ΕΚΦΡΑΣΗ-ΕΚΘΕΣΗ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΙΣΟΠΕΔΩΝΕΙ
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΙΣΟΠΕΔΩΝΕΙ
Απέναντι στον εθνικισμό, στενόμυαλο και ξενοφοβικό, αντιπαραθέτουν σήμερα τον κοσμοπολιτισμό με όλα τα καλά. Από τη μία πλευρά υπάρχει η εθνική στενομυαλιά, μνησίκακη και φοβητσιάρικη, από την άλλη η περιέργεια, η ποικιλόχρωμη πολλαπλότητα των πολιτισμών. Μπορεί να αναρωτηθεί κανείς αν αυτός ο υποχρεωτικός έπαινος του ανοίγματος δεν καταλήγει να συγχέει τον κοσμοπολιτισμό με την παγκοσμιοποίηση.
Ο κοσμοπολιτισμός είναι η ικανότητα να έχει κανείς επαφή με πολλούς πολιτισμούς. Είναι η διεργασία που κάνουμε για να ανοιχτούμε σε έναν άλλο πολιτισμό πέρα από το δικό μας και να πλουτίσουμε από αυτή την προσφορά. Γι’ αυτό και είναι ριζωμένη στο βάθος πολλών μνημών, πολλαπλών ιδιαιτεροτήτων. Μας διχάζει ανάμεσα σε έναν πολιτισμό της καταγωγής και διάφορες πατρίδες επιλογής. Γι’ αυτό ακριβώς ο πραγματικός κοσμοπολιτισμός είναι οδύνη. Δείτε τον Ναμπόκοφ να αφηγείται τον απέραντο πόνο που του προκάλεσε το πέρασμα στα αγγλικά ως γλώσσα γραφής: «Αλλάζοντας γλώσσα απαρνιόμουν όχι τη γλώσσα του Αββακούμ, του Πούσκιν, του Τολστόι (...), εν ολίγοις όχι μια κοινή γλώσσα, αλλά μια γλώσσα ζωτική και ατομική». Το να περνάει κανείς από τον ένα πολιτισμό στον άλλο είναι κάτι ανάλογο με την αλλαγή δέρματος του φιδιού, μια μεταμόρφωση που απαιτεί πόνο και μόχθο. Το να κατέχει τρεις ή τέσσερις γλώσσες, να γνωρίζει πολλές παραδόσεις, αυτή είναι η πολυτέλεια και η αμοιβή του πραγματικού κοσμοπολίτη.
Η παγκοσμιοποίηση είναι ριζικά διαφορετική επειδή είναι ο πολιτισμός των ανθρώπων χωρίς πολιτισμό. Είναι ο αφρός πάνω από τα κύματα των ανταλλαγών. Είναι μια υπερπτήση που ισχυρίζεται ότι κυριαρχεί στο σύμπαν επειδή το έχει προηγουμένως αδειάσει από την ουσία του. Είναι καταδικασμένοι στην παγκοσμιοποίηση οι άνθρωποι που δεν έχουν ανοίγματα ούτε στον εθνικό πολιτισμό τους ούτε στον κόσμο γενικότερα. Αυτοί δεν επικοινωνούν παρά μόνο μέσα από τα πιο φτωχά σύμβολα αυτού του πλανητικού πολιτισμού δηλαδή το φαστ φουντ, την κόκα κόλα, ένα συγκεκριμένο τύπο μουσικής. Υπό αυτή την έννοια η DisneyWorld είναι πράγματι το απόγειο της παγκοσμιοποίησης. Όλες οι περιοχές του κόσμου αναπαρίστανται εκεί σαν παράθεση, σαν αξιοθέατο• η Γη γίνεται εκεί ένα μεγάλο λούνα πάρκ.
