτήν την απολογία για κανέναν άλλο λόγο, παρά επειδή τόλμησαν επίσημα να πουν συκοφαντικά ψεύδη εις βάρος μου. Ανέβα λοιπόν για χάρη μου (στο βήμα) και κατάθεσε μαρτυρία.
ΕΝΟΤΗΤΑ Γ (§§ 9-13) Διήγηση α΄ μέρος
(9) Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δε γνωρίζω για ποιο σκοπό πρέπει να μιλήσω περισσότερο. Μου φαίνεται μάλιστα, κύριοι βουλευτές, ότι στους άλλους δικαστικούς αγώνες αρμόζει να απολογείται κάποιος μόνο για τις ίδιες τις κατηγορίες, όμως στις δίκες δοκιμασίας είναι δίκαιο να λογοδοτεί (ο δοκιμαζόμενος) για όλη τη ζωή του. Σας παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε προσεκτικά με εύνοια. Μάλιστα θα κάνω την απολογία μου όσο το δυνατόν πιο σύντομα.
(10) Εγώ δηλαδή πρώτα - πρώτα, παρόλο που κληρονόμησα λίγη περιουσία εξαιτίας των συμφορών του πατέρα μου και της πόλης, πάντρεψα δύο αδερφές, αφού έδωσα προίκα στην καθεμιά τριάντα μνες, με τον αδερφό μου ωστόσο μοιράστηκα (την περιουσία) με τέτοιο τρόπο, ώστε εκείνος να παραδέχεται ότι έχει μεγαλύτερο μερίδιο στην πατρική περιουσία σε σχέση με μένα, και απέναντι σε όλους γενικά τους υπόλοιπους (συμπολίτες μου) έχω ζήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε ποτέ μέχρι τώρα δεν έδωσα καμιά αφορμή παραπόνου ούτε σε έναν (συμπολίτη μου).
(11) Λοιπόν τις ιδιωτικές μου υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει• όσον όμως αφορά το δημόσιο βίο μου, νομίζω ότι η μέγιστη απόδειξη της δικής μου εντιμότητας είναι ότι από τους νεότερους όσοι τυχαίνει να ασχολούνται με ζάρια ή ποτά ή τέτοιου είδους ασωτίες, θα δείτε ότι όλοι είναι εχθροί μου και ότι διαδίδουν για μένα πάρα πολλούς ανακριβείς λόγους και ότι λένε πάρα πολλά ψέματα. Κι όμως, βέβαια, αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα), δε θα είχαν τέτοια γνώμη για μένα.
(12) Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι έχει γίνει για μένα ούτε επονείδιστη ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία ή μήνυση για δημόσιο αδίκημα• κι όμως βλέπετε ότι άλλοι πολλές φορές έχουν εμπλακεί σε τέτοιου είδους δίκες. Λοιπόν ως προς τις εκστρατείες και τους κινδύνους που αφορούν τους εχθρούς, εξετάστε πως συμπεριφέρομαι στην πόλη.
(13) Δηλαδή πρώτα – πρώτα, όταν συνάψατε συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να (τους) βοηθήσετε στην Αλίαρτο, μολονότι είχα καταγραφεί από τον Ορθόβουλο (στον κατάλογο) να υπηρετώ στο ιππικό, επειδή έβλεπα πως όλοι νόμιζαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στους ιππείς, ενώ θεωρούσαν ότι κινδύνευαν οι οπλίτες, μολονότι άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία, κατά παράβαση του νόμου, εγώ παρουσιάστηκα στον Ορθόβουλο και του είπα να με διαγράψει από τον κατάλογο, επειδή πίστευα ότι ήταν ντροπή, ενώ ο λαός επρόκειτο να κινδυνεύσει, εγώ να εκστρατεύω αφού είχα ασφάλεια στον εαυτό μου. Και για χάρη μου ανέβα στο βήμα, Ορθόβουλε.
ΕΝΟΤΗΤΑ Δ (§§ 14 – 17) Διήγηση β΄ μέρος
(14) Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες μου πριν γίνει η εκστρατεία, επειδή ήξερα ότι μερικοί απ’ αυτούς ήταν καλοί και πρόθυμοι πολίτες, αλλά δεν είχαν εφόδια για την εκστρατεία, είπα ότι έχουν ηθική υποχρέωση οι εύποροι να δίνουν τα απαραίτητα στους απόρους. Και όχι μόνο έδινα αυτή τη συμβουλή στους άλλους, αλλά και ο ίδιος έδωσα σε δυο άντρες από τριάντα δραχμές στον καθένα, όχι γιατί τάχα είχα πολλά, αλλά για να γίνει αυτό παράδειγμα στους άλλους. Ανεβείτε, παρακαλώ, να καταθέσετε.
(15) Λοιπόν μετά απ' αυτά, κύριοι βουλευτές, όταν έγινε εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι ήξεραν από πριν ότι θα παραστεί ανάγκη να διατρέξου¬με κίνδυνο, ενώ άλλοι αποσύρονταν, εγώ κατόρθωσα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή• και μολονότι η δική μας φυλή υπέστη πολύ μεγάλη ήττα και σκοτώθηκαν εκεί πάρα πολλοί, οπισθοχώρησα μετά από τον αλαζόνα Στειριέα που είχε κατηγορήσει για δειλούς όλους τους ανθρώπους.
(16) Και ύστερα από λίγες μέρες μετά απ' αυτά είχαν καταληφθεί οχυρές τοποθεσίες στην Κόρινθο, για να μην μπορούν οι εχθροί να περάσουν (τον Ισθμό), και, επειδή ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία, αποφάσισαν οι αρχηγοί (στρατηγοί) να αποσπάσουν μερικά τάγματα για να πάνε να βοηθήσουν. Και μολονότι όλοι ανεξαίρετα αισθάνο¬νταν φόβο (δικαιολογημένα, κύριοι βουλευτές• γιατί ήταν φοβερό, μια και μόλις και μετά βίας λίγο πριν είχαμε σωθεί, να ριχτούμε σε άλλο κίνδυνο), παρουσιάστηκα εγώ και παρακαλούσα τον ταξίαρχο να στείλει το δικό μας τάγμα χωρίς να γίνει κλήρωση.
(17) Επομένως, αν κάποιοι από σας οργίζονται με όσους έχουν μεν την αξίωση να πολιτεύονται, αποφεύγουν όμως τους κινδύνους, δε θα ήταν δίκαιο να έχουν για μένα την ίδια γνώμη• γιατί όχι μόνο εκτελούσα τις διαταγές με προθυμία, αλλά και είχα την τόλμη να ριψοκινδυνεύω. Και αυτά τα έκανα όχι γιατί τάχα πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμώ τους Λακεδαιμονίους, αλλά για να βρω όλο το δίκιο μου θεωρούμενος για τους ανωτέρω λόγους καλός πολίτης από σας, αν κάποτε άδικα μπλεκόμουνα σε δικαστικό αγώνα. Γι' αυτό, παρακαλώ, ανεβείτε στο βάθρο, για να καταθέσετε γι' αυτά.
ΕΝΟΤΗΤΑ Ε (§§ 18 – 19) Διήγηση γ΄ μέρος
(18) Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν παραμέλησα καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων, αλλά σε όλο το χρόνο (της στράτευσής μου) διαρκώς εκστράτευα με τους πρώτους, αλλά αποχωρούσα με τους τελευταίους. Λοιπόν πρέπει να εξετάζετε με βάση αυτού του είδους (τα πράγματα) αυτούς που αναμειγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια, αλλά όχι αν κάποιος έχει (τρέφει) μακριά μαλλιά, να τον μισείτε γι' αυτό το λόγο• γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης, όμως από εκείνους (τους πολίτες) που θέλουν να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς, όλοι εσείς εν γένει ωφελήστε.
(19) Επομένως δεν αξίζει, κύριοι βουλευτές, ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση, αλλά να (τον) εξετάζουμε από τις πράξεις (του)• γιατί πολλοί, παρόλο που μιλούν με χαμηλή φωνή και ντύνονται ευπρεπώς, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων κακών, ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά. έχουν κάνει σε σας πολλά καλά.
Ενότητα ΣΤ (§§ 20 – 21) Επίλογος
(20) Αντιλήφθηκα τώρα πια, βουλευτές, ότι μερικοί δυσφορούν εναντίον μου και γι' αυτά, ότι δηλαδή αν και ήμουν νεότερος, επιχείρησα να μιλώ μπροστά στο λαό. Αλλά πρώτα βέβαια, αναγκάστηκα να αγορεύσω για τις δικές μου υποθέσεις, έπειτα νομίζω πως και ο ίδιος πράγματι επέδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία από όση έπρεπε από τη μια, επειδή αναλογιζόμουν τους προγόνους, ότι δηλαδή ποτέ δεν είχαν πάψει να υπηρετούν την πόλη,
(21) από την άλλη, επειδή έβλεπα (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) εσάς να θεωρείτε ότι μόνο αυτοί είναι άξιοι. Επομένως, αν ένας βλέπει ότι εσείς έχετε αυτή τη γνώμη, ποιος δε θα είχε τη φιλοδοξία να ενδιαφέρεται να ενεργεί και να μιλάει για τα ζητήματα της πόλης; Αλλά για ποιο λόγο θα ήταν δυνατό να ενοχλήστε με τέτοιους ανθρώπους; Γιατί δεν είναι άλλοι κριτές γι’ αυτούς παρά μόνο εσείς.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ενότητα Α (§§ 1 - 2) Προοίμιο
(1) (Εγώ) νομίζω ότι πρέπει, άντρες Αθηναίοι, επειδή συζητάτε για ζητήματα τόσο σημαντικά να παραχωρείτε πλήρη την ελευθερία του λόγου σε κάθε ομιλητή. Εγώ βέβαια ποτέ μέχρι τώρα δε θεώρησα δύσκολο το να διδάξει (κάποιος) εσάς τα άριστα (γιατί, για να μιλήσω γενικά, όλοι σας νομίζω ότι έχετε γνώση γι΄ αυτά), αλλά το να (σας) πείσει να κάνετε πράξη αυτά• γιατί, όταν κάτι αποφασισθεί και ψηφισθεί, τότε απέχει από του να γίνει πράξη το ίδιο όσο ακριβώς (απείχε) προτού να αποφασισθεί.
(2) Είναι λοιπόν ένα πράγμα (από εκείνα) για τα οποία εγώ νομίζω ότι εσείς οφείλετε ευγνωμοσύνη στους θεούς, δηλαδή το γεγονός ότι τώρα αυτοί που σας πολέμησαν πρόσφατα, από δική τους αλαζονεία, σε σας μόνο στηρίζουν τις ελπίδες για τη σωτηρία τους. Και αξίζει να ευχαριστηθείτε με την ευκαιρία που παρουσιάζεται• γιατί θα συμβεί σε σας, αν πάρετε για την ευκαιρία αυτή τις αποφάσεις που πρέπει, να αναιρέσετε έμπρακτα αποκτώντας καλή φήμη τις κατηγορίες εκείνων που συκοφαντούν την πόλη μας.
Ενότητα Β (§§ 3 - 4) Πρόθεσις
(3) Γιατί οι Χίοι και οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι, κατηγόρησαν εμάς ότι σχεδιάζουμε ύπουλα να τους βλάψουμε, και για το λόγο αυτό κήρυξαν όλοι τους μαζί εναντίον μας τον τελευταίο αυτόν εδώ πόλεμο• ο Μαύσωλος όμως οποίος πρωτοστάτησε στην κίνηση αυτή και (τους) έπεισε, μολονότι ισχυρίζεται ότι είναι φίλος των Ροδίων, θα αποδειχθεί ότι τους έχει στερήσει την ελευθερία τους, και οι Χίοι και οι Βυζάντιοι που παρίσταναν τους σύμμαχούς τους (θα αποδειχθούν) ότι δεν ήρθαν σε βοήθεια (τους) στις δύσκολες στιγμές τους, (4) ενώ εσείς, τους οποίους φοβούνταν, μόνοι απ΄ όλους (θα αποδειχθείτε ότι είστε) αίτιοι της σωτηρίας γι΄ αυτούς. Αν όμως πληροφορηθούν το πράγμα αυτό όλοι (οι Έλληνες) θα κάνετε τους δημοκρατικούς σε όλες τις (δημοκρατικές) πόλεις να θεωρούν αυτό το γεγονός εγγύηση της σωτηρίας τους, αν είναι φίλοι σας• κανένα καλό δεν μπορεί να υπάρξει για σας, μεγαλύτερο από αυτό, από το να κερδίσετε δηλαδή απ΄ όλους με τη θέλησή τους την απαλλαγμένη κάθε υποψίας συμπάθεια.
Ενότητα Δ (§§ 17 - 20) Πίστις (β΄ μέρος)
(17) Σκεφτείτε και τούτο, Αθηναίοι, ότι δηλαδή εσείς έχετε κάνει πολλούς πολέμους και εναντίον δημοκρατιών και εναντίον ολιγαρχιών. Και βέβαια και οι ίδιοι (το) ξέρετε αυτό• αλλά ίσως κανείς σας δε σκέφτεται αυτό, για ποια πράγματα πολεμάτε εναντίον καθενός από τα δύο αυτά καθεστώτα. Για ποια πράγματα λοιπόν πολεμάτε; Εναντίον βέβαια των δημοκρατικών πόλεων ή για τις μεταξύ τους διαφορές, επειδή δεν μπόρεσαν να λύσουν τις διαφορές τους αυτές με κοινή συμφωνία, ή για ένα κομμάτι γης ή για τα σύνορά τους ή για αντιζηλία ή για την αρχηγία•
(18) εναντίον όμως των ολιγαρχιών (δεν πολεμάτε) για κανένα από αυτά, αλλά για το πολίτευμά (τους) και την ελευθερία (τους)• επομένως εγώ τουλάχιστον δε θα δίσταζα να πω ότι νομίζω ότι περισσότερο (σας) συμφέρει να πολεμούν εσάς όλοι οι Έλληνες ζώντας κάτω από καθεστώς δημοκρατικό παρά να είναι φίλοι (σας) ζώντας υπό καθεστώς ολιγαρχικό. Γιατί νομίζω ότι εσείς θα κάνατε ειρήνη εύκολα, όποτε θέλατε, με αυτούς αν ζούσαν υπό καθεστώς δημοκρατικό, ενώ, αν ζούσαν υπό καθεστώς ολιγαρχικό, νομίζω ότι και η φιλία ακόμη δε θα ήταν βέβαιη• γιατί σε καμιά περίπτωση οι λίγοι δε θα έδειχναν συμπάθεια προς τους πολλούς και αυτοί που θέλουν να εξουσιάζουν προς αυτούς που θέλουν να ζουν με βάση την αρχή της ισότητας.
(19) Και απορώ αν κανείς σας δεν πιστεύει ότι και το δικό μας πολίτευμα αντιμετωπίζει κάποιον κίνδυνο, ενώ οι Χίοι και οι Μυτιληναίοι ολιγαρχούνται, και ενώ τη στιγμή αυτή οι Ρόδιοι και όλοι οι άνθρωποι σχεδόν κινδυνεύουν να πέσουν στη δουλεία αυτή, ούτε αναλογίζεται τούτο ότι με κανέναν τρόπο δε θα αφήσουν ήσυχη τη δημοκρατία σας, αν όλοι τους ενωθούν με τον κοινό δεσμό της ολιγαρχίας. Γιατί ξέρουν ότι κανείς άλλος δε θα μπορούσε να ξαναφέρει τα πράγματα στην ελευθερία•
(20) την πόλη λοιπόν εκείνη από την οποία περιμένουν ότι θα προέκυπτε κάποιο κακό γι΄ αυτούς, θα θελήσουν αυτή την πόλη να εξαφανίσουν. Πρέπει λοιπόν να θεωρείτε τους άλλους που αδικούν κάποιους εχθρούς των ίδιων εκείνων που έχουν αδικηθεί• (σας) συμβουλεύω όμως να θεωρείτε εκείνους που καταλύουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και (τα) μετατρέπουν σε ολιγαρχικά κοινούς εχθρούς όλων εκείνων που επιθυμούν την ελευθερία.
