ΕΝΟΤΗΤΑ 1

Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο

Ε π ι κ ο ι ν ω ν ί α

Παράγοντες της επικοινωνίας

πομπός → κωδικοποιημένο → δέκτης

μήνυμα            (αποκωδικοποιεί το μήνυμα)

❏ Επικοινωνία είναι η ανταλλαγή μηνυμάτων (ιδεών, πληροφοριών, γνώσεων κ.λπ.) μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων.

✔ Βασικά συστατικά της επικοινωνίας είναι:

• ο πομπός: αυτός που εκπέμπει το μήνυμα (π.χ. ο ομιλητής ή ο συγγραφέας)

• ο δέκτης: αυτός που δέχεται το μήνυμα (π.χ. ο ακροατής ή ο αναγνώστης)

• το μήνυμα: κάθε ιδέα, πληροφορία, σκέψη, ερώτηση, απάντηση κ.λπ.

• ο κώδικας: σύστημα σημείων, σημάτων ή συμβόλων που έχουν ορισμένες αρχές και κανόνες (π.χ. γλωσσικός κώδικας, μουσικός κώδικας, σήματα Μορς)

Η γλωσσική επικοινωνία διακρίνεται σε γραπτή και προφορική.

Ε ί δ η π ρ ο τ ά σ ε ω ν

Είδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά τους

❏ Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά οργανωμένο, δηλαδή οι λέξεις δεν παρατίθενται τυχαία η μία δίπλα στην άλλη, αλλά ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες.

✔ Οι προτάσεις, ανάλογα με τα δομικά συστατικά τους (τα στοιχεία από τα οποία αποτελούνται), διακρίνονται σε τέσσερα είδη: απλές, ελλειπτικές, επαυξημένες, σύνθετες.

Πιο συγκεκριμένα:

α. Απλή ονομάζεται η πρόταση που έχει ολοκληρωμένο νόημα και αποτελείται μόνο από τα βασικά στοιχεία (κύριοι όροι: ρήμα, υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο) που απαντούν στην ερώτηση ποιος και τι

π.χ. Ο Γιώργος διαβάζει ένα βιβλίο.

β. Ελλειπτική ονομάζεται η πρόταση από την οποία λείπουν βασικά στοιχεία (όπως το ρήμα) επειδή εννοούνται εύκολα,

π.χ. Μεγάλο πρόβλημα! (εννοείται το ρήμα είναι)

γ. Επαυξημένη ονομάζεται η πρόταση η οποία, εκτός από τα βασικά, έχει και άλλα στοιχεία (προσδιορισμούς, συμπληρώματα),

π.χ. Η Μαρία κρατούσε σφιχτά ένα μεγάλο φάκελο.

δ. Σύνθετη ονομάζεται η πρόταση η οποία έχει περισσότερα από ένα υποκείμενα ή κατηγορούμενα,

π.χ. Ο πατέρας και η μητέρα έφτασαν

❏ Οι προτάσεις, ανάλογα με την επικοινωνιακή λειτουργία που επιτελούν, δηλαδή ανάλογα με τη σημασία τους, διακρίνονται σε τέσσερα είδη: αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές, επιφωνηματικές.

Πιο συγκεκριμένα:

α. Αποφαντική λέγεται η πρόταση που χρησιμοποιούμε συνήθως για να δώσουμε μια πληροφορία,

π.χ. Η Άννα έχει αργήσει.

Στο γραπτό λόγο, στις αποφαντικές προτάσεις βάζουμε τελεία.

β. Ερωτηματική ονομάζεται η πρόταση που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε μια πληροφορία,

π.χ. Έχει έρθει ο Γιάννης;

Στο γραπτό λόγο, στις ερωτηματικές προτάσεις βάζουμε ερωτηματικό.

γ. Προστακτική λέγεται η πρόταση που χρησιμοποιούμε συνήθως για να ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή για να τον παρακαλέσουμε για κάτι,

π.χ. Τηλεφώνησέ μου αύριο το βράδυ.

Στο γραπτό λόγο, στις προστακτικές προτάσεις βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό.

δ. Επιφωνηματική ονομάζεται η πρόταση που χρησιμοποιούμε συνήθως για να εκφράσουμε ένα έντονο συναίσθημα,

π.χ. Δεν αντέχω αυτή την κατάσταση!

Στο γραπτό λόγο, στις επιφωνηματικές προτάσεις βάζουμε θαυμαστικό.

Τα είδη των προτάσεων
ανάλογα με τα συστατικά τους	ανάλογα με τις σημασίες / επικοινωνιακές λειτουργίες που επιτελούν	ανάλογα με το αν έχουν άρνηση ή όχι
απλή ελλειπτική επαυξημένη σύνθετη	αποφαντική ερωτηματική  προστακτική επιφωνηματική	καταφατική αρνητική

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ανάλογα με την ποιότητά τους (καταφατική, αποφατική).

• Δε συμφωνώ με τη γνώμη σου.
• Πόσο ωραία περάσαμε στην εκδρομή!
• Μη φωνάζετε.
• Ο Παύλος είναι καλό παιδί.
• Να μην τους γνώριζα ποτέ!
• Δεν ήρθε ακόμα ο Γιάννης;
• Ανοίξτε τα βιβλία σας.
• Έχετε καμία ερώτηση;

2. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς τη δομή τους (αποφαντικές, προστακτικές, ερωτηματικές, επιφωνηματικές).

• Τα παιδιά παίζουν.
• Η Ελένη είναι έξυπνη και σοβαρή.
• Όχι, δε θα σας κάνω το χατίρι!
• Πότε θα σε ξαναδούμε;
• Φεύγετε;
• Κλείσε την πόρτα.
• Ο ξένος έφυγε.
• Πόσο ωραία περνάμε!
• Ξύπνησες κιόλας;
• Αύριο θα δώσουμε εξετάσεις στη Βιολογία.
• Περιμένετε μια στιγμή.

3. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς τη δομή τους (απλή, ελλειπτική, επαυξημένη).

• Ο ήλιος λάμπει.
• Ο Σωκράτης ήταν σοφός.
• Ο πατέρας, η μητέρα και τα παιδιά τραγουδούσαν.
• Έλα μέσα.
• Δεν πεινώ.
• Ο Πυλάδης ήταν ο καλύτερος φίλος του Ορέστη.
• Διάβασες καλά τα μαθήματά σου;
• Η Εύα έγινε δασκάλα.
• Ο αδελφός μου άνοιξε την πόρτα και το παράθυρο.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Κείμενο α:

Ι. Φανταστική γεωμετρία

Ο πίνακας-κλουβί κλείνει

χίλια παράξενα πουλιά:

το πουλί-σημείο

το πουλί-τρίγωνο

το πουλί-τετράγωνο

το πουλί-κύκλος.

Ξάφνου μια έκρηξη φωτός.

Ένας μαθητής ανοίγει το παράθυρο·

πετάνε στην ελευθερία τ’ ουρανού.

Περιφερόμενοι φάροι

φωτίζουνε πέλαγα στη νύχτα.

Δημήτρης Γαβαλάς

Κείμενο β: Οι πρώτες μέρες στο Γυμνάσιο

Πήγαινα άλλωστε στο γυμνάσιο και το μυαλό μου άρχισε να απλώνεται σε πολύ περισσότερα πράγματα. Άρχισα να σκέφτομαι πιο πολύ και κάπου κάπου να στενοχωριέμαι χωρίς κανένα λόγο. Τώρα πια δεν είχα να κάνω με μία μόνο δασκάλα, μα με τόσους πολλούς καθηγητές που ο καθένας είχε τις δικές του απαιτήσεις και νόμιζε πως εμείς είχαμε να διαβάσουμε μόνο το δικό του μάθημα! Εφτά ώρες την ημέρα, εφτά διαφορετικά μαθήματα. Τα μόνα που δεν θέλουν διάβασμα είναι η γυμναστική και η ωδική. Κάθε καθηγητής ξέρει πολλά πράγματα για το δικό του μάθημα και νομίζει πως είναι αυτονόητο να τα μάθουμε κι εμείς! [...]

Το ωραιότερο μάθημα στην πρώτη γυμνασίου είναι σίγουρα η ιστορία.

Η καθηγήτριά μας, η κυρία Πιπερίγκου, είναι σίγουρο πως στην προηγούμενη ζωή της θα είχε ζήσει στην αρχαία Αθήνα! Πώς να το εξηγήσω αλλιώς;

Αφού όταν μιλάει για τον άτυχο για τους Αθηναίους Πελοποννησιακό πόλεμο μόνο που δεν κλαίει! Κι ας τα ’χει βάλει τόσες φορές με τους αρχαίους Αθηναίους και την αχαριστία τους που εξορίσανε έναν Αριστείδη κι ένα Θεμιστοκλή και που καταδίκασαν σε θάνατο το Σωκράτη, το μεγαλύτερο Δάσκαλο των αιώνων. Λεπτή, μικροσκοπική, μ’ ένα χάρακα πάντα

στο χέρι για να δείχνει στο χάρτη τις αποικίες των Ελλήνων, η κυρία Πιπερίγκου διηγείται τόσο όμορφα, έτσι που όλες αγαπάμε πολύ την ιστορία και δεν τη βαριόμαστε ποτέ.

Νένα Ι. Κοκκινάκη, Η Ζωίτσα, Ένα αληθινό παραμύθι,

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2002

Επικοινωνία

Παράγοντες –Κώδικες της επικοινωνίας

1. Παρατηρήστε πόσοι και ποιοι διαφορετικοί κώδικες παρουσιάζονται

στο κείμενο α.

2. Στο κείμενο α η επικοινωνία είναι γραπτή ή προφορική;

 Βρείτε στο απόσπασμα ΙΙ ποιος είναι ο πομπός, ο δέκτης, ο κώδικας και ο δίαυλος-μέσο επικοινωνίας.

Είδη προτάσεων

Είδη προτάσεων ανάλογα με τα συστατικά, τη σημασία τους και σημεία στίξης

1. Στο απόσπασμα ΙΙ του κειμένου α βρείτε μία απλή πρόταση, μία ελλειπτική και μία επαυξημένη.

2. Βρείτε στο κείμενο β μία πρόταση αποφαντική, μία ερωτηματική και μία επιφωνηματική.

3. «είναι σίγουρο πως στην προηγούμενη ζωή της θα είχε ζήσει στην αρχαία Αθήνα!»: μετατρέψτε την επιφωνηματική πρόταση σε αποφαντική και ερωτηματική που να έχουν την ίδια σημασία.

4. Από τις παρακάτω προτάσεις του κειμένου β ποιες είναι καταφατικές και ποιες αρνητικές:

α. Τώρα πια δεν είχα να κάνω με μία μόνο δασκάλα

β. ο καθένας είχε τις δικές του απαιτήσεις

γ. Τα μόνα που δεν θέλουν διάβασμα είναι η γυμναστική και η ωδική.

δ. Το ωραιότερο μάθημα στην πρώτη γυμνασίου είναι σίγουρα η ιστορία.

Λεξιλόγιο

1. Διαβάστε προσεκτικά τα κείμενα α και β και το λεξιλόγιο που αναφέρεται στο σχολείο (μαθήματα, σχολική ζωή κ.λπ.).

2. Γράψτε δύο επίθετα για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: μαθητής, καθηγητές, μάθημα, π.χ. επιμελής μαθητής.