Αυτή η εναλλαγή απεικονίζεται τέλεια στους τρόπους που ταξιδεύει κανείς: μπορεί να ξαναβρεί κανείς στο ταξίδι του ακριβώς αυτό που άφησε ή πραγματικά να κάνει εισβολές σε έναν άλλο πολιτισμό. Είτε πάει κανείς στην Αμερική για να αναγνωρίσει όλα τα καθησυχαστικά σημάδια του «παγκόσμιου πολιτισμού», αυτά που βρίσκουμε σε όλο τον κόσμο στις τηλεοπτικές σειρές. Είτε πάει εκεί για να μυηθεί στον αμερικανικό πολιτισμό και να αντιληφθεί πόσο αυτή η χώρα μάς είναι ξένη. Για να συνειδητοποιήσει πόσο αυτός ο τρόπος ζωής που έχει διαμορφωθεί από τον προτεσταντισμό, τη μετανάστευση, την εμπειρία των πιονέρων και την αγάπη του χρήματος απέχει από εμάς.
Αυτές οι δύο εμπειρίες μπορούν να βιωθούν παντού. Το να ταξιδεύει κανείς είναι πάντα οδυνηρό γιατί αποσπάται από τον τόπο του. Ακόμη και όταν βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο στη Δανία, στην Ιαπωνία ή στη Λατινική Αμερική, ψάχνει κατ’ αρχήν να βρει τον διάκοσμο της ζωής του [ ... ].
Ακόμη πρέπει να αναρωτηθούμε σε ποιο μέτρο η εισβολή του παγκόσμιου πολιτισμού είναι φορέας απειλών. Οι παραδοσιακές κοινωνίες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με τη νεωτερικότητα και τα συστατικά της, που είναι η ελευθερία, ο ατομισμός, η απόρριψη των πιστεύω και των παραδόσεων. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι πρόσφατο, αφού έχει αρχίσει την αργή του πορεία διάβρωσης των βεβαιοτήτων από τον 18ο αιώνα. Ας μη συγχέουμε όμως αυτή τη μακρά διεργασία χειραφέτησης των παραδοσιακών κοινωνιών με το φαινόμενο της τεχνολογικής παγκοσμιοποίησης. Η τεχνολογική παγκοσμιοποίηση δεν εξηγεί την αντίσταση των τοπικών πολιτισμών. Είναι όλα τα μηνύματα που συνοδεύουν τη νεωτερικότητα της χειραφέτησης, η απελευθέρωση της γυναίκας, η απογοήτευση του κόσμου, το τέλος της θρησκευτικής υπεροχής. Σήμερα όμως είναι σαν η Δύση να δίνει δύο αντιφάσκοντα μηνύματα, το ένα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της χειραφέτησης, του ατομισμού και το άλλο της καταναλωτικής και τεχνολογικής πλευράς του. Είναι αυτό που είχε τονίσει πολύ ωραία ο Ινδός συγγραφέας Β.Σ. Ναϊπούλ για τους Ιρανούς φονταμενταλιστές. Θέλουν τα όπλα μας, τα κινητά τηλεφωνά μας, την ατομική μας βόμβα, δεν θέλουν όμως την ελευθερία, γιατί είναι ανησυχητική.
Αυτό το κίνημα παγκοσμιοποίησης είναι αναπόφευκτο. Πρέπει όμως να επιδεικνύουμε εξίσου ακλόνητη αισιοδοξία όσον αφορά την τεχνολογία; Δεν βλέπω ποιο μπορεί να είναι το ποιοτικό άλμα που θα κάνει η ανθρωπότητα• απλώς ο χώρος της εικονικής πραγματικότητας θα κυριεύσει λίγο περισσότερο τις συνειδήσεις μας.
Οπωσδήποτε αυτός ο ίλιγγος του πραγματικού χρόνου, η μέθη του φορητού τηλεφώνου μας δίνει ένα αίσθημα πανταχού παρουσίας.