Ενότητα Ε (§§ 21 - 24) Πίστις (γ΄& δ΄ μέρος)
(21) Ακολούθως και δίκαιο είναι, άντρες Αθηναίοι, επειδή οι ίδιοι δημοκρατείστε, να αποδεικνύεστε ότι έχετε τέτοια φρονήματα για τις δημοκρατίες που ατυχούν, όποια ακριβώς φρονήματα θα είχατε την αξίωση να έχουν οι άλλοι για σας, που μακάρι να μη συμβεί, αν κάποτε συνέβαινε κάτι τέτοιο. Και πραγματικά, αν κάποιος θα ισχυριστεί ότι οι Ρόδιοι δίκαια έχουν πάθει αυτά που έπαθαν, η περίσταση δεν είναι κατάλληλη να ευχαριστηθεί• γιατί πρέπει οι άνθρωποι που ευτυχούν να αποδεικνύονται ότι πάντοτε σκέφτονται τα καλύτερα για τους ανθρώπους που ατυχούν, επειδή το μέλλον είναι άγνωστο για όλους τους ανθρώπους.
(22) Εγώ ακούω κάποιους να λένε συχνά από το βήμα αυτό ενώπιόν σας ότι κάποιοι θέλησαν να σωθεί αυτή (η δημοκρατία μας), όταν η δημοκρατία μας ατύχησε• από αυτούς εγώ θα μνημονεύσω τη στιγμή αυτή μόνο τους Αργείους με λίγα λόγια. Γιατί δε θα ήθελα εσείς, ενώ έχετε τη φήμη ότι σώζετε κάθε φορά αυτούς που ατυχούν, να αποδειχτείτε κατώτεροι από τους Αργείους στην περίπτωση αυτή, οι οποίοι, μολονότι κατοικούν χώρα γειτονική προς τη Λακεδαίμονα, μολονότι έβλεπαν ότι εκείνοι κυριαρχούσαν στη γη και στη θάλασσα, δε δίστασαν ούτε φοβήθηκαν να φανούν ευνοϊκοί προς εσάς, αλλά και πήραν την απόφαση, όπως λένε, να αντιμετωπίσουν ως εχθρούς τους πρέσβεις που ήρθαν από τη Λακεδαίμονα, για να ζητήσουν κάποιους από τους δικούς σας εξόριστους, αν δε φύγουν πριν δύσει ο ήλιος. (23) Δεν είναι ντροπή λοιπόν, άντρες Αθηναίοι, αν οι Αργείοι δε φοβήθηκαν την εποχή εκείνη την ηγεμονία και τη δύναμη των Λακεδαιμονίων, και εσείς, ενώ είστε Αθηναίοι, θα φοβηθείτε βάρβαρο άνθρωπο, και μάλιστα γυναίκα; Όμως εκείνοι θα μπορούσαν να πουν ότι πολλές φορές έχουν ηττηθεί από τους Λακεδαιμονίους, ενώ εσείς έχετε νικήσει το βασιλιά πολλές φορές, και δεν έχετε αποδειχθεί καμιά φορά κατώτεροι ούτε από τους δούλους του βασιλιά ούτε από αυτόν τον ίδιο• γιατί αν σε ορισμένες περιπτώσεις ο βασιλιάς νίκησε την πόλη (μας), ή δωροδοκώντας τους πιο ανάξιους Έλληνες και προδότες αυτών υπερίσχυσε ή με κανέναν άλλο τρόπο.
(24) Αλλά ούτε το πράγμα αυτό τον ωφέλησε, αλλά θα διαπιστώσετε ότι αυτός συγχρόνως έκανε και την πόλη (μας) αδύνατη μέσω των Λακεδαιμονίων και ότι πολέμησε για τη βασιλεία του προς τον Κλέαρχο και τον Κύρο. Ούτε λοιπόν υπερίσχυσε με έναν πόλεμο φανερό ούτε του ήταν ωφέλιμες οι επιβουλές του. Βλέπω όμως ότι μερικοί από εσάς δεν υπολογίζουν πολλές φορές το Φίλιππο σαν να ήταν ανάξιος λόγου, ότι φοβούνται όμως το βασιλιά σαν να ήταν ισχυρός εχθρός όποιων ανθρώπων θελήσει. Αν όμως δε θα αντιμετωπίσουμε τον ένα ως ασήμαντο, υπακούσουμε σε όλα στον άλλο ως φοβερό, εναντίον ποίων θα αντιπαραταχθούμε, άντρες Αθηναίοι;
Ενότητα ΣΤ (§ 34) Πίστις (ε΄ μέρος)
(34) Γιατί δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς τι θα τους κατηγορήσει ή ποια επίπληξη θα κάνει σε σας τους άλλους, αλλά αντίθετα δύσκολο είναι να βρει αυτό, με ποιους λόγους δηλαδή ή με ποια πράξη θα επανορθώσει κανείς αυτά που τώρα δεν είναι σωστά. Ίσως λοιπόν δεν είναι της παρούσης στιγμής να μιλώ για όλα• αλλά αν μπορέσετε να επικυρώσετε με κάποια συμφέρουσα πράξη αυτά που έχετε αποφασίσει, και τα υπόλοιπα ίσως θα πήγαιναν προς το καλύτερο το καθένα με τη σειρά του.
Ενότητα Ζ (§35) Επίλογος
(35) Εγώ λοιπόν νομίζω ότι πρέπει σεις να ασχοληθείτε με τα πράγματα αυτά δυναμικά, και να πράττετε έργα αντάξια της πόλης, αναλογιζόμενοι ότι χαίρεστε να ακούτε, όταν κάποιος επαινεί τους προγόνους σας και διηγείται αυτά που έχουν πραχθεί απ΄ αυτούς και αναφέρει τα τρόπαιά τους. Να νομίζετε λοιπόν ότι οι πρόγονοί σας τα αφιέρωσαν αυτά όχι για να τα θαυμάζετε, όταν τα βλέπετε, αλλά και για να μιμείσθε τις αρετές εκείνων που τα αφιέρωσαν.
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ*
ΚΛΙΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
α) Μνησικακία Αθηναίων προς τους Ρόδιους, που πρόσφατα είχαν απορρίψει τη συμμαχία τους, τους είχαν επιβάλει βαριές θυσίες και τους οδήγησαν στην ταπείνωση,
β) Φόβος ρήξης και έναρξης πολέμου με την Αρτεμισία και με το Μέγα Βασιλιά,
γ) Ανησυχία για τις φιλοδοξίες του Φιλίππου, με τον οποίο η Αθήνα πάντα βρισκόταν σε πόλεμο.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ
Απάντηση στις πολιτικές ενστάσεις:
α) Οι Αθηναίοι έχουν μια μοναδική ευκαιρία να απαντήσουν σε αβάσιμες εις βάρος τους συκοφαντίες,
β) Ο βασιλιάς των Περσών δε θα τους εμποδίσει (ιστορικό παράδειγμα με τον Τιμόθεο στη Σάμο),
γ) Η Αρτεμισία πιθανότατα δε θα αντιδράσει και θα δεχτεί οι Αθηναίοι να κατέχουν το νησί κι όχι ο Βασιλιάς, που θα το ήθελε, για να επιτηρεί την επικράτειά της. Εξάλλου ο ίδιος είναι απασχολημένος σε πόλεμο στην Αίγυπτο, όπου και χάνει.
Απάντηση στους συναισθηματικούς λόγους:
α) Αν και απεχθάνεται όσο κανείς τους Ρόδιους και δεν έχει κανένα προσωπικό δεσμό μαζί τους, όμως το πείραμα που μόλις έκαναν μπόρεσε να τους ανοίξει τα μάτια,
β) Η Αθήνα δεν πρέπει να στηρίξει την πολιτική της στη μνησικακία όσο δίκαιη κι αν μπορεί να είναι. Εδώ κάνει έκκληση στην αθηναϊκή γενναιοδωρία που την ενισχύει με το ιστορικό παράδειγμα των Αργείων,
γ) Το πραγματικό συμφέρον της Αθήνας είναι η ύπαρξη όσο το δυνατόν περισσότερων δημοκρατιών. Μ’ αυτές ο αθηναϊκός λαός μπορεί πάντα να συνεννοηθεί. Αντίθετα με τις ολιγαρχίες, που κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην Ελλάδα, όχι.
Απάντηση στους λόγους που επικαλούνται το δίκαιο:
Επιτρέπεται οι Αθηναίοι να επέμβουν και να αλλάξουν το καθεστώς στη Ρόδο, αφού όλα τα ελληνικά και βαρβαρικά κράτη δεν είχαν καμία τύψη να παρεμβαίνουν με τη βία παντού, όπου μπορούσαν να το κάνουν με κέρδος (Ταυτίζει δηλαδή το δίκαιο με το συμφέρον της Αθήνας).
Αδυναμίες λόγου:
α) Δεν αναφέρει τίποτα για τον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου,
β) Αποκρύπτει εντέχνως μια πιθανή αντίδραση του Βασιλιά και της Αρτεμισίας,
γ) Κάνει προτάσεις για βοήθεια στη Ρόδο χωρίς να μελετά τα πρακτικά μέσα και τις συνέπειες.
Κάποιοι εξηγούν αυτά τα «κενά» στο λόγο του με το επιχείρημα ότι μπορεί να ανέλαβε την υπεράσπιση των Ροδίων μετά από χρηματική προσφορά εκ μέρους των τελευταίων (αμφίβολο), είτε πραγματικά από την υποχρέωση που αισθανόταν να βοηθήσει στην περιφρούρηση της δημοκρατίας. Αν παρατηρήσουμε το λόγο στα διανοήματά του, αγνοώντας τα εκφραστικά μέσα που ο ρήτορας χρησιμοποιεί, διαπιστώνουμε ότι ο Δημοσθένης είχε την απόλυτη συνείδηση μιας σίγουρης αποτυχίας. Η έλλειψη προτάσεων για την υλοποίηση αυτών που πρότεινε μας κάνει να εικάσουμε ότι ίσως ήθελε να κάνει μια απλή διακήρυξη, να προετοιμάσει τον κατευνασμό των πνευμάτων και να δείξει ότι οι ελληνικές δημοκρατίες είχαν συμφέρον να αλληλοϋποστηριχτούν.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ενότητα Α΄ (§§ 1 - 2): Προοίμιο
§ 1
Όλοι γενικά όσοι ανέρχονται σ’ αυτό εδώ το βήμα συνηθίζουν να λένε ότι τα πιο σημαντικά και τα πιο αξιοπρόσεκτα (ζητήματα) για την πόλη είναι εκείνα, για τα οποία οι ίδιοι πρόκειται να δώσουν συμβουλές• αλλά όμως, αν ταίριαζε να κάνει κάποιος έναν τέτοιο πρόλογο και για μερικά άλλα (θέματα), μου φαίνεται ότι επιβάλλεται και για σημερινά ζητήματα από αυτό το σημείο να αρχίσει.
§ 2
Γιατί έχουμε έρθει για να συζητήσουμε για πόλεμο και ειρήνη, (πράγματα) που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων, και για τα οποία είναι ανάγκη αυτοί που αποφασίζουν σωστά να ευτυχούν περισσότερο από τους άλλους. Τόσο μεγάλη λοιπόν είναι η σπουδαιότητα (των θεμάτων ) εκείνων, για τα οποία έχουμε συγκεντρωθεί.
Ενότητα Β΄ (§§ 14 -16)
§ 14
Εγώ όμως ξέρω ότι είναι δύσκολο να εναντιώνομαι στις προθέσεις σας και ότι, παρόλο που υπάρχει δημοκρατία, δεν υπάρχει ελευθερία λόγου, με εξαίρεση εδώ για όσους είναι πάρα πολύ ανόητοι και δε σας φροντίζουν καθόλου, και στο θέατρο για τους κωμικούς ποιητές• αυτό είναι και το πιο φοβερό απ’ όλα, ότι δηλαδή αυτούς που κάνουν γνωστά στους Έλληνες τα σφάλματα της πόλης τόσο πολύ (τους) ευγνωμονείτε, όσο ούτε όσους (σας) ευεργετούν, ενώ ενάντια σ’ όσους σας επιπλήττουν και σας συμβουλεύουν οργίζεστε τόσο πολύ, όπως ακριβώς (οργίζεστε) ενάντια σ’ όσους κάνουν κάτι κακό στην πόλη.•
§ 15
Όμως μολονότι υπάρχουν αυτά, δε θα μπορούσα να απομακρυνθώ από όσα σκέφτηκα. Γιατί έχω ανέβει στο βήμα, όχι για να σας γίνω ευχάριστος ούτε για να επιζητήσω την εκλογή μου ως άρχοντα, αλλά για να εκφράσω τη γνώμη μου γι’ αυτά που τυχαίνει να γνωρίζω, πρώτα σχετικά με όσα έχουν προτείνει οι πρυτάνεις, έπειτα σχετικά με τις υπόλοιπες υποθέσεις της πόλης• γιατί δε θα υπάρξει καμιά ωφέλεια από όσα έχουν αποφασιστεί τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουμε σωστά για τα υπόλοιπα.
§ 16
Υποστηρίζω λοιπόν ότι πρέπει να κάνουμε ειρήνη όχι μόνο με τους Χίους και τους Ρόδιους και τους Βυζάντιους και τους Κώους, αλλά και με όλους γενικά τους ανθρώπους, και να εφαρμόζουμε τις συνθήκες, όχι αυτές που τώρα κάποιοι έχουν προτείνει, αλλά αυτές που συμφωνήθηκαν με το βασιλιά και τους Σπαρτιάτες, και που επιβάλλουν να είναι αυτόνομοι οι Έλληνες και να αποχωρήσουν οι φρουρές από τις ξένες πόλεις και ο καθένας να έχει τη δική του (πόλη). Γιατί δε θα βρούμε ούτε πιο δίκαιες ούτε πιο επωφελείς για την πόλη (μας) από αυτές (τις συνθήκες).
Ενότητα Δ΄ (§§ 63 –64)
§ 63
Όσα λοιπόν πρέπει να έχουν αυτοί που πρόκειται να ευτυχήσουν, δηλαδή την ευσέβεια, τη σύνεση και τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή, τα έχουμε αναφέρει λίγο πρωτύτερα• ωστόσο πώς μπορούμε να εκπαιδευτούμε το ταχύτερο με σκοπό να γίνουμε ενάρετοι χαρακτήρες, είναι αλήθεια αυτό που θα πούμε, ίσως όμως σε σας, αν το ακούσετε, μπορεί να φανεί ότι είναι φοβερό και πολύ διαφορετικό από των τρόπο σκέψης των άλλων.
§ 64
Εγώ δηλαδή πιστεύω ότι και την πόλη εμείς θα διοικήσουμε καλύτερα, και ότι οι ίδιοι θα είμαστε καλύτεροι και θα προοδεύσουμε σε όλες γενικά τις πράξεις, αν σταματήσουμε να επιθυμούμε την ηγεμονία στη θάλασσα. Γιατί αυτή είναι που και τώρα προκάλεσε σε μας ταραχές και κατέλυσε τη δημοκρατία εκείνη με την οποία ζούσαν οι πρόγονοί μας και ήταν οι πιο ευτυχισμένοι από του Έλληνες, και (που είναι) σχεδόν αιτία όλων γενικά των συμφορών, και που έχουμε οι ίδιοι, και που προξενούμε στους άλλους.