Αυτό είναι όμως το στοίχημα της τεμπελιάς. Είναι η ιδέα ότι χάρη στο Ιντερνέτ, στο δορυφόρο, θα φθάσουμε χωρίς προσπάθεια σε εκείνο που οι πατέρες ή οι παππούδες μας προσπαθούσαν να επιτύχουν με προσπάθεια και σπουδή: να διαδώσουν αυτό το μήνυμα του ανοίγματος, της ανεκτικότητας, του αντιρατσισμού [ ... ]. Είναι αυτή η ιδέα ότι μια μέρα τα σύνορα θα πέσουν ως εκ θαύματος χάρη στην οθόνη. Λοιπόν η οθόνη υπάρχει, και από την κάθε πλευρά αυτής της οθόνης οι νοοτροπίες μπορεί να χωρίζονται από αιώνες. Η τεχνολογία οικουμενοποιείται, υπάρχει όμως διαχωρισμός των νοοτροπιών. Γιατί η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Δεν εμπεριέχει από μόνη της ούτε δεσποτισμό ούτε ελευθερία. Δε φέρνει παρά ένα μόνο μήνυμα, αυτή την ίδια, όπως και η κατανάλωση. Η κατανάλωση δε σας μαθαίνει να είστε πολίτης, όπως η τεχνολογία δε θα σας μάθει ποτέ παρά μόνο να είστε ένας καλός τεχνικός και όχι να γίνετε δημοκρατικοί άνδρες και γυναίκες [....].
Ο κοσμοπολιτισμός είναι η ικανότητα να έχει κανείς επαφή με πολλούς πολιτισμούς. Είναι η διεργασία που κάνουμε για να ανοιχτούμε σε έναν άλλο πολιτισμό πέρα από το δικό μας και να πλουτίσουμε από αυτή την προσφορά. Γι’ αυτό και είναι ριζωμένη στο βάθος πολλών μνημών, πολλαπλών ιδιαιτεροτήτων. Μας διχάζει ανάμεσα σε έναν πολιτισμό της καταγωγής και διάφορες πατρίδες επιλογής. Γι’ αυτό ακριβώς ο πραγματικός κοσμοπολιτισμός είναι οδύνη. Δείτε τον Ναμπόκοφ να αφηγείται τον απέραντο πόνο που του προκάλεσε το πέρασμα στα αγγλικά ως γλώσσα γραφής: «Αλλάζοντας γλώσσα απαρνιόμουν όχι τη γλώσσα του Αββακούμ, του Πούσκιν, του Τολστόι (...), εν ολίγοις όχι μια κοινή γλώσσα, αλλά μια γλώσσα ζωτική και ατομική». Το να περνάει κανείς από τον ένα πολιτισμό στον άλλο είναι κάτι ανάλογο με την αλλαγή δέρματος του φιδιού, μια μεταμόρφωση που απαιτεί πόνο και μόχθο. Το να κατέχει τρεις ή τέσσερις γλώσσες, να γνωρίζει πολλές παραδόσεις, αυτή είναι η πολυτέλεια και η αμοιβή του πραγματικού κοσμοπολίτη.
Η παγκοσμιοποίηση είναι ριζικά διαφορετική επειδή είναι ο πολιτισμός των ανθρώπων χωρίς πολιτισμό. Είναι ο αφρός πάνω από τα κύματα των ανταλλαγών. Είναι μια υπερπτήση που ισχυρίζεται ότι κυριαρχεί στο σύμπαν επειδή το έχει προηγουμένως αδειάσει από την ουσία του. Είναι καταδικασμένοι στην παγκοσμιοποίηση οι άνθρωποι που δεν έχουν ανοίγματα ούτε στον εθνικό πολιτισμό τους ούτε στον κόσμο γενικότερα. Αυτοί δεν επικοινωνούν παρά μόνο μέσα από τα πιο φτωχά σύμβολα αυτού του πλανητικού πολιτισμού δηλαδή το φαστ φουντ, την κόκα κόλα, ένα συγκεκριμένο τύπο μουσικής. Υπό αυτή την έννοια η DisneyWorld είναι πράγματι το απόγειο της παγκοσμιοποίησης. Όλες οι περιοχές του κόσμου αναπαρίστανται εκεί σαν παράθεση, σαν αξιοθέατο• η Γη γίνεται εκεί ένα μεγάλο λούνα πάρκ.
Αυτή η εναλλαγή απεικονίζεται τέλεια στους τρόπους που ταξιδεύει κανείς: μπορεί να ξαναβρεί κανείς στο ταξίδι του ακριβώς αυτό που άφησε ή πραγματικά να κάνει εισβολές σε έναν άλλο πολιτισμό. Είτε πάει κανείς στην Αμερική για να αναγνωρίσει όλα τα καθησυχαστικά σημάδια του «παγκόσμιου πολιτισμού», αυτά που βρίσκουμε σε όλο τον κόσμο στις τηλεοπτικές σειρές. Είτε πάει εκεί για να μυηθεί στον αμερικανικό πολιτισμό και να αντιληφθεί πόσο αυτή η χώρα μάς είναι ξένη. Για να συνειδητοποιήσει πόσο αυτός ο τρόπος ζωής που έχει διαμορφωθεί από τον προτεσταντισμό, τη μετανάστευση, την εμπειρία των πιονέρων και την αγάπη του χρήματος απέχει από εμάς.
Αυτές οι δύο εμπειρίες μπορούν να βιωθούν παντού. Το να ταξιδεύει κανείς είναι πάντα οδυνηρό γιατί αποσπάται από τον τόπο του. Ακόμη και όταν βρίσκεται σε ένα ξενοδοχείο στη Δανία, στην Ιαπωνία ή στη Λατινική Αμερική, ψάχνει κατ’ αρχήν να βρει τον διάκοσμο της ζωής του [ ... ].
Ακόμη πρέπει να αναρωτηθούμε σε ποιο μέτρο η εισβολή του παγκόσμιου πολιτισμού είναι φορέας απειλών. Οι παραδοσιακές κοινωνίες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με τη νεωτερικότητα και τα συστατικά της, που είναι η ελευθερία, ο ατομισμός, η απόρριψη των πιστεύω και των παραδόσεων. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι πρόσφατο, αφού έχει αρχίσει την αργή του πορεία διάβρωσης των βεβαιοτήτων από τον 18ο αιώνα. Ας μη συγχέουμε όμως αυτή τη μακρά διεργασία χειραφέτησης των παραδοσιακών κοινωνιών με το φαινόμενο της τεχνολογικής παγκοσμιοποίησης. Η τεχνολογική παγκοσμιοποίηση δεν εξηγεί την αντίσταση των τοπικών πολιτισμών. Είναι όλα τα μηνύματα που συνοδεύουν τη νεωτερικότητα της χειραφέτησης, η απελευθέρωση της γυναίκας, η απογοήτευση του κόσμου, το τέλος της θρησκευτικής υπεροχής. Σήμερα όμως είναι σαν η Δύση να δίνει δύο αντιφάσκοντα μηνύματα, το ένα των δικαιωμάτων του ανθρώπου, της χειραφέτησης, του ατομισμού και το άλλο της καταναλωτικής και τεχνολογικής πλευράς του. Είναι αυτό που είχε τονίσει πολύ ωραία ο Ινδός συγγραφέας Β.Σ. Ναϊπούλ για τους Ιρανούς φονταμενταλιστές. Θέλουν τα όπλα μας, τα κινητά τηλεφωνά μας, την ατομική μας βόμβα, δεν θέλουν όμως την ελευθερία, γιατί είναι ανησυχητική.
Αυτό το κίνημα παγκοσμιοποίησης είναι αναπόφευκτο. Πρέπει όμως να επιδεικνύουμε εξίσου ακλόνητη αισιοδοξία όσον αφορά την τεχνολογία; Δεν βλέπω ποιο μπορεί να είναι το ποιοτικό άλμα που θα κάνει η ανθρωπότητα• απλώς ο χώρος της εικονικής πραγματικότητας θα κυριεύσει λίγο περισσότερο τις συνειδήσεις μας.