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ
Ένας άλλος συγγραφέας της εποχής μας επιτρέπει να δούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τι επιδίωκε ο Εύβουλος και οι συνεργάτες του. Πρόκειται για τον Ισοκράτη, δάσκαλο της ρητορικής και στενό φίλο πολλών αθηναίων πολιτικών. Αν και ο ίδιος παρέμεινε στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της Αθήνας, δεν έπαψε ποτέ στους λόγους του – που δεν ήταν λόγοι πραγματικοί, αλλά ρητορικά υποδείγματα για τους μαθητές του – να σχολιάζει τα γεγονότα και την κατάσταση της εποχής του. Γύρω στα 356 λοιπόν, δηλαδή τότε που ο Εύβουλος, ως προϊστάμενος τῶν ἐπὶ τὸ θεωρικὸν τεταγμένων, κατεύθυνε την πολιτική ζωή της Αθήνας, ο Ισοκράτης γράφει ένα λόγο που και μόνο ο τίτλος του αντιπροσωπεύει ένα ολόκληρο πρόγραμμα, αφού τον επιγράφει «Περὶ εἰρήνης». Υπολογίζεται ότι τον έγραψε λίγο πριν η μάχη στα Έμβατα αναγκάσει τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία του Αιγαίου. Από την αρχή του λόγου ο Ισοκράτης εκθέτει το πολιτικό του πιστεύω με τρόπο που θυμίζει πολύ έντονα το προοίμιο της πραγματείας του Ξενοφώντα (εννοεί το έργο του τελευταίου «Πόροι»).
Ο Ισοκράτης όμως είναι λιγότερο ακριβής από τον Ξενοφώντα, όταν μιλά για τους πόρους που θα μπορούσε να εξασφαλίσει στην πόλη η επιστροφή στην ειρήνη. Αντίθετα είναι πιο αναλυτικός σχετικά με τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται ο πόλεμος, τις εισφορές και την τριηραρχία. Αυτά ήταν που καταπονούσαν σκληρά τους πολίτες, κι ο Ισοκράτης δεν κάνει εδώ άλλο από το να εκφράζει τη δυσαρέσκειά τους. Η διάκριση ανάμεσα στον παλιό αρχοντικό πλούτο και τον πιο πρόσφατο, που αποκτήθηκε με κάποια βιοτεχνική απασχόληση, έχει εξαφανιστεί, κι όλοι μαζί οι πλούσιοι αντιδρούν από ’δω και πέρα στην ιμπεριαλιστική πολιτική, γιατί αυτοί σηκώνουν όλο το βάρος. Αυτά μας βοηθούν να μαντέψουμε μέσα από τα λόγια του Ισοκράτη σε ποια στοιχεία της αθηναϊκής κοινωνίας στηριζόταν ο Εύβουλος: ήταν οι πλούσιοι, οι κτηματίες, αυτοί οι χίλιοι διακόσιοι περίπου πολίτες που κατέβαλαν στην πόλη εισφορά και, οργανωμένοι στις τριηραρχικές συμμορίες, που είχαν πρόσφατα δημιουργηθεί, είχαν αναλάβει την υποχρέωση να εξοπλίζουν τον αθηναϊκό στόλο. Αντίθετα από τους ολιγαρχικούς του τέλους του περασμένου αιώνα, οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν εχθροί της δημοκρατίας. Επειδή όμως είχαν συνείδηση του βάρους του πολέμου, που γινόταν όλο και μεγαλύτερο, ήθελαν να δουν την Αθήνα να παραιτείται από την ηγεμονία και τα υλικά πλεονεκτήματα που της εξασφάλιζε, για να προσπαθήσει να ζει από τις δικές της πλουτοπαραγωγικές πηγές. Αυτή η αντιμετώπιση του προβλήματος οδηγεί στην αναζήτηση των μέσων που θα επέτρεπαν την αύξηση των αθηναϊκών πόρων, και θεμελιώνει μια νοοτροπία που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «οικονομική», αν και βέβαια η «οικονομία» χαρακτηρίζεται ακόμη, όπως είδαμε, από έναν πολύ απλοϊκό εμπειρισμό. Το βέβαιο είναι ότι στο σημείο αυτό σημειώνεται μια σημαντική στροφή στην ιστορία της πόλης, που θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε σημαντικούς μετασχηματισμούς, αν δε μεσολαβούσε, εμπόδιο, στην εξέλιξη της Αθήνας, η ανάπτυξη της μακεδονικής δύναμης.
CLAUDE MOSSÉ
ΑΘΗΝΑ
‘ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ’
(Έκδ. Μ.Ι.Ε.Τ.) σ.σ. 148 – 153
ΓΕΝΙΚΑ
Ο λόγος του Ισοκράτη «Περὶ εἰρήνης» γράφτηκε και κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο το 356 π.Χ., λίγο πριν από τη μάχη στα Έμβατα, που ανάγκασε τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία στη θάλασσα.
Ο Ισοκράτης υποστηρίζει ότι η σύναψη μιας καθολικής ειρήνης θα ωφελήσει όλους τους Έλληνες αλλά περισσότερο την Αθήνα. Απαιτούνται όμως βαθιές αλλαγές στην εσωτερική πολιτική κι εγκατάλειψη της θαλάσσιας ηγεμονίας. Αυτή η φιλειρηνική πολιτική προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις, διότι οι Αθηναίοι έχουν ήδη εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον των παλαιών σύμμαχων, που με την αποστασία τους ζημίωσαν το αθηναϊκό κράτος (Συμμαχικός πόλεμος 357 – 355 π.Χ.).
Ο «Περὶ εἰρήνης» λόγος του Ισοκράτη ανήκει στους επιδεικτικούς λόγους του και χαρακτηρίζεται «ἀπὸ ὑψηλὴν τέχνην, ἐπιδεικτικὸν ὕφος, γλαφυρότητα, σαφήνειαν, τελειότητητα εἰς τὴν δομὴν τῶν περιόδων καὶ πολλὰ σχήματα λόγου» (βλ. Ἀριστ. Σκιαδᾶ Ἑλληνικὴ Γραμματολογία, Ἀθῆναι 1977).
Ο λόγος παρά τις συχνές επαναλήψεις και παρεκβάσεις χωρίζεται ευδιάκριτα
σε προοίμιο (§§ 1 - 15), πρόθεση (§ 16), απόδειξη (§§ 17 -144) και επίλογο (§ 145).
Κατά τον Αριστοτέλη ουσιώδη μέρη του λόγου είναι η πρόθεση και η απόδειξη (πίστις). («Ἀναγκαῖα ἄρα μόρια, πρόθεσις καὶ πίστις. Ἴδια μὲν οὖν ταῦτα, τὰ δὲ πλεῖστα προοίμιον, πρόθεσις, πίστις, ἐπίλογος•» (Ρητορ. Γ΄ 1414b 6)).
Στο προοίμιο (§§ 1 -15) ο Ισοκράτης τονίζει τη σημασία μιας ειλικρινούς συζητήσεως (§§ 1 -2) και τη δυσκολία που αντιμετωπίζει στην προσπάθειά του να ακουσθεί η αλήθεια από τους Αθηναίους (§§ 3 -15).
§§ 1 – 3
1. Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται:
α) «Στο ήθος του λέγοντος», που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τον εαυτό του.
β) «Στο ήθος του ακροατή», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του.
γ) «Στο ήθος του αντιπάλου», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου.
2. «Τὸ μὲν οὖν ἀναγκαιότατον ἔργον τοῦ προοιμίου, καὶ ἴδιον τοῦτο, δηλῶσαι τί ἐστὶ τὸ τέλος οὗ ἕνεκα ὁ λόγος» (Αριστοτέλους, «Ῥητορικὴ Τέχνη» 14, 6). Ανταποκρίνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.
3. Σε ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε για την αθηναϊκή δημοκρατία και τις προτεραιότητες που αυτή η πολιτεία θέτει από το γεγονός της δοκιμασίας των αρχόντων;
4. Αν από το λόγο του Λυσία είχε σωθεί μόνο αυτό το απόσπασμα, ποια στοιχεία θα μας βοηθούσαν να το αποδώσουμε στο συγκεκριμένο λογογράφο; (Βλ. Εισαγωγή, σελ. 30 – 31).
5. Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αυτό, αν το αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή;
6. Σημειώστε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
Η στάση του Μαντιθέου στο προοίμια του λόγου είναι: Σωστό Λάθος
α) αξιοπρεπής. • •
β) παρακλητική. • •
γ) προκλητική. • •
δ) απολογητική. • •
7. «διάκειμαι»: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση «διὰ» με τις προθέσεις: κατά, επί, παρά, εν + από, υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, όπου θα φαίνεται η σημασία τους (π.χ.: η επικείμενη απάντηση των αρχηγών κρατών).
8. Να γράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά στη σημασία τους όπου υπάρχει.
9. «διακείμενος ἀηδῶς»: α) Να γράψετε δύο παρόμοιες εκφράσεις που έχουν επικρατήσει σήμερα και εκφράζουν συμπάθεια η μία και αντιπάθεια η άλλη. β) Να σχηματίσετε δύο προτάσεις που να δηλώνεται η σημασία τους.
10. Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β΄ συνθετικό το ρ. πράττω και παραγωγικές καταλήξεις – ος, – ία, – τος, – η και να δηλώσετε τη σημασία τους.
11. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: πράττω, βιόω – ῶ, φαίνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι.
12. «εὔνους < ἐν + νοῦς< εὔνοια»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α΄ συνθετικό όπως στο παράδειγμα: εύνοια υπόνοια.
13. «ἀποφέρω»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω: θ. φερ – / φορ – / ενεκ – / και ένα σύνθετο από το φωρ – .
14. Να γράψετε τη σημασία των παρακάτω ρημάτων σύνθετων του «ἵσταμαι»:
ἀφίσταμαι = ............................................ μεθίσταμαι = ............................................
ἀνίσταμαι = ............................................ παρίσταμαι = ............................................
καθίσταμαι = ............................................ ὑφίσταμαι = ............................................
15. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες οι ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β.
Α Β
1. ρήση
2. ποίηση
α) βιόω – ῶ 3. φάσμα
4. βιώσιμος
β) ἔχω 5. πράγμα
6. ευεξία
γ) ποιῶ 7. πράκτωρ
8. ρήμα
δ) λέγω 9. βίωμα
10. φανός
ε) φαίνομαι 11. έξις
12. αβίωτος
στ) πράττω 13. σχεδόν
14. ποίημα
15. λέσχη
16. βιώνω
17. άπραγος
16. Οι προϋποθέσεις που κρίνονταν απαραίτητες για την ανάληψη δημοσίου αξιώματος την εποχή του Μαντίθεου πιστεύετε πως θα έπρεπε να ισχύουν και στην εποχή μας για την εξακρίβωση του ήθους όσων ασχολούνται με τα κοινά; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
§§ 4 – 8
1. «φύλαρχοι», «στρατηγοί»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;
2. α) Ποιο επιχείρημα του Μαντίθεου θεωρείτε ισχυρότερο στις §§ 4 – 8; β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
3. Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή τα παράγωγά τους: ἐκπέμπω, ἀποδημῶ, καταβάλλω, ἀξιῶ, δοκιμάζομαι, διαιτῶμαι, πάσχω.
4. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα ουσιαστικά από τα ρήματα:
α) πέμπω: ....................................................................
β) δίδωμι: ....................................................................
γ) πάσχω: .....................................................................
δ) ἔχω: .....................................................................
5. «ἀλλότριος – ξένος»: Να γράψετε παράγωγα ή σύνθετα στα νέα ελληνικά για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές στη σημασία τους.
6. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
μαρτυρῶ = ................. πράττω = .................
ἔρχομαι = ................. γιγνώσκω = .................
βούλομαι = ................. σκοπῶ = .................
ἐξαμαρτάνω = .................
7. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα των ρημάτων που δίδονται.
α) καθαιρέω – ῶ: Η ..................... του στρατηγού.
β) ἐξαιρέω – ῶ: Έχει ................ ήθος, γι' αυτό αποτελεί ...............ση στη διαφθορά που επικρατεί.
γ) δίδωμι (δω/δο – ): Πληρώνω τις .............. Το βιβλίο είναι ένα καλό................ Είναι ............. της του ναού και η πράξη του λέγεται ............. Όποιος προσφέρει δώρα λέγεται .............
δ) γιγνώσκω: Η...............είναι δύναμη. Έχει πλήρη ά...........α του γεγονότος. Είναι επιστήμων ε............ κύρους.
8. «κακῶς ποιῶ – κακῶς πάσχω»: Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά το αντίθετο για καθεμιά από τις περιφράσεις και να το αποδώσετε μονολεκτικά στα νέα ελληνικά.
9. Ποια είναι η διαφορά της σημασίας του «πυνθάνομαι» από το «μανθάνω» και το «ἐπίσταμαι»;
10. α) Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἔρχομαι: κατέρχομαι, διεξέρχομαι, μετέρχομαι, ὑπεισέρχομαι, ἀνέρχομαι, ὑπέρχομαι.
β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων με θέματα του ρήματος ἔρχομαι, (π.χ. για τη λέξη διάβαση: συνώνυμο με το θ. – ελευθ του ἔρχομαι = διέλευση): αποχωρώ, σύνοδος, μύηση, βατός, εφορμώ, θρασύτητα.
11. Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα ή ουσιαστικά με α' συνθετικό το επίρρημα εὖ και να γράψετε με πέντε από αυτά προτάσεις στα νέα ελληνικά:
εὖ + ἦθος ευήθης = ο αφελής, ο ανόητος.
εὖ + ἅγος = ........................
εὖ + ἁλῶναι < ἁλίσκομαι = ........................
εὖ + βουλὴ (= σκέψη) = ........................
εὖ + γένος = ........................
εὖ + ἀνὴρ = ........................
εὖ + δαίμων = ........................
εὖ + γλῶττα = ........................
εὖ + ἀκούω = ........................
12. Ποιες από τις αρετές ενός καλού ομιλητή εντοπίζετε στις §§ 1 – 8;
§§ 9 – 13
1. Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημοσία ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό.
2. «δίκη», «γραφή», «εἰσαγγελία»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;
3. α) Ποιο από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας θεωρείτε περισσότερο εύστοχο; β) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
4. Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις : βιόω – ῶ, φημί, ὁ αἰσχρός, ὁ νεώτερος, ὁμολογῶ.
5. Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις: δοκιμασία, ακρόαση, τεκμήριο, πολέμιος, καθεστώς.
6. Να συνθέσετε το ρήμα «ἔχω» με πέντε προθέσεις και να σχηματίσετε με τα ρήματα που θα προκύψουν αντίστοιχες προτάσεις.
7. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω ρημάτων, σύνθετων του «δείκνυμι» και του «γίγνομαι»; (ἀποδείκνυμι, ἐνδείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἐπιγίγνομαι, προσγίγνομαι, ἀναδείκνυμι).
8. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω: δόγμα, όψη, γηγενής, ευεξία, άβατος, δέηση, τύχη.
9. Από τα επιχειρήματα του Μαντιθέου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική. Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά, με την οποία τα παραθέτει.
10. Στην § 3 ο Μαντίθεος αναφέρεται με έμφαση στο «μετρίως βεβιωκὼς» και στην §11 «περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον τεκμήριον εἶναι τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας». Με βάση τις φράσεις αυτές να γράψετε ποια σημασία απέδιδαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην ηθική ζωή των πολιτών σε σχέση με την πρόοδο της πολιτείας.
11. Ποια από τα στοιχεία των §§ 9 – 13 πιστεύετε πως θα χρησιμοποιούσε κάποιος συνήγορος κατά την αγόρευσή του σε μια σύγχρονη δίκη, για να αναδείξει το ήθος του πελάτη του;
12. Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν και στα αρχαία χρόνια και στις μέρες μας κριτήριο για την ποιότητα και το ήθος των ανθρώπων. Μια λαϊκή παροιμία το εκφράζει με το γνωστό «δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι». Πώς αντιμετωπίζει την αντίληψη αυτή ο Μαντίθεος στο συγκεκριμένο κείμενο και πώς την αξιολογείτε εσείς στην εποχή μας; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
§§18 – 19
1. Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο;
2. «ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν»: Να αναλύσετε την αντίθεση που υπάρχει στην άποψη αυτή του Μαντίθεου.
3. Να αναφερθείτε στο ήθος του Μαντιθέου, αφού συσχετίσετε τις παραγράφους 11 και 18 – 19.
4. α) Διαφαίνεται στο κείμενο κάποια προσπάθεια του Μαντιθέου να πείσει τους δικαστές, ώστε η δοκιμασία του να είναι επιτυχής;
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας παραπέμποντας σε στοιχεία του κειμένου.
5. «ὠφελῶ», «ὀφείλω»: Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα.
§§ 20 – 21
1. Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, αν και οι νέοι απέφευγαν να ανέβουν στο βήμα; (Στην απάντηση σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην § 10).
Απάντηση: Ο Μαντίθεος, αν και ήταν νέος, αναγκάστηκε να πάρει το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, γιατί όπως ειπώθηκε και στην παράγραφο 10 («διὰ τὰς συμφορὰς τὰς τοῦ πατρός»), οι εμπορικές επιχειρήσεις του πατέρα του υπέστησαν σοβαρότατες επιπτώσεις εξαιτίας των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσε ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος. Είναι πολύ πιθανόν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας να κινδύνευσε η περιουσία του Μαντιθέου από τη νομοθεσία. Γι' αυτόν το λόγο δημηγόρησε, για να μπορέσει να διασώσει την πατρική περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης.
2. α) Γιατί ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του επαινεί τους βουλευτές; β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
3. α) Όσοι ασκούν ή πρόκειται να ασκήσουν εξουσία πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να υφίστανται «δοκιμασία»;
β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
4. Να γράψετε ένα κείμενο στο οποίο θα αναφέρετε τον τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα.
5. Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β.
Α Β
ἄχθομαι, αἴρω, λέγω, δοκῶ, ἐπιχειρῶ, ἐνθυμοῦμαι. ἀναλαμβάνω, ἐπιλαμβάνομαι, νομίζω, ὑπολαμβάνω, οἴομαι, ἡγοῦμαι, διανοοῦμαι, μνημονεύω, λογίζομαι, ἀνίστημαι, ἀνορθῶ, ἐγείρω, φημί, φθέγγομαι, ἀγορεύω, ἀγανακτώ, ἀνιῶμαι, θλίβομαι, λυποῦμαι.
§§ 1 – 2 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»: α) Ποιος ο ρόλος της παρρησίας στα πλαίσια της ισηγορίας στην αρχαία Αθήνα; β) Γιατί ο Δημοσθένης κάνει έκκληση για παρρησία στο προοίμιο του λόγου του; Να εντοπίσετε το ρητορικό σχήμα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας στα πλαίσια της έκκλησης του αυτής.
2. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «ὕβρις» όταν αναφέρεται στους Ροδίους;
3. Με ποιον τρόπο ο ρήτορας προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των ακροατών του στο προοίμιο του λόγου του;
4. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του Δημοσθένη στο προοίμιο; Να εντοπίσετε τουλάχιστον τέσσερα ρητορικά σχήματα που εξυπηρετούν αυτό το ύφος.
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Ποια η επίδραση του Γοργία του Λεοντίνου στην εξέλιξη της ρητορικής;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «παρρησίαν»: να δώσετε την ετυμολογία της λέξης, καθώς και τρία ομόρριζά της στη νέα ελληνική.
2. «ἡγησάμην»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο σύνθετα ουσιαστικά και δύο σύνθετα ρήματα.
3. «δοκεῖτε»: Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία συνώνυμα του ρήματος.
4. «καιρῷ»: α) Ποια η σημασία της λέξης στο κείμενο; β) Να δώσετε τρία σύνθετα στη νεοελληνική με α' ή β' συνθετικό τη λέξη «καιρός».
5. «διαβαλλόντων»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα για καθένα από τα τέσσερα θέματα του ρήματος.
§§ 3 – 4 (ΠΡΟΘΕΣΗ)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «ᾘτιάσαντο ...πόλεμον»: Σε ποια ιστορικά γεγονότα αναφέρεται ο Δημοσθένης;
2. Τι γνωρίζετε για το Μαύσωλο; Ποιο ρόλο έπαιξε στην αποστασία των ελληνικών πόλεων από την Αθηναϊκή συμμαχία;
3. Ποιος ο ρόλος των §§ 3 και 4 στο λόγο του Δημοσθένη;
4. Να ερευνήσετε πώς χειρίζεται ο ρήτορας το ήθος των ακροατών και το ήθος του ομιλητή στις §§ 3 – 4 του λόγου του.
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Ποια η ιστορία της Ρόδου από την εισχώρησή της στη Β' Αθηναϊκή συμμαχία ως την εκφώνηση του λόγου του Δημοσθένη;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «πάσας»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ρήματα σύνθετα, τρία ομμόριζα ουσιαστικά και τρία ομμόριζα επίθετα.
2. «ἀφῃρημένος»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ρήματα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό το ρήμα «αἰρέω -ῶ».
3. «σωτηρίας»: α) Από ποιο επίθετο προέρχεται ετυμολογικά το ουσιαστικό; β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα.
4. «ἑκόντων»: α) Τι σημαίνει η λέξη στη νεοελληνική; β) Να δοθεί στην αρχαιοελληνική το αντίθετό της.
§§ 5 – 16 ΠΙΣΤΗ (Α' μέρος)
Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Ποιες κατά το Δημοσθένη είναι οι απόψεις των αντίπαλων ρητόρων; Γιατί τις χαρακτηρίζει αντιφατικές; (§5)
2. Τι είχε προτείνει ο Δημοσθένης σε παλαιότερο λόγο του; (§6)
3. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια την υπόθεση του Δημοσθένη στην § 7 και στη συνέχεια να τη σχολιάσετε.
4. Ποιους υποθετικούς λόγους χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 8;
5. Να αναλύσετε συνοπτικά τη συλλογιστική του ρήτορα στις §§ 5 – 8.
6. Ποια έντεχνη πίστη χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 9 και γιατί; Πώς αυτή ενισχύεται με την § 10;
7. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του ρήτορα στις §§ 11 – 13.
8. Να εξετάσετε πώς ο ρήτορας αντιμετωπίζει το ισχυρότερο επιχείρημα των αντιπάλων του στις §§ 14 – 18.
§§ 17 – 20 ΠΙΣΤΗ (Β' μέρος)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «πολιτεία» στην § 17; Πώς συνδέεται η λέξη «πολιτεία» με τη λέξη «ἐλευθερία» που ακολουθεί;
2. Ποια είδη των πολέμων διακρίνει ο Δημοσθένης στην § 17 και γιατί;
3. α) Γιατί, κατά το Δημοσθένη, συμφέρει στην Αθήνα να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά πολιτεύματα; β) Με ποιο «ρητορικό πυροτέχνημα» ενισχύει το επιχείρημά του;
4. α) Ποιο το επιχείρημα του Δημοσθένη στις §§ 19 – 20; β) Με ποια σχήματα ενισχύει το επιχείρημα αυτό;
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Πώς αντιμετώπισαν τελικά το αίτημα των Ροδίων για βοήθεια;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «ὀλιγαρχίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο παράγωγα ρήματα, δύο ουσιαστικά και δύο επίθετα (από το β' συνθετικό της λέξης).
2. «δημοσίᾳ»: Να δώσετε το αντώνυμο στην αρχαία ελληνική.
3. «ὅρων»: Να δώσετε στη νεοελληνική ένα σύνθετο με το επίρρημα «ὁμοῦ».
4. «ὀλίγοι, πολλοῖς»: Να δώσετε τη σημασία των λέξεων στο συγκεκριμένο χωρίο.
5. «ἰσηγορίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε τρία ομμόριζα στη νεοελληνική.
6. «συστήσεται»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ουσιαστικά, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα παράγωγο του ρήματος αυτού.
7. «κακῶς πεπονθότων»: α) Να δώσετε τη σημασία της περίφρασης, β) Να δώσετε στην αρχαιοελληνική ένα αντώνυμο της περίφρασης.
§§ 1 – 2
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Τι γνωρίζετε για τη λειτουργία και τις δραστηριότητες της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα;
2. Με ποιον τρόπο στις δύο πρώτες παραγράφους του προοιμίου καταφέρνει ο ρήτορας να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε;
3. Να εντοπίσετε αν πραγματώνονται οι σκοποί του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου ήδη από τις πρώτες δύο παραγράφους του προοιμίου του «Περὶ Εἰρήνης» λόγου; (για τους σκοπούς του προοιμίου βλ. σχολικό βιβλίο σελ. 18).
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Πώς ιδρύθηκε η Β' Αθηναϊκή συμμαχία και ποιο το καταστατικό της;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «εἰώθασι»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα επίθετα, δύο ουσιαστικά και δύο ρήματα.
2. «σπουδῆς»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.
§§ 14 – 16
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «ὅτι δημοκρατίας οὔσης οὐκ ἐστὶ παρρησία»: Να σχολιάσετε την αναφορά του Ισοκράτη στην παρρησία, λαμβάνοντας υπόψη και την αντίστοιχη αναφορά του Δημοσθένη στο προοίμιο του «Ὑπὲρ τῆς Ροδίων Ἐλευθερίας» λόγου (« διδόναι παρρησία ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»).
2. Ποιοι ήταν οι πρυτάνεις στην αρχαία Αθήνα;
3. Ποιος ο ρόλος της § 16 στον «Περὶ Εἰρήνης»;
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. α) Ποια ήταν η κριτική του Πλάτωνα στη ρητορική; β) Ποια η απάντηση του Ισοκράτη;
Γ. λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «διανοίαις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τέσσερα σύνθετα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα ομόρριζα της λέξης.
2. «ἀφρονεστάτοις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομόρριζα.
3. «ἐργαζομένους»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.
4. «χειροτονίαν»: α) Ποια η ετυμολογία της λέξης; β) Από το α' συνθετικό της λέξης να δώσετε τέσσερα ομόρριζα στη νεοελληνική.
5. «προσταττούσαις»: Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομμόριζα ρήματα, τρία ουσιαστικά και τρία επίθετα.
§§ 17 – 27
1. Ποιος ο ρόλος των §§ 17 – 18 για την πρώτη ενότητα των επιχειρημάτων των §§ 17 – 27;
2. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια το επιχείρημα των §§ 19 – 21. Με ποια ρητορικά σχήματα το τονίζει ο Ισοκράτης;
3. Να αναδιατυπώσετε το επιχείρημα των §§ 22 – 23.
4. Ποιο κοινωνικό πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί, κατά το ρήτορα, αν ασκηθεί σωστή εξωτερική πολιτική; (§ 24). Με ποιες έντεχνες πίστεις ενισχύει το επιχείρημά του ο Ισοκράτης;
5. Γιατί ο Ισοκράτης διακόπτει την επιχειρηματολογία του με την § 25;
6. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του Ισοκράτη στις §§ 26 – 27. Πώς θα διαφοροποιηθεί ο ίδιος από τους υπόλοιπους ρήτορες;
Ενότητα Α (§§ 1-3) Προοίμιο
(1) Αν δεν γνώριζα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροι θέλουν να με βλάπτουν με κάθε τρόπο, θα τους χρωστούσα μεγάλη ευγνωμοσύνη γι' αυτήν εδώ την κατηγορία• γιατί έχω τη γνώμη ότι είναι αίτιοι πάρα πού μεγάλων ωφελειών για όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί που θα ανάγκαζαν αυτούς να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους.
(2) Γιατί εγώ τόσο πολύ έχω πεποίθηση στον εαυτό μου, ώστε ελπίζω ότι, και αν ακόμα κάποιος τυχαίνει να φέρεται άσχημα ή εχθρικά προς εμένα, όταν με ακούσει να μιλώ για όσα έχουν γίνει, θα μετανιώσει και θα με θεωρήσει στο εξής πολύ καλύτερο.
(3) Έχω λοιπόν την αξίωση, κύριοι βουλευτές, αν αποδείξω σε σας μόνο τούτο, ότι δηλαδή διάκειμαι φιλικά προς το παρόν πολίτευμα και ότι είμαι αναγκασμένος να συμμετέχω στους ίδιους με σας κινδύνους, να μην υπάρχει ακόμα καμιά ωφέλεια σε μένα• αν ωστόσο αποδειχτεί ότι και σχετικά με τα υπόλοιπα έχω ζήσει κόσμια και πολύ διαφορετικά από την πεποίθηση και τους ισχυρισμούς των εχθρών μου, σας παρακαλώ αφενός να επικυρώνετε την εκλογή μου, αφετέρου να νομίζετε ότι αυτοί είναι κακοήθεις. Πρώτα λοιπόν θα αποδείξω ότι δεν υπηρετούσα ως ιππέας ούτε διέμενα στην πόλη επί των Τριάκοντα (τυράννων), ούτε συμμετείχα στο τότε πολίτευμα.
ΕΝΟΤΗΤΑ Β (§§ 4-8) Απόδειξη
(4) Ο πατέρας (μας) δηλαδή, πριν από την καταστροφή στον Ελλήσποντο, μας έστειλε να ζήσουμε κοντά στο Σάτυρο το (βασιλιά) στον Πόντο, και δε βρισκόμασταν στην Αθήνα ούτε όταν γκρεμίζονταν τα τείχη ούτε όταν μεταβαλλόταν το πολίτευμα, αλλά ήρθαμε στην (Αθήνα) πέντε μέρες πρωτύτερα, πριν επιστρέψουν από την εξορία στον Πειραιά αυτοί από τη Φυλή.
(5) Και πράγματι ούτε εμείς ήταν πιθανό, αφού είχαμε φτάσει σε τέτοια κρίσιμη χρονική στιγμή, να επιθυμούμε να συμμετέχουμε σε ξένους κινδύνους, ούτε εκείνοι προφανώς είχαν τέτοια πρόθεση, ώστε να παρέχουν αξιώματα στη διοίκηση της πολιτείας σε όσους ζούσαν στα ξένα και σε όσους δε διέπρατταν κανένα αδίκημα (εναντίον των πολιτών), αλλά (αντίθετα) περισσότερο στερούσαν τα πολιτικά τους δικαιώματα ακόμα και από εκείνους που συνεργάστηκαν μαζί τους στην κατάλυση της δημοκρατίας.
(6) Έπειτα είναι ανόητο να εξετάζει κανείς αυτούς που υπηρέτησαν στο ιππικό από την πινακίδα• γιατί σ' αυτήν αφενός πολλοί απ' αυτούς που παραδέχονται ότι υπηρέτησαν στο ιππικό δεν είναι (γραμμένοι) μέσα, αφετέρου μερικοί από αυτούς που ζούσαν μακριά από την πόλη έχουν αναγραφεί (εκεί). Πιο μεγάλη όμως απόδειξη ακρίβειας είναι η εξής• όταν δηλαδή επιστρέψατε (από την εξορία), αποφασίσατε με ψηφοφορία οι φύλαρχοι να παραδώσουν κατάλογο των ιππέων, για να εισπράξετε πίσω το επίδομα από αυτούς.
(7) Κανείς λοιπόν δε θα μπορούσε να αποδείξει για μένα ούτε ότι εγώ αναγράφηκα (στον κατάλογο) από τους φυλάρχους ούτε ότι παραπέμφθηκα στους συνηγόρους του δημοσίου ούτε ότι εισέπραξα επίδομα. Και όμως είναι εύκολο να κατανοήσουν όλοι αυτό, ότι δηλαδή αναπόφευκτα, αν δεν ανακάλυπταν αυτούς που πήραν τα επιδόματα, οι ίδιοι θα τιμωρούνταν. Επομένως, μπορείτε να εμπιστεύεστε πολύ πιο δικαιολογημένα εκείνους τους καταλόγους παρά αυτούς• από εκείνους δηλαδή ήταν εύκολο, για όποιον το επιθυμούσε, να διαγραφεί, ενώ στους άλλους αναγκαστικά αναφέρθηκαν όσοι υπηρέτησαν στο ιππικό από τους φυλάρχους.
(8) Ακόμα, κύριοι βουλευτές, αν βέβαια υπηρέτησα το ιππικό, δε θα αρνιόμουν αυτό αν είχα κάνει κακό, αλλά θα απαιτούσα να επικυρώνετε την εκλογή μου, αν αποδείξω ότι κανείς από τους πολίτες δεν έχει κακοποιηθεί από εμένα. Βλέπω μάλιστα ότι και εσείς έχετε αυτή τη γνώμη και ότι από τη μια πολλοί απ' αυτούς που τότε υπηρέτησαν στο ιππικό είναι βουλευτές, από την άλλη πολλοί απ' αυτούς έχουν εκλεγεί με χειροτονία στρατηγοί και ίππαρχοι. Επομένως, μη νομίζετε ότι εγώ κάνω αυτήν την απολογία για κανέναν άλλο λόγο, παρά επειδή τόλμησαν επίσημα να πουν συκοφαντικά ψεύδη εις βάρος μου. Ανέβα λοιπόν για χάρη μου (στο βήμα) και κατάθεσε μαρτυρία.
ΕΝΟΤΗΤΑ Γ (§§ 9-13) Διήγηση α΄ μέρος
(9) Σχετικά λοιπόν με αυτήν την κατηγορία δε γνωρίζω για ποιο σκοπό πρέπει να μιλήσω περισσότερο. Μου φαίνεται μάλιστα, κύριοι βουλευτές, ότι στους άλλους δικαστικούς αγώνες αρμόζει να απολογείται κάποιος μόνο για τις ίδιες τις κατηγορίες, όμως στις δίκες δοκιμασίας είναι δίκαιο να λογοδοτεί (ο δοκιμαζόμενος) για όλη τη ζωή του. Σας παρακαλώ λοιπόν να με ακούσετε προσεκτικά με εύνοια. Μάλιστα θα κάνω την απολογία μου όσο το δυνατόν πιο σύντομα.
(10) Εγώ δηλαδή πρώτα - πρώτα, παρόλο που κληρονόμησα λίγη περιουσία εξαιτίας των συμφορών του πατέρα μου και της πόλης, πάντρεψα δύο αδερφές, αφού έδωσα προίκα στην καθεμιά τριάντα μνες, με τον αδερφό μου ωστόσο μοιράστηκα (την περιουσία) με τέτοιο τρόπο, ώστε εκείνος να παραδέχεται ότι έχει μεγαλύτερο μερίδιο στην πατρική περιουσία σε σχέση με μένα, και απέναντι σε όλους γενικά τους υπόλοιπους (συμπολίτες μου) έχω ζήσει με τέτοιο τρόπο, ώστε ποτέ μέχρι τώρα δεν έδωσα καμιά αφορμή παραπόνου ούτε σε έναν (συμπολίτη μου).
(11) Λοιπόν τις ιδιωτικές μου υποθέσεις έτσι τις έχω διευθετήσει• όσον όμως αφορά το δημόσιο βίο μου, νομίζω ότι η μέγιστη απόδειξη της δικής μου εντιμότητας είναι ότι από τους νεότερους όσοι τυχαίνει να ασχολούνται με ζάρια ή ποτά ή τέτοιου είδους ασωτίες, θα δείτε ότι όλοι είναι εχθροί μου και ότι διαδίδουν για μένα πάρα πολλούς ανακριβείς λόγους και ότι λένε πάρα πολλά ψέματα. Κι όμως, βέβαια, αν επιθυμούσαμε τα ίδια (πράγματα), δε θα είχαν τέτοια γνώμη για μένα.
(12) Επιπλέον, κύριοι βουλευτές, κανείς δεν μπορεί να αποδείξει ότι έχει γίνει για μένα ούτε επονείδιστη ιδιωτική δίκη ούτε έγγραφη καταγγελία ή μήνυση για δημόσιο αδίκημα• κι όμως βλέπετε ότι άλλοι πολλές φορές έχουν εμπλακεί σε τέτοιου είδους δίκες. Λοιπόν ως προς τις εκστρατείες και τους κινδύνους που αφορούν τους εχθρούς, εξετάστε πως συμπεριφέρομαι στην πόλη.
(13) Δηλαδή πρώτα – πρώτα, όταν συνάψατε συμμαχία με τους Βοιωτούς και έπρεπε να (τους) βοηθήσετε στην Αλίαρτο, μολονότι είχα καταγραφεί από τον Ορθόβουλο (στον κατάλογο) να υπηρετώ στο ιππικό, επειδή έβλεπα πως όλοι νόμιζαν ότι έπρεπε να υπάρχει ασφάλεια στους ιππείς, ενώ θεωρούσαν ότι κινδύνευαν οι οπλίτες, μολονότι άλλοι κατατάχτηκαν στο ιππικό χωρίς να υποβληθούν σε δοκιμασία, κατά παράβαση του νόμου, εγώ παρουσιάστηκα στον Ορθόβουλο και του είπα να με διαγράψει από τον κατάλογο, επειδή πίστευα ότι ήταν ντροπή, ενώ ο λαός επρόκειτο να κινδυνεύσει, εγώ να εκστρατεύω αφού είχα ασφάλεια στον εαυτό μου. Και για χάρη μου ανέβα στο βήμα, Ορθόβουλε.
ΕΝΟΤΗΤΑ Δ (§§ 14 – 17) Διήγηση β΄ μέρος
(14) Όταν λοιπόν συγκεντρώθηκαν οι συνδημότες μου πριν γίνει η εκστρατεία, επειδή ήξερα ότι μερικοί απ’ αυτούς ήταν καλοί και πρόθυμοι πολίτες, αλλά δεν είχαν εφόδια για την εκστρατεία, είπα ότι έχουν ηθική υποχρέωση οι εύποροι να δίνουν τα απαραίτητα στους απόρους. Και όχι μόνο έδινα αυτή τη συμβουλή στους άλλους, αλλά και ο ίδιος έδωσα σε δυο άντρες από τριάντα δραχμές στον καθένα, όχι γιατί τάχα είχα πολλά, αλλά για να γίνει αυτό παράδειγμα στους άλλους. Ανεβείτε, παρακαλώ, να καταθέσετε.
(15) Λοιπόν μετά απ' αυτά, κύριοι βουλευτές, όταν έγινε εκστρατεία στην Κόρινθο και όλοι ήξεραν από πριν ότι θα παραστεί ανάγκη να διατρέξου¬με κίνδυνο, ενώ άλλοι αποσύρονταν, εγώ κατόρθωσα να πολεμώ τους εχθρούς παραταγμένος στην πρώτη γραμμή• και μολονότι η δική μας φυλή υπέστη πολύ μεγάλη ήττα και σκοτώθηκαν εκεί πάρα πολλοί, οπισθοχώρησα μετά από τον αλαζόνα Στειριέα που είχε κατηγορήσει για δειλούς όλους τους ανθρώπους.
(16) Και ύστερα από λίγες μέρες μετά απ' αυτά είχαν καταληφθεί οχυρές τοποθεσίες στην Κόρινθο, για να μην μπορούν οι εχθροί να περάσουν (τον Ισθμό), και, επειδή ο Αγησίλαος εισέβαλε στη Βοιωτία, αποφάσισαν οι αρχηγοί (στρατηγοί) να αποσπάσουν μερικά τάγματα για να πάνε να βοηθήσουν. Και μολονότι όλοι ανεξαίρετα αισθάνο¬νταν φόβο (δικαιολογημένα, κύριοι βουλευτές• γιατί ήταν φοβερό, μια και μόλις και μετά βίας λίγο πριν είχαμε σωθεί, να ριχτούμε σε άλλο κίνδυνο), παρουσιάστηκα εγώ και παρακαλούσα τον ταξίαρχο να στείλει το δικό μας τάγμα χωρίς να γίνει κλήρωση.
(17) Επομένως, αν κάποιοι από σας οργίζονται με όσους έχουν μεν την αξίωση να πολιτεύονται, αποφεύγουν όμως τους κινδύνους, δε θα ήταν δίκαιο να έχουν για μένα την ίδια γνώμη• γιατί όχι μόνο εκτελούσα τις διαταγές με προθυμία, αλλά και είχα την τόλμη να ριψοκινδυνεύω. Και αυτά τα έκανα όχι γιατί τάχα πίστευα ότι δεν είναι επικίνδυνο να πολεμώ τους Λακεδαιμονίους, αλλά για να βρω όλο το δίκιο μου θεωρούμενος για τους ανωτέρω λόγους καλός πολίτης από σας, αν κάποτε άδικα μπλεκόμουνα σε δικαστικό αγώνα. Γι' αυτό, παρακαλώ, ανεβείτε στο βάθρο, για να καταθέσετε γι' αυτά.
ΕΝΟΤΗΤΑ Ε (§§ 18 – 19) Διήγηση γ΄ μέρος
(18) Λοιπόν ποτέ ως τώρα δεν παραμέλησα καμιά από τις υπόλοιπες εκστρατείες και φυλάξεις φρουρίων, αλλά σε όλο το χρόνο (της στράτευσής μου) διαρκώς εκστράτευα με τους πρώτους, αλλά αποχωρούσα με τους τελευταίους. Λοιπόν πρέπει να εξετάζετε με βάση αυτού του είδους (τα πράγματα) αυτούς που αναμειγνύονται στα πολιτικά με φιλοτιμία και με ευπρέπεια, αλλά όχι αν κάποιος έχει (τρέφει) μακριά μαλλιά, να τον μισείτε γι' αυτό το λόγο• γιατί αυτού του είδους οι συνήθειες δε βλάπτουν ούτε τους απλούς πολίτες ούτε τις αρχές της πόλης, όμως από εκείνους (τους πολίτες) που θέλουν να κινδυνεύουν απέναντι στους εχθρούς, όλοι εσείς εν γένει ωφελήστε.
(19) Επομένως δεν αξίζει, κύριοι βουλευτές, ούτε να αγαπάμε ούτε να μισούμε κανέναν από την εξωτερική του εμφάνιση, αλλά να (τον) εξετάζουμε από τις πράξεις (του)• γιατί πολλοί, παρόλο που μιλούν με χαμηλή φωνή και ντύνονται ευπρεπώς, έχουν γίνει αίτιοι μεγάλων κακών, ενώ άλλοι παρόλο που παραμελούν αυτά. έχουν κάνει σε σας πολλά καλά.
Ενότητα ΣΤ (§§ 20 – 21) Επίλογος
(20) Αντιλήφθηκα τώρα πια, βουλευτές, ότι μερικοί δυσφορούν εναντίον μου και γι' αυτά, ότι δηλαδή αν και ήμουν νεότερος, επιχείρησα να μιλώ μπροστά στο λαό. Αλλά πρώτα βέβαια, αναγκάστηκα να αγορεύσω για τις δικές μου υποθέσεις, έπειτα νομίζω πως και ο ίδιος πράγματι επέδειξα μεγαλύτερη φιλοδοξία από όση έπρεπε από τη μια, επειδή αναλογιζόμουν τους προγόνους, ότι δηλαδή ποτέ δεν είχαν πάψει να υπηρετούν την πόλη,
(21) από την άλλη, επειδή έβλεπα (γιατί πρέπει να λέω την αλήθεια) εσάς να θεωρείτε ότι μόνο αυτοί είναι άξιοι. Επομένως, αν ένας βλέπει ότι εσείς έχετε αυτή τη γνώμη, ποιος δε θα είχε τη φιλοδοξία να ενδιαφέρεται να ενεργεί και να μιλάει για τα ζητήματα της πόλης; Αλλά για ποιο λόγο θα ήταν δυνατό να ενοχλήστε με τέτοιους ανθρώπους; Γιατί δεν είναι άλλοι κριτές γι’ αυτούς παρά μόνο εσείς.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ενότητα Α (§§ 1 - 2) Προοίμιο
(1) (Εγώ) νομίζω ότι πρέπει, άντρες Αθηναίοι, επειδή συζητάτε για ζητήματα τόσο σημαντικά να παραχωρείτε πλήρη την ελευθερία του λόγου σε κάθε ομιλητή. Εγώ βέβαια ποτέ μέχρι τώρα δε θεώρησα δύσκολο το να διδάξει (κάποιος) εσάς τα άριστα (γιατί, για να μιλήσω γενικά, όλοι σας νομίζω ότι έχετε γνώση γι΄ αυτά), αλλά το να (σας) πείσει να κάνετε πράξη αυτά• γιατί, όταν κάτι αποφασισθεί και ψηφισθεί, τότε απέχει από του να γίνει πράξη το ίδιο όσο ακριβώς (απείχε) προτού να αποφασισθεί.
(2) Είναι λοιπόν ένα πράγμα (από εκείνα) για τα οποία εγώ νομίζω ότι εσείς οφείλετε ευγνωμοσύνη στους θεούς, δηλαδή το γεγονός ότι τώρα αυτοί που σας πολέμησαν πρόσφατα, από δική τους αλαζονεία, σε σας μόνο στηρίζουν τις ελπίδες για τη σωτηρία τους. Και αξίζει να ευχαριστηθείτε με την ευκαιρία που παρουσιάζεται• γιατί θα συμβεί σε σας, αν πάρετε για την ευκαιρία αυτή τις αποφάσεις που πρέπει, να αναιρέσετε έμπρακτα αποκτώντας καλή φήμη τις κατηγορίες εκείνων που συκοφαντούν την πόλη μας.
Ενότητα Β (§§ 3 - 4) Πρόθεσις
(3) Γιατί οι Χίοι και οι Βυζάντιοι και οι Ρόδιοι, κατηγόρησαν εμάς ότι σχεδιάζουμε ύπουλα να τους βλάψουμε, και για το λόγο αυτό κήρυξαν όλοι τους μαζί εναντίον μας τον τελευταίο αυτόν εδώ πόλεμο• ο Μαύσωλος όμως οποίος πρωτοστάτησε στην κίνηση αυτή και (τους) έπεισε, μολονότι ισχυρίζεται ότι είναι φίλος των Ροδίων, θα αποδειχθεί ότι τους έχει στερήσει την ελευθερία τους, και οι Χίοι και οι Βυζάντιοι που παρίσταναν τους σύμμαχούς τους (θα αποδειχθούν) ότι δεν ήρθαν σε βοήθεια (τους) στις δύσκολες στιγμές τους, (4) ενώ εσείς, τους οποίους φοβούνταν, μόνοι απ΄ όλους (θα αποδειχθείτε ότι είστε) αίτιοι της σωτηρίας γι΄ αυτούς. Αν όμως πληροφορηθούν το πράγμα αυτό όλοι (οι Έλληνες) θα κάνετε τους δημοκρατικούς σε όλες τις (δημοκρατικές) πόλεις να θεωρούν αυτό το γεγονός εγγύηση της σωτηρίας τους, αν είναι φίλοι σας• κανένα καλό δεν μπορεί να υπάρξει για σας, μεγαλύτερο από αυτό, από το να κερδίσετε δηλαδή απ΄ όλους με τη θέλησή τους την απαλλαγμένη κάθε υποψίας συμπάθεια.
Ενότητα Δ (§§ 17 - 20) Πίστις (β΄ μέρος)
(17) Σκεφτείτε και τούτο, Αθηναίοι, ότι δηλαδή εσείς έχετε κάνει πολλούς πολέμους και εναντίον δημοκρατιών και εναντίον ολιγαρχιών. Και βέβαια και οι ίδιοι (το) ξέρετε αυτό• αλλά ίσως κανείς σας δε σκέφτεται αυτό, για ποια πράγματα πολεμάτε εναντίον καθενός από τα δύο αυτά καθεστώτα. Για ποια πράγματα λοιπόν πολεμάτε; Εναντίον βέβαια των δημοκρατικών πόλεων ή για τις μεταξύ τους διαφορές, επειδή δεν μπόρεσαν να λύσουν τις διαφορές τους αυτές με κοινή συμφωνία, ή για ένα κομμάτι γης ή για τα σύνορά τους ή για αντιζηλία ή για την αρχηγία•
(18) εναντίον όμως των ολιγαρχιών (δεν πολεμάτε) για κανένα από αυτά, αλλά για το πολίτευμά (τους) και την ελευθερία (τους)• επομένως εγώ τουλάχιστον δε θα δίσταζα να πω ότι νομίζω ότι περισσότερο (σας) συμφέρει να πολεμούν εσάς όλοι οι Έλληνες ζώντας κάτω από καθεστώς δημοκρατικό παρά να είναι φίλοι (σας) ζώντας υπό καθεστώς ολιγαρχικό. Γιατί νομίζω ότι εσείς θα κάνατε ειρήνη εύκολα, όποτε θέλατε, με αυτούς αν ζούσαν υπό καθεστώς δημοκρατικό, ενώ, αν ζούσαν υπό καθεστώς ολιγαρχικό, νομίζω ότι και η φιλία ακόμη δε θα ήταν βέβαιη• γιατί σε καμιά περίπτωση οι λίγοι δε θα έδειχναν συμπάθεια προς τους πολλούς και αυτοί που θέλουν να εξουσιάζουν προς αυτούς που θέλουν να ζουν με βάση την αρχή της ισότητας.
(19) Και απορώ αν κανείς σας δεν πιστεύει ότι και το δικό μας πολίτευμα αντιμετωπίζει κάποιον κίνδυνο, ενώ οι Χίοι και οι Μυτιληναίοι ολιγαρχούνται, και ενώ τη στιγμή αυτή οι Ρόδιοι και όλοι οι άνθρωποι σχεδόν κινδυνεύουν να πέσουν στη δουλεία αυτή, ούτε αναλογίζεται τούτο ότι με κανέναν τρόπο δε θα αφήσουν ήσυχη τη δημοκρατία σας, αν όλοι τους ενωθούν με τον κοινό δεσμό της ολιγαρχίας. Γιατί ξέρουν ότι κανείς άλλος δε θα μπορούσε να ξαναφέρει τα πράγματα στην ελευθερία•
(20) την πόλη λοιπόν εκείνη από την οποία περιμένουν ότι θα προέκυπτε κάποιο κακό γι΄ αυτούς, θα θελήσουν αυτή την πόλη να εξαφανίσουν. Πρέπει λοιπόν να θεωρείτε τους άλλους που αδικούν κάποιους εχθρούς των ίδιων εκείνων που έχουν αδικηθεί• (σας) συμβουλεύω όμως να θεωρείτε εκείνους που καταλύουν τα δημοκρατικά πολιτεύματα και (τα) μετατρέπουν σε ολιγαρχικά κοινούς εχθρούς όλων εκείνων που επιθυμούν την ελευθερία.
Ενότητα Ε (§§ 21 - 24) Πίστις (γ΄& δ΄ μέρος)
(21) Ακολούθως και δίκαιο είναι, άντρες Αθηναίοι, επειδή οι ίδιοι δημοκρατείστε, να αποδεικνύεστε ότι έχετε τέτοια φρονήματα για τις δημοκρατίες που ατυχούν, όποια ακριβώς φρονήματα θα είχατε την αξίωση να έχουν οι άλλοι για σας, που μακάρι να μη συμβεί, αν κάποτε συνέβαινε κάτι τέτοιο. Και πραγματικά, αν κάποιος θα ισχυριστεί ότι οι Ρόδιοι δίκαια έχουν πάθει αυτά που έπαθαν, η περίσταση δεν είναι κατάλληλη να ευχαριστηθεί• γιατί πρέπει οι άνθρωποι που ευτυχούν να αποδεικνύονται ότι πάντοτε σκέφτονται τα καλύτερα για τους ανθρώπους που ατυχούν, επειδή το μέλλον είναι άγνωστο για όλους τους ανθρώπους.
(22) Εγώ ακούω κάποιους να λένε συχνά από το βήμα αυτό ενώπιόν σας ότι κάποιοι θέλησαν να σωθεί αυτή (η δημοκρατία μας), όταν η δημοκρατία μας ατύχησε• από αυτούς εγώ θα μνημονεύσω τη στιγμή αυτή μόνο τους Αργείους με λίγα λόγια. Γιατί δε θα ήθελα εσείς, ενώ έχετε τη φήμη ότι σώζετε κάθε φορά αυτούς που ατυχούν, να αποδειχτείτε κατώτεροι από τους Αργείους στην περίπτωση αυτή, οι οποίοι, μολονότι κατοικούν χώρα γειτονική προς τη Λακεδαίμονα, μολονότι έβλεπαν ότι εκείνοι κυριαρχούσαν στη γη και στη θάλασσα, δε δίστασαν ούτε φοβήθηκαν να φανούν ευνοϊκοί προς εσάς, αλλά και πήραν την απόφαση, όπως λένε, να αντιμετωπίσουν ως εχθρούς τους πρέσβεις που ήρθαν από τη Λακεδαίμονα, για να ζητήσουν κάποιους από τους δικούς σας εξόριστους, αν δε φύγουν πριν δύσει ο ήλιος. (23) Δεν είναι ντροπή λοιπόν, άντρες Αθηναίοι, αν οι Αργείοι δε φοβήθηκαν την εποχή εκείνη την ηγεμονία και τη δύναμη των Λακεδαιμονίων, και εσείς, ενώ είστε Αθηναίοι, θα φοβηθείτε βάρβαρο άνθρωπο, και μάλιστα γυναίκα; Όμως εκείνοι θα μπορούσαν να πουν ότι πολλές φορές έχουν ηττηθεί από τους Λακεδαιμονίους, ενώ εσείς έχετε νικήσει το βασιλιά πολλές φορές, και δεν έχετε αποδειχθεί καμιά φορά κατώτεροι ούτε από τους δούλους του βασιλιά ούτε από αυτόν τον ίδιο• γιατί αν σε ορισμένες περιπτώσεις ο βασιλιάς νίκησε την πόλη (μας), ή δωροδοκώντας τους πιο ανάξιους Έλληνες και προδότες αυτών υπερίσχυσε ή με κανέναν άλλο τρόπο.
(24) Αλλά ούτε το πράγμα αυτό τον ωφέλησε, αλλά θα διαπιστώσετε ότι αυτός συγχρόνως έκανε και την πόλη (μας) αδύνατη μέσω των Λακεδαιμονίων και ότι πολέμησε για τη βασιλεία του προς τον Κλέαρχο και τον Κύρο. Ούτε λοιπόν υπερίσχυσε με έναν πόλεμο φανερό ούτε του ήταν ωφέλιμες οι επιβουλές του. Βλέπω όμως ότι μερικοί από εσάς δεν υπολογίζουν πολλές φορές το Φίλιππο σαν να ήταν ανάξιος λόγου, ότι φοβούνται όμως το βασιλιά σαν να ήταν ισχυρός εχθρός όποιων ανθρώπων θελήσει. Αν όμως δε θα αντιμετωπίσουμε τον ένα ως ασήμαντο, υπακούσουμε σε όλα στον άλλο ως φοβερό, εναντίον ποίων θα αντιπαραταχθούμε, άντρες Αθηναίοι;
Ενότητα ΣΤ (§ 34) Πίστις (ε΄ μέρος)
(34) Γιατί δεν είναι δύσκολο να βρει κανείς τι θα τους κατηγορήσει ή ποια επίπληξη θα κάνει σε σας τους άλλους, αλλά αντίθετα δύσκολο είναι να βρει αυτό, με ποιους λόγους δηλαδή ή με ποια πράξη θα επανορθώσει κανείς αυτά που τώρα δεν είναι σωστά. Ίσως λοιπόν δεν είναι της παρούσης στιγμής να μιλώ για όλα• αλλά αν μπορέσετε να επικυρώσετε με κάποια συμφέρουσα πράξη αυτά που έχετε αποφασίσει, και τα υπόλοιπα ίσως θα πήγαιναν προς το καλύτερο το καθένα με τη σειρά του.
Ενότητα Ζ (§35) Επίλογος
(35) Εγώ λοιπόν νομίζω ότι πρέπει σεις να ασχοληθείτε με τα πράγματα αυτά δυναμικά, και να πράττετε έργα αντάξια της πόλης, αναλογιζόμενοι ότι χαίρεστε να ακούτε, όταν κάποιος επαινεί τους προγόνους σας και διηγείται αυτά που έχουν πραχθεί απ΄ αυτούς και αναφέρει τα τρόπαιά τους. Να νομίζετε λοιπόν ότι οι πρόγονοί σας τα αφιέρωσαν αυτά όχι για να τα θαυμάζετε, όταν τα βλέπετε, αλλά και για να μιμείσθε τις αρετές εκείνων που τα αφιέρωσαν.
ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ*
ΚΛΙΜΑ ΑΘΗΝΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΕΚΦΩΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ
α) Μνησικακία Αθηναίων προς τους Ρόδιους, που πρόσφατα είχαν απορρίψει τη συμμαχία τους, τους είχαν επιβάλει βαριές θυσίες και τους οδήγησαν στην ταπείνωση,
β) Φόβος ρήξης και έναρξης πολέμου με την Αρτεμισία και με το Μέγα Βασιλιά,
γ) Ανησυχία για τις φιλοδοξίες του Φιλίππου, με τον οποίο η Αθήνα πάντα βρισκόταν σε πόλεμο.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΔΗΜΟΣΘΕΝΗ
Απάντηση στις πολιτικές ενστάσεις:
α) Οι Αθηναίοι έχουν μια μοναδική ευκαιρία να απαντήσουν σε αβάσιμες εις βάρος τους συκοφαντίες,
β) Ο βασιλιάς των Περσών δε θα τους εμποδίσει (ιστορικό παράδειγμα με τον Τιμόθεο στη Σάμο),
γ) Η Αρτεμισία πιθανότατα δε θα αντιδράσει και θα δεχτεί οι Αθηναίοι να κατέχουν το νησί κι όχι ο Βασιλιάς, που θα το ήθελε, για να επιτηρεί την επικράτειά της. Εξάλλου ο ίδιος είναι απασχολημένος σε πόλεμο στην Αίγυπτο, όπου και χάνει.
Απάντηση στους συναισθηματικούς λόγους:
α) Αν και απεχθάνεται όσο κανείς τους Ρόδιους και δεν έχει κανένα προσωπικό δεσμό μαζί τους, όμως το πείραμα που μόλις έκαναν μπόρεσε να τους ανοίξει τα μάτια,
β) Η Αθήνα δεν πρέπει να στηρίξει την πολιτική της στη μνησικακία όσο δίκαιη κι αν μπορεί να είναι. Εδώ κάνει έκκληση στην αθηναϊκή γενναιοδωρία που την ενισχύει με το ιστορικό παράδειγμα των Αργείων,
γ) Το πραγματικό συμφέρον της Αθήνας είναι η ύπαρξη όσο το δυνατόν περισσότερων δημοκρατιών. Μ’ αυτές ο αθηναϊκός λαός μπορεί πάντα να συνεννοηθεί. Αντίθετα με τις ολιγαρχίες, που κερδίζουν συνεχώς έδαφος στην Ελλάδα, όχι.
Απάντηση στους λόγους που επικαλούνται το δίκαιο:
Επιτρέπεται οι Αθηναίοι να επέμβουν και να αλλάξουν το καθεστώς στη Ρόδο, αφού όλα τα ελληνικά και βαρβαρικά κράτη δεν είχαν καμία τύψη να παρεμβαίνουν με τη βία παντού, όπου μπορούσαν να το κάνουν με κέρδος (Ταυτίζει δηλαδή το δίκαιο με το συμφέρον της Αθήνας).
Αδυναμίες λόγου:
α) Δεν αναφέρει τίποτα για τον πόλεμο εναντίον του Φιλίππου,
β) Αποκρύπτει εντέχνως μια πιθανή αντίδραση του Βασιλιά και της Αρτεμισίας,
γ) Κάνει προτάσεις για βοήθεια στη Ρόδο χωρίς να μελετά τα πρακτικά μέσα και τις συνέπειες.
Κάποιοι εξηγούν αυτά τα «κενά» στο λόγο του με το επιχείρημα ότι μπορεί να ανέλαβε την υπεράσπιση των Ροδίων μετά από χρηματική προσφορά εκ μέρους των τελευταίων (αμφίβολο), είτε πραγματικά από την υποχρέωση που αισθανόταν να βοηθήσει στην περιφρούρηση της δημοκρατίας. Αν παρατηρήσουμε το λόγο στα διανοήματά του, αγνοώντας τα εκφραστικά μέσα που ο ρήτορας χρησιμοποιεί, διαπιστώνουμε ότι ο Δημοσθένης είχε την απόλυτη συνείδηση μιας σίγουρης αποτυχίας. Η έλλειψη προτάσεων για την υλοποίηση αυτών που πρότεινε μας κάνει να εικάσουμε ότι ίσως ήθελε να κάνει μια απλή διακήρυξη, να προετοιμάσει τον κατευνασμό των πνευμάτων και να δείξει ότι οι ελληνικές δημοκρατίες είχαν συμφέρον να αλληλοϋποστηριχτούν.
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ
Ενότητα Α΄ (§§ 1 - 2): Προοίμιο
§ 1
Όλοι γενικά όσοι ανέρχονται σ’ αυτό εδώ το βήμα συνηθίζουν να λένε ότι τα πιο σημαντικά και τα πιο αξιοπρόσεκτα (ζητήματα) για την πόλη είναι εκείνα, για τα οποία οι ίδιοι πρόκειται να δώσουν συμβουλές• αλλά όμως, αν ταίριαζε να κάνει κάποιος έναν τέτοιο πρόλογο και για μερικά άλλα (θέματα), μου φαίνεται ότι επιβάλλεται και για σημερινά ζητήματα από αυτό το σημείο να αρχίσει.
§ 2
Γιατί έχουμε έρθει για να συζητήσουμε για πόλεμο και ειρήνη, (πράγματα) που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων, και για τα οποία είναι ανάγκη αυτοί που αποφασίζουν σωστά να ευτυχούν περισσότερο από τους άλλους. Τόσο μεγάλη λοιπόν είναι η σπουδαιότητα (των θεμάτων ) εκείνων, για τα οποία έχουμε συγκεντρωθεί.
Ενότητα Β΄ (§§ 14 -16)
§ 14
Εγώ όμως ξέρω ότι είναι δύσκολο να εναντιώνομαι στις προθέσεις σας και ότι, παρόλο που υπάρχει δημοκρατία, δεν υπάρχει ελευθερία λόγου, με εξαίρεση εδώ για όσους είναι πάρα πολύ ανόητοι και δε σας φροντίζουν καθόλου, και στο θέατρο για τους κωμικούς ποιητές• αυτό είναι και το πιο φοβερό απ’ όλα, ότι δηλαδή αυτούς που κάνουν γνωστά στους Έλληνες τα σφάλματα της πόλης τόσο πολύ (τους) ευγνωμονείτε, όσο ούτε όσους (σας) ευεργετούν, ενώ ενάντια σ’ όσους σας επιπλήττουν και σας συμβουλεύουν οργίζεστε τόσο πολύ, όπως ακριβώς (οργίζεστε) ενάντια σ’ όσους κάνουν κάτι κακό στην πόλη.•
§ 15
Όμως μολονότι υπάρχουν αυτά, δε θα μπορούσα να απομακρυνθώ από όσα σκέφτηκα. Γιατί έχω ανέβει στο βήμα, όχι για να σας γίνω ευχάριστος ούτε για να επιζητήσω την εκλογή μου ως άρχοντα, αλλά για να εκφράσω τη γνώμη μου γι’ αυτά που τυχαίνει να γνωρίζω, πρώτα σχετικά με όσα έχουν προτείνει οι πρυτάνεις, έπειτα σχετικά με τις υπόλοιπες υποθέσεις της πόλης• γιατί δε θα υπάρξει καμιά ωφέλεια από όσα έχουν αποφασιστεί τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουμε σωστά για τα υπόλοιπα.
§ 16
Υποστηρίζω λοιπόν ότι πρέπει να κάνουμε ειρήνη όχι μόνο με τους Χίους και τους Ρόδιους και τους Βυζάντιους και τους Κώους, αλλά και με όλους γενικά τους ανθρώπους, και να εφαρμόζουμε τις συνθήκες, όχι αυτές που τώρα κάποιοι έχουν προτείνει, αλλά αυτές που συμφωνήθηκαν με το βασιλιά και τους Σπαρτιάτες, και που επιβάλλουν να είναι αυτόνομοι οι Έλληνες και να αποχωρήσουν οι φρουρές από τις ξένες πόλεις και ο καθένας να έχει τη δική του (πόλη). Γιατί δε θα βρούμε ούτε πιο δίκαιες ούτε πιο επωφελείς για την πόλη (μας) από αυτές (τις συνθήκες).
Ενότητα Δ΄ (§§ 63 –64)
§ 63
Όσα λοιπόν πρέπει να έχουν αυτοί που πρόκειται να ευτυχήσουν, δηλαδή την ευσέβεια, τη σύνεση και τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή, τα έχουμε αναφέρει λίγο πρωτύτερα• ωστόσο πώς μπορούμε να εκπαιδευτούμε το ταχύτερο με σκοπό να γίνουμε ενάρετοι χαρακτήρες, είναι αλήθεια αυτό που θα πούμε, ίσως όμως σε σας, αν το ακούσετε, μπορεί να φανεί ότι είναι φοβερό και πολύ διαφορετικό από των τρόπο σκέψης των άλλων.
§ 64
Εγώ δηλαδή πιστεύω ότι και την πόλη εμείς θα διοικήσουμε καλύτερα, και ότι οι ίδιοι θα είμαστε καλύτεροι και θα προοδεύσουμε σε όλες γενικά τις πράξεις, αν σταματήσουμε να επιθυμούμε την ηγεμονία στη θάλασσα. Γιατί αυτή είναι που και τώρα προκάλεσε σε μας ταραχές και κατέλυσε τη δημοκρατία εκείνη με την οποία ζούσαν οι πρόγονοί μας και ήταν οι πιο ευτυχισμένοι από του Έλληνες, και (που είναι) σχεδόν αιτία όλων γενικά των συμφορών, και που έχουμε οι ίδιοι, και που προξενούμε στους άλλους.
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ
Ένας άλλος συγγραφέας της εποχής μας επιτρέπει να δούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τι επιδίωκε ο Εύβουλος και οι συνεργάτες του. Πρόκειται για τον Ισοκράτη, δάσκαλο της ρητορικής και στενό φίλο πολλών αθηναίων πολιτικών. Αν και ο ίδιος παρέμεινε στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της Αθήνας, δεν έπαψε ποτέ στους λόγους του – που δεν ήταν λόγοι πραγματικοί, αλλά ρητορικά υποδείγματα για τους μαθητές του – να σχολιάζει τα γεγονότα και την κατάσταση της εποχής του. Γύρω στα 356 λοιπόν, δηλαδή τότε που ο Εύβουλος, ως προϊστάμενος τῶν ἐπὶ τὸ θεωρικὸν τεταγμένων, κατεύθυνε την πολιτική ζωή της Αθήνας, ο Ισοκράτης γράφει ένα λόγο που και μόνο ο τίτλος του αντιπροσωπεύει ένα ολόκληρο πρόγραμμα, αφού τον επιγράφει «Περὶ εἰρήνης». Υπολογίζεται ότι τον έγραψε λίγο πριν η μάχη στα Έμβατα αναγκάσει τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία του Αιγαίου. Από την αρχή του λόγου ο Ισοκράτης εκθέτει το πολιτικό του πιστεύω με τρόπο που θυμίζει πολύ έντονα το προοίμιο της πραγματείας του Ξενοφώντα (εννοεί το έργο του τελευταίου «Πόροι»).
Ο Ισοκράτης όμως είναι λιγότερο ακριβής από τον Ξενοφώντα, όταν μιλά για τους πόρους που θα μπορούσε να εξασφαλίσει στην πόλη η επιστροφή στην ειρήνη. Αντίθετα είναι πιο αναλυτικός σχετικά με τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται ο πόλεμος, τις εισφορές και την τριηραρχία. Αυτά ήταν που καταπονούσαν σκληρά τους πολίτες, κι ο Ισοκράτης δεν κάνει εδώ άλλο από το να εκφράζει τη δυσαρέσκειά τους. Η διάκριση ανάμεσα στον παλιό αρχοντικό πλούτο και τον πιο πρόσφατο, που αποκτήθηκε με κάποια βιοτεχνική απασχόληση, έχει εξαφανιστεί, κι όλοι μαζί οι πλούσιοι αντιδρούν από ’δω και πέρα στην ιμπεριαλιστική πολιτική, γιατί αυτοί σηκώνουν όλο το βάρος. Αυτά μας βοηθούν να μαντέψουμε μέσα από τα λόγια του Ισοκράτη σε ποια στοιχεία της αθηναϊκής κοινωνίας στηριζόταν ο Εύβουλος: ήταν οι πλούσιοι, οι κτηματίες, αυτοί οι χίλιοι διακόσιοι περίπου πολίτες που κατέβαλαν στην πόλη εισφορά και, οργανωμένοι στις τριηραρχικές συμμορίες, που είχαν πρόσφατα δημιουργηθεί, είχαν αναλάβει την υποχρέωση να εξοπλίζουν τον αθηναϊκό στόλο. Αντίθετα από τους ολιγαρχικούς του τέλους του περασμένου αιώνα, οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν εχθροί της δημοκρατίας. Επειδή όμως είχαν συνείδηση του βάρους του πολέμου, που γινόταν όλο και μεγαλύτερο, ήθελαν να δουν την Αθήνα να παραιτείται από την ηγεμονία και τα υλικά πλεονεκτήματα που της εξασφάλιζε, για να προσπαθήσει να ζει από τις δικές της πλουτοπαραγωγικές πηγές. Αυτή η αντιμετώπιση του προβλήματος οδηγεί στην αναζήτηση των μέσων που θα επέτρεπαν την αύξηση των αθηναϊκών πόρων, και θεμελιώνει μια νοοτροπία που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «οικονομική», αν και βέβαια η «οικονομία» χαρακτηρίζεται ακόμη, όπως είδαμε, από έναν πολύ απλοϊκό εμπειρισμό. Το βέβαιο είναι ότι στο σημείο αυτό σημειώνεται μια σημαντική στροφή στην ιστορία της πόλης, που θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε σημαντικούς μετασχηματισμούς, αν δε μεσολαβούσε, εμπόδιο, στην εξέλιξη της Αθήνας, η ανάπτυξη της μακεδονικής δύναμης.
CLAUDE MOSSÉ
ΑΘΗΝΑ
‘ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ’
(Έκδ. Μ.Ι.Ε.Τ.) σ.σ. 148 – 153
ΓΕΝΙΚΑ
Ο λόγος του Ισοκράτη «Περὶ εἰρήνης» γράφτηκε και κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο το 356 π.Χ., λίγο πριν από τη μάχη στα Έμβατα, που ανάγκασε τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία στη θάλασσα.
Ο Ισοκράτης υποστηρίζει ότι η σύναψη μιας καθολικής ειρήνης θα ωφελήσει όλους τους Έλληνες αλλά περισσότερο την Αθήνα. Απαιτούνται όμως βαθιές αλλαγές στην εσωτερική πολιτική κι εγκατάλειψη της θαλάσσιας ηγεμονίας. Αυτή η φιλειρηνική πολιτική προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις, διότι οι Αθηναίοι έχουν ήδη εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον των παλαιών σύμμαχων, που με την αποστασία τους ζημίωσαν το αθηναϊκό κράτος (Συμμαχικός πόλεμος 357 – 355 π.Χ.).
Ο «Περὶ εἰρήνης» λόγος του Ισοκράτη ανήκει στους επιδεικτικούς λόγους του και χαρακτηρίζεται «ἀπὸ ὑψηλὴν τέχνην, ἐπιδεικτικὸν ὕφος, γλαφυρότητα, σαφήνειαν, τελειότητητα εἰς τὴν δομὴν τῶν περιόδων καὶ πολλὰ σχήματα λόγου» (βλ. Ἀριστ. Σκιαδᾶ Ἑλληνικὴ Γραμματολογία, Ἀθῆναι 1977).
Ο λόγος παρά τις συχνές επαναλήψεις και παρεκβάσεις χωρίζεται ευδιάκριτα
σε προοίμιο (§§ 1 - 15), πρόθεση (§ 16), απόδειξη (§§ 17 -144) και επίλογο (§ 145).
Κατά τον Αριστοτέλη ουσιώδη μέρη του λόγου είναι η πρόθεση και η απόδειξη (πίστις). («Ἀναγκαῖα ἄρα μόρια, πρόθεσις καὶ πίστις. Ἴδια μὲν οὖν ταῦτα, τὰ δὲ πλεῖστα προοίμιον, πρόθεσις, πίστις, ἐπίλογος•» (Ρητορ. Γ΄ 1414b 6)).
Στο προοίμιο (§§ 1 -15) ο Ισοκράτης τονίζει τη σημασία μιας ειλικρινούς συζητήσεως (§§ 1 -2) και τη δυσκολία που αντιμετωπίζει στην προσπάθειά του να ακουσθεί η αλήθεια από τους Αθηναίους (§§ 3 -15).
§§ 1 – 3
1. Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται:
α) «Στο ήθος του λέγοντος», που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τον εαυτό του.
β) «Στο ήθος του ακροατή», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του.
γ) «Στο ήθος του αντιπάλου», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου.
2. «Τὸ μὲν οὖν ἀναγκαιότατον ἔργον τοῦ προοιμίου, καὶ ἴδιον τοῦτο, δηλῶσαι τί ἐστὶ τὸ τέλος οὗ ἕνεκα ὁ λόγος» (Αριστοτέλους, «Ῥητορικὴ Τέχνη» 14, 6). Ανταποκρίνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.
3. Σε ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε για την αθηναϊκή δημοκρατία και τις προτεραιότητες που αυτή η πολιτεία θέτει από το γεγονός της δοκιμασίας των αρχόντων;
4. Αν από το λόγο του Λυσία είχε σωθεί μόνο αυτό το απόσπασμα, ποια στοιχεία θα μας βοηθούσαν να το αποδώσουμε στο συγκεκριμένο λογογράφο; (Βλ. Εισαγωγή, σελ. 30 – 31).
5. Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αυτό, αν το αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή;
6. Σημειώστε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
Η στάση του Μαντιθέου στο προοίμια του λόγου είναι: Σωστό Λάθος
α) αξιοπρεπής. • •
β) παρακλητική. • •
γ) προκλητική. • •
δ) απολογητική. • •
7. «διάκειμαι»: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση «διὰ» με τις προθέσεις: κατά, επί, παρά, εν + από, υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, όπου θα φαίνεται η σημασία τους (π.χ.: η επικείμενη απάντηση των αρχηγών κρατών).
8. Να γράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά στη σημασία τους όπου υπάρχει.
9. «διακείμενος ἀηδῶς»: α) Να γράψετε δύο παρόμοιες εκφράσεις που έχουν επικρατήσει σήμερα και εκφράζουν συμπάθεια η μία και αντιπάθεια η άλλη. β) Να σχηματίσετε δύο προτάσεις που να δηλώνεται η σημασία τους.
10. Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β΄ συνθετικό το ρ. πράττω και παραγωγικές καταλήξεις – ος, – ία, – τος, – η και να δηλώσετε τη σημασία τους.
11. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: πράττω, βιόω – ῶ, φαίνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι.
12. «εὔνους < ἐν + νοῦς< εὔνοια»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α΄ συνθετικό όπως στο παράδειγμα: εύνοια υπόνοια.
13. «ἀποφέρω»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω: θ. φερ – / φορ – / ενεκ – / και ένα σύνθετο από το φωρ – .
14. Να γράψετε τη σημασία των παρακάτω ρημάτων σύνθετων του «ἵσταμαι»:
ἀφίσταμαι = ............................................ μεθίσταμαι = ............................................
ἀνίσταμαι = ............................................ παρίσταμαι = ............................................
καθίσταμαι = ............................................ ὑφίσταμαι = ............................................
15. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες οι ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β.
Α Β
1. ρήση
2. ποίηση
α) βιόω – ῶ 3. φάσμα
4. βιώσιμος
β) ἔχω 5. πράγμα
6. ευεξία
γ) ποιῶ 7. πράκτωρ
8. ρήμα
δ) λέγω 9. βίωμα
10. φανός
ε) φαίνομαι 11. έξις
12. αβίωτος
στ) πράττω 13. σχεδόν
14. ποίημα
15. λέσχη
16. βιώνω
17. άπραγος
16. Οι προϋποθέσεις που κρίνονταν απαραίτητες για την ανάληψη δημοσίου αξιώματος την εποχή του Μαντίθεου πιστεύετε πως θα έπρεπε να ισχύουν και στην εποχή μας για την εξακρίβωση του ήθους όσων ασχολούνται με τα κοινά; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.
§§ 4 – 8
1. «φύλαρχοι», «στρατηγοί»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;
2. α) Ποιο επιχείρημα του Μαντίθεου θεωρείτε ισχυρότερο στις §§ 4 – 8; β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
3. Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή τα παράγωγά τους: ἐκπέμπω, ἀποδημῶ, καταβάλλω, ἀξιῶ, δοκιμάζομαι, διαιτῶμαι, πάσχω.
4. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα ουσιαστικά από τα ρήματα:
α) πέμπω: ....................................................................
β) δίδωμι: ....................................................................
γ) πάσχω: .....................................................................
δ) ἔχω: .....................................................................
5. «ἀλλότριος – ξένος»: Να γράψετε παράγωγα ή σύνθετα στα νέα ελληνικά για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές στη σημασία τους.
6. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
μαρτυρῶ = ................. πράττω = .................
ἔρχομαι = ................. γιγνώσκω = .................
βούλομαι = ................. σκοπῶ = .................
ἐξαμαρτάνω = .................
7. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα των ρημάτων που δίδονται.
α) καθαιρέω – ῶ: Η ..................... του στρατηγού.
β) ἐξαιρέω – ῶ: Έχει ................ ήθος, γι' αυτό αποτελεί ...............ση στη διαφθορά που επικρατεί.
γ) δίδωμι (δω/δο – ): Πληρώνω τις .............. Το βιβλίο είναι ένα καλό................ Είναι ............. της του ναού και η πράξη του λέγεται ............. Όποιος προσφέρει δώρα λέγεται .............
δ) γιγνώσκω: Η...............είναι δύναμη. Έχει πλήρη ά...........α του γεγονότος. Είναι επιστήμων ε............ κύρους.
8. «κακῶς ποιῶ – κακῶς πάσχω»: Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά το αντίθετο για καθεμιά από τις περιφράσεις και να το αποδώσετε μονολεκτικά στα νέα ελληνικά.
9. Ποια είναι η διαφορά της σημασίας του «πυνθάνομαι» από το «μανθάνω» και το «ἐπίσταμαι»;
10. α) Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἔρχομαι: κατέρχομαι, διεξέρχομαι, μετέρχομαι, ὑπεισέρχομαι, ἀνέρχομαι, ὑπέρχομαι.
β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων με θέματα του ρήματος ἔρχομαι, (π.χ. για τη λέξη διάβαση: συνώνυμο με το θ. – ελευθ του ἔρχομαι = διέλευση): αποχωρώ, σύνοδος, μύηση, βατός, εφορμώ, θρασύτητα.
11. Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα ή ουσιαστικά με α' συνθετικό το επίρρημα εὖ και να γράψετε με πέντε από αυτά προτάσεις στα νέα ελληνικά:
εὖ + ἦθος ευήθης = ο αφελής, ο ανόητος.
εὖ + ἅγος = ........................
εὖ + ἁλῶναι < ἁλίσκομαι = ........................
εὖ + βουλὴ (= σκέψη) = ........................
εὖ + γένος = ........................
εὖ + ἀνὴρ = ........................
εὖ + δαίμων = ........................
εὖ + γλῶττα = ........................
εὖ + ἀκούω = ........................
12. Ποιες από τις αρετές ενός καλού ομιλητή εντοπίζετε στις §§ 1 – 8;
§§ 9 – 13
1. Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημοσία ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό.
2. «δίκη», «γραφή», «εἰσαγγελία»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;
3. α) Ποιο από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας θεωρείτε περισσότερο εύστοχο; β) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
4. Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις : βιόω – ῶ, φημί, ὁ αἰσχρός, ὁ νεώτερος, ὁμολογῶ.
5. Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις: δοκιμασία, ακρόαση, τεκμήριο, πολέμιος, καθεστώς.
6. Να συνθέσετε το ρήμα «ἔχω» με πέντε προθέσεις και να σχηματίσετε με τα ρήματα που θα προκύψουν αντίστοιχες προτάσεις.
7. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω ρημάτων, σύνθετων του «δείκνυμι» και του «γίγνομαι»; (ἀποδείκνυμι, ἐνδείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἐπιγίγνομαι, προσγίγνομαι, ἀναδείκνυμι).
8. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω: δόγμα, όψη, γηγενής, ευεξία, άβατος, δέηση, τύχη.
9. Από τα επιχειρήματα του Μαντιθέου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική. Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά, με την οποία τα παραθέτει.
10. Στην § 3 ο Μαντίθεος αναφέρεται με έμφαση στο «μετρίως βεβιωκὼς» και στην §11 «περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον τεκμήριον εἶναι τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας». Με βάση τις φράσεις αυτές να γράψετε ποια σημασία απέδιδαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην ηθική ζωή των πολιτών σε σχέση με την πρόοδο της πολιτείας.
11. Ποια από τα στοιχεία των §§ 9 – 13 πιστεύετε πως θα χρησιμοποιούσε κάποιος συνήγορος κατά την αγόρευσή του σε μια σύγχρονη δίκη, για να αναδείξει το ήθος του πελάτη του;
12. Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν και στα αρχαία χρόνια και στις μέρες μας κριτήριο για την ποιότητα και το ήθος των ανθρώπων. Μια λαϊκή παροιμία το εκφράζει με το γνωστό «δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι». Πώς αντιμετωπίζει την αντίληψη αυτή ο Μαντίθεος στο συγκεκριμένο κείμενο και πώς την αξιολογείτε εσείς στην εποχή μας; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
§§18 – 19
1. Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο;
2. «ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν»: Να αναλύσετε την αντίθεση που υπάρχει στην άποψη αυτή του Μαντίθεου.
3. Να αναφερθείτε στο ήθος του Μαντιθέου, αφού συσχετίσετε τις παραγράφους 11 και 18 – 19.
4. α) Διαφαίνεται στο κείμενο κάποια προσπάθεια του Μαντιθέου να πείσει τους δικαστές, ώστε η δοκιμασία του να είναι επιτυχής;
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας παραπέμποντας σε στοιχεία του κειμένου.
5. «ὠφελῶ», «ὀφείλω»: Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα.
§§ 20 – 21
1. Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, αν και οι νέοι απέφευγαν να ανέβουν στο βήμα; (Στην απάντηση σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην § 10).
Απάντηση: Ο Μαντίθεος, αν και ήταν νέος, αναγκάστηκε να πάρει το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, γιατί όπως ειπώθηκε και στην παράγραφο 10 («διὰ τὰς συμφορὰς τὰς τοῦ πατρός»), οι εμπορικές επιχειρήσεις του πατέρα του υπέστησαν σοβαρότατες επιπτώσεις εξαιτίας των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσε ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος. Είναι πολύ πιθανόν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας να κινδύνευσε η περιουσία του Μαντιθέου από τη νομοθεσία. Γι' αυτόν το λόγο δημηγόρησε, για να μπορέσει να διασώσει την πατρική περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης.
2. α) Γιατί ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του επαινεί τους βουλευτές; β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
3. α) Όσοι ασκούν ή πρόκειται να ασκήσουν εξουσία πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να υφίστανται «δοκιμασία»;
β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
4. Να γράψετε ένα κείμενο στο οποίο θα αναφέρετε τον τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα.
5. Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β.
Α Β
ἄχθομαι, αἴρω, λέγω, δοκῶ, ἐπιχειρῶ, ἐνθυμοῦμαι. ἀναλαμβάνω, ἐπιλαμβάνομαι, νομίζω, ὑπολαμβάνω, οἴομαι, ἡγοῦμαι, διανοοῦμαι, μνημονεύω, λογίζομαι, ἀνίστημαι, ἀνορθῶ, ἐγείρω, φημί, φθέγγομαι, ἀγορεύω, ἀγανακτώ, ἀνιῶμαι, θλίβομαι, λυποῦμαι.
§§ 1 – 2 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»: α) Ποιος ο ρόλος της παρρησίας στα πλαίσια της ισηγορίας στην αρχαία Αθήνα; β) Γιατί ο Δημοσθένης κάνει έκκληση για παρρησία στο προοίμιο του λόγου του; Να εντοπίσετε το ρητορικό σχήμα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας στα πλαίσια της έκκλησης του αυτής.
2. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «ὕβρις» όταν αναφέρεται στους Ροδίους;
3. Με ποιον τρόπο ο ρήτορας προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των ακροατών του στο προοίμιο του λόγου του;
4. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του Δημοσθένη στο προοίμιο; Να εντοπίσετε τουλάχιστον τέσσερα ρητορικά σχήματα που εξυπηρετούν αυτό το ύφος.
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Ποια η επίδραση του Γοργία του Λεοντίνου στην εξέλιξη της ρητορικής;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «παρρησίαν»: να δώσετε την ετυμολογία της λέξης, καθώς και τρία ομόρριζά της στη νέα ελληνική.
2. «ἡγησάμην»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο σύνθετα ουσιαστικά και δύο σύνθετα ρήματα.
3. «δοκεῖτε»: Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία συνώνυμα του ρήματος.
4. «καιρῷ»: α) Ποια η σημασία της λέξης στο κείμενο; β) Να δώσετε τρία σύνθετα στη νεοελληνική με α' ή β' συνθετικό τη λέξη «καιρός».
5. «διαβαλλόντων»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα για καθένα από τα τέσσερα θέματα του ρήματος.
§§ 3 – 4 (ΠΡΟΘΕΣΗ)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «ᾘτιάσαντο ...πόλεμον»: Σε ποια ιστορικά γεγονότα αναφέρεται ο Δημοσθένης;
2. Τι γνωρίζετε για το Μαύσωλο; Ποιο ρόλο έπαιξε στην αποστασία των ελληνικών πόλεων από την Αθηναϊκή συμμαχία;
3. Ποιος ο ρόλος των §§ 3 και 4 στο λόγο του Δημοσθένη;
4. Να ερευνήσετε πώς χειρίζεται ο ρήτορας το ήθος των ακροατών και το ήθος του ομιλητή στις §§ 3 – 4 του λόγου του.
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Ποια η ιστορία της Ρόδου από την εισχώρησή της στη Β' Αθηναϊκή συμμαχία ως την εκφώνηση του λόγου του Δημοσθένη;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «πάσας»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ρήματα σύνθετα, τρία ομμόριζα ουσιαστικά και τρία ομμόριζα επίθετα.
2. «ἀφῃρημένος»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ρήματα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό το ρήμα «αἰρέω -ῶ».
3. «σωτηρίας»: α) Από ποιο επίθετο προέρχεται ετυμολογικά το ουσιαστικό; β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα.
4. «ἑκόντων»: α) Τι σημαίνει η λέξη στη νεοελληνική; β) Να δοθεί στην αρχαιοελληνική το αντίθετό της.
§§ 5 – 16 ΠΙΣΤΗ (Α' μέρος)
Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Ποιες κατά το Δημοσθένη είναι οι απόψεις των αντίπαλων ρητόρων; Γιατί τις χαρακτηρίζει αντιφατικές; (§5)
2. Τι είχε προτείνει ο Δημοσθένης σε παλαιότερο λόγο του; (§6)
3. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια την υπόθεση του Δημοσθένη στην § 7 και στη συνέχεια να τη σχολιάσετε.
4. Ποιους υποθετικούς λόγους χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 8;
5. Να αναλύσετε συνοπτικά τη συλλογιστική του ρήτορα στις §§ 5 – 8.
6. Ποια έντεχνη πίστη χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 9 και γιατί; Πώς αυτή ενισχύεται με την § 10;
7. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του ρήτορα στις §§ 11 – 13.
8. Να εξετάσετε πώς ο ρήτορας αντιμετωπίζει το ισχυρότερο επιχείρημα των αντιπάλων του στις §§ 14 – 18.
§§ 17 – 20 ΠΙΣΤΗ (Β' μέρος)
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «πολιτεία» στην § 17; Πώς συνδέεται η λέξη «πολιτεία» με τη λέξη «ἐλευθερία» που ακολουθεί;
2. Ποια είδη των πολέμων διακρίνει ο Δημοσθένης στην § 17 και γιατί;
3. α) Γιατί, κατά το Δημοσθένη, συμφέρει στην Αθήνα να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά πολιτεύματα; β) Με ποιο «ρητορικό πυροτέχνημα» ενισχύει το επιχείρημά του;
4. α) Ποιο το επιχείρημα του Δημοσθένη στις §§ 19 – 20; β) Με ποια σχήματα ενισχύει το επιχείρημα αυτό;
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Πώς αντιμετώπισαν τελικά το αίτημα των Ροδίων για βοήθεια;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «ὀλιγαρχίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο παράγωγα ρήματα, δύο ουσιαστικά και δύο επίθετα (από το β' συνθετικό της λέξης).
2. «δημοσίᾳ»: Να δώσετε το αντώνυμο στην αρχαία ελληνική.
3. «ὅρων»: Να δώσετε στη νεοελληνική ένα σύνθετο με το επίρρημα «ὁμοῦ».
4. «ὀλίγοι, πολλοῖς»: Να δώσετε τη σημασία των λέξεων στο συγκεκριμένο χωρίο.
5. «ἰσηγορίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε τρία ομμόριζα στη νεοελληνική.
6. «συστήσεται»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ουσιαστικά, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα παράγωγο του ρήματος αυτού.
7. «κακῶς πεπονθότων»: α) Να δώσετε τη σημασία της περίφρασης, β) Να δώσετε στην αρχαιοελληνική ένα αντώνυμο της περίφρασης.
§§ 1 – 2
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. Τι γνωρίζετε για τη λειτουργία και τις δραστηριότητες της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα;
2. Με ποιον τρόπο στις δύο πρώτες παραγράφους του προοιμίου καταφέρνει ο ρήτορας να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε;
3. Να εντοπίσετε αν πραγματώνονται οι σκοποί του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου ήδη από τις πρώτες δύο παραγράφους του προοιμίου του «Περὶ Εἰρήνης» λόγου; (για τους σκοπούς του προοιμίου βλ. σχολικό βιβλίο σελ. 18).
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. Πώς ιδρύθηκε η Β' Αθηναϊκή συμμαχία και ποιο το καταστατικό της;
Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «εἰώθασι»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα επίθετα, δύο ουσιαστικά και δύο ρήματα.
2. «σπουδῆς»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.
§§ 14 – 16
Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις
1. «ὅτι δημοκρατίας οὔσης οὐκ ἐστὶ παρρησία»: Να σχολιάσετε την αναφορά του Ισοκράτη στην παρρησία, λαμβάνοντας υπόψη και την αντίστοιχη αναφορά του Δημοσθένη στο προοίμιο του «Ὑπὲρ τῆς Ροδίων Ἐλευθερίας» λόγου (« διδόναι παρρησία ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»).
2. Ποιοι ήταν οι πρυτάνεις στην αρχαία Αθήνα;
3. Ποιος ο ρόλος της § 16 στον «Περὶ Εἰρήνης»;
Β. Γραμματολογική ερώτηση
1. α) Ποια ήταν η κριτική του Πλάτωνα στη ρητορική; β) Ποια η απάντηση του Ισοκράτη;
Γ. λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις
1. «διανοίαις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τέσσερα σύνθετα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα ομόρριζα της λέξης.
2. «ἀφρονεστάτοις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομόρριζα.
3. «ἐργαζομένους»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.
4. «χειροτονίαν»: α) Ποια η ετυμολογία της λέξης; β) Από το α' συνθετικό της λέξης να δώσετε τέσσερα ομόρριζα στη νεοελληνική.
5. «προσταττούσαις»: Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομμόριζα ρήματα, τρία ουσιαστικά και τρία επίθετα.
§§ 17 – 27
1. Ποιος ο ρόλος των §§ 17 – 18 για την πρώτη ενότητα των επιχειρημάτων των §§ 17 – 27;
2. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια το επιχείρημα των §§ 19 – 21. Με ποια ρητορικά σχήματα το τονίζει ο Ισοκράτης;
3. Να αναδιατυπώσετε το επιχείρημα των §§ 22 – 23.
4. Ποιο κοινωνικό πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί, κατά το ρήτορα, αν ασκηθεί σωστή εξωτερική πολιτική; (§ 24). Με ποιες έντεχνες πίστεις ενισχύει το επιχείρημά του ο Ισοκράτης;
5. Γιατί ο Ισοκράτης διακόπτει την επιχειρηματολογία του με την § 25;
6. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του Ισοκράτη στις §§ 26 – 27. Πώς θα διαφοροποιηθεί ο ίδιος από τους υπόλοιπους ρήτορες;
Kομπλέ..Δεν χρειάζεται να αγοράσω βοήθημα :D
ΑπάντησηΔιαγραφή