Οπωσδήποτε αυτός ο ίλιγγος του πραγματικού χρόνου, η μέθη του φορητού τηλεφώνου μας δίνει ένα αίσθημα πανταχού παρουσίας.
Αυτό είναι όμως το στοίχημα της τεμπελιάς. Είναι η ιδέα ότι χάρη στο Ιντερνέτ, στο δορυφόρο, θα φθάσουμε χωρίς προσπάθεια σε εκείνο που οι πατέρες ή οι παππούδες μας προσπαθούσαν να επιτύχουν με προσπάθεια και σπουδή: να διαδώσουν αυτό το μήνυμα του ανοίγματος, της ανεκτικότητας, του αντιρατσισμού [ ... ]. Είναι αυτή η ιδέα ότι μια μέρα τα σύνορα θα πέσουν ως εκ θαύματος χάρη στην οθόνη. Λοιπόν η οθόνη υπάρχει, και από την κάθε πλευρά αυτής της οθόνης οι νοοτροπίες μπορεί να χωρίζονται από αιώνες. Η τεχνολογία οικουμενοποιείται, υπάρχει όμως διαχωρισμός των νοοτροπιών. Γιατί η τεχνολογία είναι ουδέτερη. Δεν εμπεριέχει από μόνη της ούτε δεσποτισμό ούτε ελευθερία. Δε φέρνει παρά ένα μόνο μήνυμα, αυτή την ίδια, όπως και η κατανάλωση. Η κατανάλωση δε σας μαθαίνει να είστε πολίτης, όπως η τεχνολογία δε θα σας μάθει ποτέ παρά μόνο να είστε ένας καλός τεχνικός και όχι να γίνετε δημοκρατικοί άνδρες και γυναίκες [....].
Pascal Bruckner
Το Βήμα, 31 Δεκεμβρίου 1995.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Γράψτε την περίληψη του κειμένου (μέχρι 150 λέξεις).
25 μ.
Το Βήμα, 31 Δεκεμβρίου 1995.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Γράψτε την περίληψη του κειμένου (μέχρι 150 λέξεις).
25 μ.
2. Ο Πασκάλ Μπρυκνέρ γράφει: «το να περνάει κανείς από τον έναν πολιτισμό στον άλλο είναι κάτι ανάλογο με την αλλαγή δέρματος του φιδιού, μια μεταμόρφωση που απαιτεί πόνο και μόχθο». Τι εννοεί; Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη του; Τεκμηριώστε την άποψή σας.
15 μ.
15 μ.
3. Να εντοπίσετε και να αναφέρετε τρία παραδείγματα τεκμηρίων που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στο παραπάνω κείμενο. Ποιος ο σκοπός παράθεσης του καθενός;
6 μ.
6 μ.
4. Να βρεθεί και να αναλυθεί ο τρόπος ανάπτυξης του κειμένου.
6 μ.
6 μ.
5. α. Να βρείτε τα συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου.
β. Να βρεθούν τα συνθετικά των παρακάτω λέξεων: ποικιλόχρωμη, εναλλαγή, οικουμενικοποιούμαι.
8 μ.
β. Να βρεθούν τα συνθετικά των παρακάτω λέξεων: ποικιλόχρωμη, εναλλαγή, οικουμενικοποιούμαι.
8 μ.
6. Με αφορμή μια συζήτηση που έγινε στην τάξη σας με κεντρικό θέμα το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, αποφασίζετε να συντάξετε άρθρο (500-600 λέξεων) για τη σχολική σας εφημερίδα. Στο κείμενο σας ν’ αναφερθείτε στους κινδύνους που απορρέουν από το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης αλλά και στους τρόπους με τους οποίους η Ελλάδα θα μπορούσε να αξιοποιήσει το φαινόμενο αυτό.
40 μ.
40 μ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου