ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
ΜΕΣ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥΣ
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Ο Γιώργος Σορολόπης (όπως ήταν το πραγματικό όνομα του Γιώργου Ιωάννου) γεννήθηκε
στη Θεσσαλονίκη το 1927. Σπούδασε στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής
Σχολής Θεσσαλονίκης και για ένα διάστημα υπηρέτησε ως βοηθός στην έδρα της Αρχαίας
ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της πόλης. Εργάστηκε ως φιλόλογος αρχικά σε ιδιωτικά σχολεία
στην Αθήνα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας και στη συνέχεια σε δημόσια σχολεία σε διάφορες
περιοχές της χώρας. Από το 1962 και για δύο χρόνια δίδαξε στο ελληνικό γυμνάσιο στη
Βεγγάζη της Λιβύης. Το 1974 ορίστηκε μέλος της Επιτροπής για τη συγκρότηση ανθολογίου
κειμένων λογοτεχνίας για το Δημοτικό σχολείο, καθώς και για την ανανέωση των
Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων του Γυμνασίου. Πέθανε στα 58 του χρόνια, στις 16
Φεβρουαρίου του 1985.
ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ:
Το 1954 εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή Ηλιοτρόπια και εννιά χρόνια αργότερα
ακολούθησε η συλλογή Τα χίλια δέντρα. Στράφηκε οριστικά στην πεζογραφία το 1964, με μια
συλλογή 22 πεζογραφημάτων με τίτλο Για ένα φιλότιμο. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την
παράδοση και κατέγραψε και εξέδωσε δημοτικά τραγούδια, παραμύθια και έργα του
Θεάτρου Σκιών.
Κύρια λογοτεχνική ενασχόλησή όμως του Ιωάννου υπήρξε η πεζογραφία, όπου καθιέρωσε
ένα εντελώς προσωπικό ύφος και τρόπο γραφής, από το οποίο επηρεάστηκαν αρκετοί
μεταγενέστεροι συγγραφείς. Τα κυριότερα πεζά του που εκδόθηκαν μέχρι το θάνατό του
είναι:
􀂋 Η Σαρκοφάγος, συλλογή πεζών με 29 κείμενα (1971)
􀂋 Η μόνη κληρονομιά, συλλογή πεζών με 17 κείμενα (1974)
􀂋 To δικό μας αίμα, (1978 Πρώτο Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας),(1978)
􀂋 Επιτάφιος Θρήνος, (1980)
􀂋 Ομόνοια, (1980)
􀂋 Κοιτάσματα, (1981)
􀂋 Πολλαπλά κατάγματα, (1981)
􀂋 Εφήβων και μη, (1982)
􀂋 Εύφλεκτη χώρα, (1982)
􀂋 Καταπακτή, (1982)
􀂋 Η πρωτεύουσα των προσφύγων, (1984)
􀂋 Ο της φύσεως έρως.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ:
Στοιχεία τεχνικής που χαρακτηρίζουν το έργο του Ιωάννου είναι η μονομερής αφήγηση, η τεχνική του
διασπασμένου θέματος και η σύνθεση του χρόνου. Η μονομερής ή μονοεστιακή αφήγηση είναι μια
μορφή αφήγησης, στην οποία τα πάντα μας δίνονται από την οπτική γωνία ενός μόνο
προσώπου, το οποίο άλλοτε μετέχει σε αυτά που εξιστορούνται και άλλοτε είναι θεατής
τα αφηγείται. Η μορφή αυτή αφήγησης δεν είναι απαραίτητα σε πρώτο πρόσωπο, αν και
είναι το συνηθέστερο. Π.χ. και μολονότι σε όλα πεζά του Ιωάννου ακολουθείται η μονομερής
αφήγηση, άλλα είναι γραμμένα σε πρώτο, άλλα σε δεύτερο και άλλα σε τρίτο πρόσωπο. Στην
τεχνική του διασπασμένου θέματος, τα γεγονότα είναι ψηφίδες που συνθέτουν το αφήγημα
ενώ ταυτόχρονα παρεμβάλλονται σκέψεις και συναισθήματα του συγγραφέα. Δεν υπάρχει
δηλαδή η κλασική μορφή διηγήματος με αρχή, μέση, τέλος.
Η σύνθεση του χρόνου αποτελεί το τρίτο τεχνικό γνώρισμα των πεζών του Ιωάννου.
Σύμφωνα με αυτό η αφήγηση μπορεί να ξεκινά από το παρόν ή το παρελθόν, αλλά δεν
προχωρεί γραμμικά προς μεταγενέστερες στιγμές ,αφού η μετάβαση από το παρόν στο
παρελθόν και αντίστροφα είναι συνεχής.
Επίσης σημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου παίζουν οι εμπειρίες του από τα μέρη όπου
έζησε στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και το κοινωνικό του περιβάλλον. Ιδιαίτερο ρόλο δε
παίζει η γενέτειρά του η οποία δίνεται όχι μόνο ως ένας συγκεκριμένος χώρος με τα μνημεία,
τις γειτονιές, τους δρόμους, τους πρόσφυγες και την πολυπολιτισμικότητα της, αλλά και ως
χώρος στον οποίο έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια ο Ιωάννου.
ΑΛΛΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:
1.Ιδιότυπη (και ευδιάκριτη) αφηγηματική φωνή :
Θυμίζει την ανθρώπινη φωνή της καθημερινής ομιλίας αλλά έχει τον αποκλειστικά δικό της
χαρακτήρα, δεν μοιάζει με την ομιλία κανενός μας, ούτε και με την ομιλία του ίδιου του
συγγραφέα στον προφορικό του λόγο. Είναι «η φωνή του κειμένου», το ιδιαίτερο ύφος και
τόνος που αντανακλά την προσωπικότητα του συγγραφέα. Η ιδιαιτερότητα της
αφηγηματικής φωνής του Ιωάννου οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην απλή γλώσσα που
χρησιμοποιεί με την οποία δεν προσπαθεί να εντυπωσιάσει, στον ιδιαίτερο τρόπο με τον
οποίο ανακαλεί το παρελθόν, γράφοντας συνειρμικά, παρεμβάλλοντας στις αναμνήσεις
σκέψεις και συναισθήματα.
2.Βιωματικό στοιχείο:
Αυτό πρέπει να διακριθεί από την εμπειρία. Οι εμπειρίες είναι τα διάφορα περιστατικά στα
οποία μετέχει κανείς και με τα οποία έρχεται σ’ επαφή με τον κόσμο μέσα στον οποίο ζει. Για
παράδειγμα οι εμπειρίες του Ιωάννου συνδέονται με τα μέρη όπου πέρασε τη ζωή του
(Θεσσαλονίκη, ελληνική επαρχία, Βεγγάζη της Λιβύης, Αθήνα) και το κοινωνικό του
περιβάλλον (η οικογένεια, οι φτωχογειτονιές, οι παρέες, οι άνθρωποι που γνώρισε, οι
επαγγελματικές σχέσεις κλπ). Αυτά όλα είναι η πρώτη ύλη στην οποία προστίθενται τα
συναισθήματα, οι φαντασιώσεις και οι ισχυρές πνευματικές καταστάσεις που έχει ζήσει ο
άνθρωπος. Το βίωμα είναι η μεταστοιχείωση του εμπειρικού υλικού σε αισθητική οντότητα,
σε περιεχόμενο. Λέει σχετικά ο ίδιος: «Στο έργο μου περνάνε τα προβλήματά μου, η βίωσή
μου, η ταλαιπωρία μου, οι σχέσεις μου με τους ανθρώπους (…)στα περισσότερα
πεζογραφήματά μου ο κεντρικός πυρήνας αυτής της στοιχειώδους υποθέσεως, γύρω από το
οποίο περιστρέφομαι, είναι μια νύξη, ένα υπαινικτικό πράγμα, όχι περιστατικό, αλλά μια
νύξη για κάτι που μου συνέβη στη ζωή. Γύρω από εκεί έχω πλέξει μετά όλο το πεζογράφημα,
αλλά το έχω συνθέσει με βάση πάλι βιωμένα στοιχεία».
3.Η Θεσσαλονίκη:
Η γενέτειρά του διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο έργο του Ιωάννου. Είναι η μεγάλη του
αγάπη στην οποία διαρκώς επιστρέφει με την ανάμνηση. Η Θεσσαλονίκη μας δίνεται όχι
μόνο ως ο συγκεκριμένος ιστορικός χώρος με τα μνημεία, τις γειτονιές, τους δρόμους, την
ιδιαιτερότητα των κατοίκων, ιδίως των προσφύγων, το ανατολίτικο χρώμα, αλλά και ως
βιωμένος χώρος στον οποίο έζησε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια, στις εμπειρίες των
οποίων συχνά επιστρέφει με τη μνήμη. Εμπειρίες προπάντων από την προπολεμική περίοδο,
την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Τόσο έντονη και ιδιότυπη είναι η σχέση του με την πόλη του,
ώστε σε ένα κείμενό του φτάνει στο σημείο να παρομοιάσει την πόλη με το σώμα του. Γράφει:
«Παρομοιάζω το σώμα μου με την πόλη αυτή-είναι άλλωστε η γενέτειρά μου και προς αυτήν
πάντοτε κατατείνω. Τόσο τυραννικά διακατέχομαι, ώστε, πράγμα αστείο ίσως, νιώθω καμιά
φορά να χαράζεται η τοπογραφία της απάνω μου, με τα σημάδια της, τα σχήματα και τα
χρώματά της».
Η Θεσσαλονίκη αποτελεί πηγή έμπνευσης και αντικείμενο εξύμνησης. Ο Ιωάννου τρέφει
παθολογική αγάπη γι' αυτή. Επισημαίνει το κοσμοπολίτικο χρώμα της πόλης, που οφείλεται
στην ιδιαιτερότητα των κατοίκων της, κυρίως των προσφύγων. Επιμένει στον ιστορικό χώρο
τονίζοντας τη σημασία της Θεσσαλονίκης κατά τη βυζαντινή περίοδο
Το ανατολίτικο χρώμα της Θεσσαλονίκης με το "χαμάμι", το "καφεσαντάν", οι περιθωριακοί
κι ο υπόκοσμος του Παλιού Σταθμού και άλλων χώρων, τα διάφορα παρα-επαγγέλματα της
"φτωχομάνας«,
το κοινό των λαϊκών σινεμά και οι λόγοι συνωστισμού σ' αυτά, οι ξεπεσμένοι Μικρασιάτες
άρχοντες και η κοινωνική αλλαγή την οποία υπέστησαν και επέφεραν, οι νέες βιοτεχνίες με
τους πρόσφυγες, η αρχιτεκτονική των σπιτιών αποτελούν ζητήματα που παρουσιάζουν
σοβαρό ενδιαφέρον για τον ερευνητή.
Η Θεσσαλονίκη του Γιώργου Ιωάννου είναι πρωταρχικά μια πόλη της μνήμης. Μέσω αυτής ο
αφηγητής περιπλανάται στο χώρο και το χρόνο της. Το ταξίδι, άλλωστε, στο χρόνο
(παρελθόν) είναι ουσιαστικά πάλι "ταξίδι στο χώρο". Ο αφηγητής, τον οποίο υποδύεται ο
συγγραφέας, βλέπει την πόλη καθώς περιπλανάται σ' αυτή. Η οπτική του, δεν είναι παρά η
οπτική ενός ενήλικα, ο οποίος επιζητά ν' ανασυνθέσει τη χαμένη πόλη, τη χαμένη νιότη, τη
χαμένη παιδικότητα και αθωότητα.
Η Θεσσαλονίκη είναι η πόλη της αναζήτησης του "χαμένου χρόνου". Άλλωστε, ο ίδιος ο
συγγραφέας έχει ομολογήσει πως "με τα κείμενα αυτά προσπαθώ περισσότερο το χρόνο να
αιχμαλωτίσω κι όχι τον τόπο "., προχωρώντας στην επεξήγηση ότι "πόλεις βρίσκονται στο
εντελώς πρώτο επίπεδο, ενώ εγώ σκοπεύω πολύ παρακάτω. Αυτό σημαίνει πως οι χώροι οι
οποίοι εμφανίζονται στα κείμενα, όπως τους ανασυνθέτει ο αφηγητής μέσω της μνήμης του,
είναι χώροι οι οποίοι λειτουργούν μεταφορικά με συνδηλώσεις, έτσι που να μετατρέπονται
σε χώρους ποιητικούς.
ΟΛΟΙ ΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΤΑ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ
ΙΩΑΝΝΟΥ:
1. Ο πατέρας, η γιαγιά, η προσφυγική καταγωγή, η οικονομική κατάσταση της οικογένειάς
του, οι πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις και η αγωγή που έλαβε, που μάλλον ήταν
καταπιεστική.
2. Η γειτονιά, το σχολείο, οι φίλοι. Εκεί έρχεται σ επαφή με πρόσφυγες Εβραίους, με
ανθρώπους που μαγεύουν τα παιδιά και έλκουν την περιέργειά τους. Από εκεί
προέρχονται οι φίλοι και οι συμμαθητές του, που δεν ήταν πάντα καλοί μαζί του.
3. Τα κατηχητικά σχολεία, οι χριστιανικές ομάδες, τα κατοχικά συσσίτια.
4. Η Θεσσαλονίκη που είναι και ο χώρος δράσης πολλών πεζογραφημάτων του.
5. Οι δάσκαλοι και οι σπουδές του που τον οδήγησαν σε εξωλογικά αντικείμενα.
6. Το λογοτεχνικό κλίμα της Θεσσαλονίκης («Σχολή της Θεσσαλονίκης»).
7. Τα λογοτεχνικά του διαβάσματα: α) από τον Ν. Πεντζίκη επηρεάζεται ως προς τον
εσωτερικό μονόλογο και τη συνειρμική γραφή β) από τον Φώτη Κόντογλου δέχεται τις
επιδράσεις της λαϊκής παράδοσης γ) από τον Καβάφη υπάρχει η επίδραση της χωρικής
εμμονής και των υπαινιγμών και δ) από τον Παπαδιαμάντη επηρεάζεται ως προς το
βιωματικό υλικό.
Από τον Παπαδιαμάντη λοιπόν διδάχτηκε την κατασκευή ιστοριών με πυρήνα
βιωματικό υλικό και παιδικές αναμνήσεις, αλλά και τις παρεκβάσεις που χαρακτηρίζουν
την τεχνική του. Με τον Καβάφη συγγενεύει επίσης στη λειτουργά της μνήμης και στην
εμφάνιση ερωτικών θεμάτων στα πεζογραφήματά του.
8. Ο κινηματογράφος επηρεάζει την τεχνική της γραφής του (για παράδειγμα οι
αναδρομικές αφηγήσεις) και την ατμόσφαιρα των έργων του. Ο ίδιος λέει: «όταν γράφω,
σκέφτομαι πλάνα».
9. Η επικαιρότητα.
10. Η δουλειά του και η δημοσιοϋπαλληλική του ιδιότητα.
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ:
Το αφήγημα ανήκει στη συλλογή «για ένα φιλότιμο» (1964), που αποτελείται από 22
πεζογραφήματα μικρής έκτασης, όπου το πραγματικό συνδυάζεται με το φανταστικό και το
επινοημένο και είναι όλα γραμμένα σε πρώτο πρόσωπο.
ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΠΕΖΟΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ:
Ο κόσμος της προσφυγιάς, οι δυσκολίες της ενσωμάτωσης των προσφύγων, ο δεσμός του
αφηγητή με τους πρόσφυγες και η μοναξιά του αφηγητή μέσα στην πόλη (τεχνική
διασπασμένου θέματος)
ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ
(το δράμα να είσαι πρόσφυγας)…………….
"Μείναμε στην προσφυγική συνοικία "Χωράφια". Από τον Κήπο που μέναμε ήταν καλύτερα, αλλά ένα
δωματιάκι μας έδωσαν με τόσα άτομα μέσα, που ήταν εξαθλίωση. Προσφυγικός συνοικισμός: πείνα,
αρρώστιες και δυστυχία. Όσοι έπεσαν στα προσφυγικά σπίτια και δεν γλίτωσαν γρήγορα από αυτά,
έμειναν στάσιμοι. Η παράγκα ρήμαξε το ηθικό του κόσμου, του αφαίρεσε την όρεξη για ζωή, τους συμβίβασε με την ανέχεια και τη φτώχεια. Τον έκανε βαθιά μέσα στην ψυχή του να νιώθει πρόσφυγας.
Οι παράγκες της προσφυγιάς ήταν η ντροπή μας"
(μαρτυρία Τ. Κακλαμάνου)
Μεσάνυχτα μας βάλανε στο τραίνο και ήρθαμε στην Μερσίνα. Εκεί καθίσαμε 15 ημέρες. Μετά ήρθε
καράβι ελληνικό και μας έβγαλε στο Αγιογιώργη του Πειραιώς. Εκεί μας κρατήσανε 14 μέρες καραντίνα
. Μας κόψανε τα μαλλιά μας και τους άνδρες και τις γυναίκες. Κι έπειτα δεν γνώριζαν ποιός είναι άνδρας
και ποια είναι γυναίκα, διότι ήταν όλοι χωρίς μαλλιά.
Και μετά ήρθε (διαταγή) για να φύγωμεν απ εκεί. Ήρθε το καράβι για να πάρει τον κόσμο.
Καθώς ανέβαιναν από τη σκάλα του καραβιού από το πολύ το βάρος η σκάλα έσπασε και όσοι ήταν
επάνω πέσανε όλοι στη θάλασσα. Αμέσως το καράβι άρχισε να σφυράγει για βοήθεια και δεν αργήσανε τα
μικρά βαποράκια να φθάσουν κοντά στο καράβι, για να σώσουν τον κόσμο. ‘Ομως ο περισσότερος
κόσμος, άνδρες και γυναίκες πνιγήκανε διότι δεν ξέρανε να κολυμπήσουνε και μείναμε από κάτω. Μετά
βγάλανε το πτώματα τους.
Οι άλλοι , ο κόσμος, κλάματα φωνές. Άλλος φώναζε "μάνα μου" και άλλοι φωνάζανε "αδελφάκι
μου" και εκείνη την ώρα είχε γίνει μιά αναμπουμπούλας σα να γίνηκε Δευτέρα Παρουσία. Τέλος πάντων
μετά το κακό σε όσους μείναμε στο καράβι μας μοιράσανε από ένα ψωμί , για να πάμε στο προορισμό μας.
(μαρτυρία Αναστάσιος Ασλάνογλου)
ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: « Στέκομαι και κοιτάζω……….. συναντημένοι» :Στο καφενείο με τους
πρόσφυγες/ θαμώνες.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: « Η αλήθεια πάντως είναι…….. Διαπίστωση» : Η αναφορά του
αφηγητή στην ικανότητά του να αναγνωρίζει την καταγωγή των προσφύγων.
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: « Κι όμως πόση συγκίνηση………………. στις παρέες» :Ο αφηγητής
φορτίζεται συναισθηματικά συναντώντας τους πρόσφυγες, οι οποίοι του θυμίζουν την κοινή
τους ιδιότητα και την πατρίδα του.
ΤΕΤΑΡΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Ολομόναχος…….. οι αταξίες» : Οι ωφελιμιστές εγκληματίες των
γραφείων δημιουργούν πολλά προβλήματα στους πρόσφυγες.
ΠΕΜΠΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: « Γι αυτό ζηλεύω…… τριγύρω» : Ο αφηγητής νιώθει ξένος μέσα στο
πλήθος της μεγαλούπολης, κλείνεται στον εαυτό του και μακαρίζει αυτούς που ζουν στην
πατρίδα τους.
ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΡΟΣΕΧΘΟΥΝ:
1.Η εφόρμηση του θέματος: Ο αφηγητής παρακολουθεί τα παιδιά που παίζουν μπάλα και οι
σκέψεις του ακολουθούν την ελεύθερη ροή των συνειρμών.
2.Ο χώρος: «το ορισμένο καφενείο».
3.Ο χρόνος: είναι μεσημέρι («σε λίγο θα σχολάσουν και θ αρχίσουν να καταφτάνουν οι
μεγάλοι»)
4. «Οι μεγάλοι»: εννοεί τους βιοπαλαιστές (οι άνθρωποι που εργάζονται είναι πιο αληθινοί)
5. Η ταυτότητα των προσφύγων: είναι πρόσφυγες δεύτερης γενιάς. Οι πρόσφυγες του
συνοικισμού διαφέρουν από τους «διεσπαρμένους», γιατί, ζώντας όλοι μαζί διατηρούν τους
δεσμούς τους με το παρελθόν και τις ρίζες τους, έχουν συνοχή.
6.Πρόσφυγες: Ο αφηγητής εννοεί τους απογόνους των ξεριζωμένων της Μικράς Ασίας και
του Πόντου.
7.Ράτσα: Στο πεζογράφημα του Ιωάννου η λέξη δηλώνει μια ομάδα ανθρώπων (όχι ένα
έθνος), που μιλά μια συγκεκριμένη διάλεκτο και έχει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά,
συμπεριφορές και ήθη.
8.Πατρίδα: Και για τον συγγραφέα και για τους απογόνους των προσφύγων πατρίδα είναι ο
τόπος καταγωγής τους.
9.Σημεία του κειμένου που ο αφηγητής αυτοβιογραφείται:
Α. Όταν ταυτίζεται με τους απογόνους των προσφύγων.
Β. Αντιπαραθέτοντας τους πρόσφυγες των συνοικισμών με τους διεσπαρμένους.
Γ. Όταν στα μάτια της φαντασίας του οι προσφυγικοί συνοικισμοί παίρνουν τη μορφή της
πατρίδας.
Χαρακτηριστικές φράσεις: «Οι περισσότεροι γεννήθηκαν εδώ, σ αυτήν την πόλη, Η αφήγηση
μπορεί να είναι σε πρώτο ή δεύτεροπρόσωπο (πολύ σπανίως και σε τρίτο).
όπως κι εγώ…., …από εμάς τους διεσπαρμένους…., θαρρείς και γύρισα επιτέλους στην πατρίδα…»
ΠΙΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ
Α. Αφηγηματικές τεχνικές στον Γιώργο Ιωάννου
l. Οπτική γωνία: Μονοεστιακή ή μονομερής αφήγηση:
Ο αφηγητής αφηγείται σχεδόν πάντα μέσα από τη δική του οπτική. Ποικίλει όμως ο βαθμός
συμμετοχής του στην αφήγηση, αφού άλλοτε εξομολογείται προσωπικά του βιώματα σε
πρώτο πρόσωπο και άλλοτε θεάται και σχολιάζει ευθέως ή με υπαινιγμούς. Τα υπόλοιπα
αφηγηματικά πρόσωπα παρουσιάζονται συνήθως από τη δική του οπτική.
2. Η τεχνική των συνειρμών
Η τεχνική των συνειρμών και της σύζευξης διαφόρων στοιχείων (ο Ιωάννου παρατηρεί,
θυμάται, συγκεντρώνει αποκόμματα). Οι συνειρμοί ωθούνται από την επικαιρότητα, από το
χώρο, από τις σκέψεις, τις αναμνήσεις, τις κουβέντες, τα αντικείμενα, τις λέξεις, τους ήχους
κλπ. Η αφετηρία των συνειρμών άλλοτε δηλώνεται με έμφαση και άλλοτε όχι, οπότε η
αφήγηση αρχίζει «ανεπαίσθητα». Χαρακτηριστικό είναι ότι έτσι καταργούνται συχνά οι
αφηγηματικές συμβάσεις (Μαρωνίτης).
3. Η τεχνική του συγκερασμού, όταν η αφήγηση είναι σύνθεση πολλών και συχνά
αντιθετικών πραγμάτων, ενός υλικού που τροποποιείται άλλοτε με τον ένα και άλλοτε με τον
άλλο τρόπο για να εξυπηρετήσει την
εκάστοτε αφήγηση.
4.Η τεχνική του εγκιβωτισμού που μπορεί να έχει ή τη μορφή της αναδρομικής /
οπισθοχωρητικής αφήγησης ή τη μορφή διαφόρων ιστοριών που αφηγείται ο αφηγητής
διακόπτοντας την αρχική, για να επηρεάσει πρόσωπα και πράγματα.
5. Η τεχνική της κυκλικής δομής στην περίπτωση που το πεζογράφημα αρχίζει και
τελειώνει με το ίδιο γεγονός.
Β. Η τεχνική του «διασπασμένου θέματος»
Το τεράστιο και ετερόκλητο υλικό της αφήγησης οργανώνεται με την τεχνική του
διασπασμένου θέματος, από το οποίο γεννώνται πεζογραφήματα - σπαράγματα,
μικρογραφίες της καθημερινότητας, που κάποτε κινούνται στο πλαίσιο της νεοελληνικής
πραγματικότητας και κάποτε μυθοποιούν την παιδική ηλικία του αφηγητή, ο οποίος
αντιμετωπίζει τα πράγματα και τα γεγονότα μέσα από το δικό του το προσωπικό αλλά όχι το
αυστηρά εξατομικευμένο πρίσμα. Η μνήμη και τα πρόσωπα του παρελθόντος είναι κυρίαρχα
στο παρόν και ανακαλούνται μέσω συνειρμών (συνειρμική οργάνωση του αφηγηματικού
υλικού).
Σπανιότερα χρησιμοποιεί την τεχνική του αδιάσπαστου θέματος:
ο αφηγητής παρατηρεί, θυμάται, σκηνοθετεί και ενοποιεί τελικά το υλικό του με τρόπο
ευθύγραμμο.
Γ. Άλλα γνωρίσματα του έργου του
l .Η μαρτυρία, το βίωμα, η εξομολόγηση, η έκφρασητης υπαρξιακής αγωνίας και του
αδιεξόδου τροφοδοτούν τα κείμενά του. […]
2.Το εξωτερικό σκηνικό κατά κανόνα συνοδεύεται από την εσωτερική του περιπλάνηση στο
χώρο της ατομικής και συλλογικής μνήμης.
3.Οι αποτυπώσεις του, οι περιγραφές –άλλοτε λιτές και άλλοτε εμποτισμένες στο ποιητικό
κλίμα- η λεπτή παρατήρηση, το σχόλιο, η ανεπιτήδευτη
γραφή, η ανάκληση του παρελθόντος αλλά και η διαπραγμάτευση του παρόντος, τον
οδηγούν σε νέους τρόπους οργάνωσης του αφηγηματικού
υλικού.
4. Απελευθερωμένος από τη δεσποτεία του κεντρικού μύθου και της πλοκής, συνθέτει τα
περιστατικά που εξιστορεί και σκιαγραφεί τα πρόσωπά του […] , θρυμματίζοντας τη χρονική
και αφηγηματική αλληλουχία του κειμένου.
5. Ο αναγνώστης […] θέλγεται από την αμεσότητα της γραφής του...
6.Χιούμορ, απουσία μελοδραματισμού, νηφαλιότητα.
Δ. Η αμφιθυμία
Η στάση του Ιωάννου απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα χαρακτηρίζεται αμφίθυμη, γιατί,
παρά τη φόρτιση και την ευαισθησία που εμπερικλείουν τα
πεζογραφήματα του, κατορθώνει να χαλιναγωγεί το συναίσθημα, να κρατάει το χιούμορ
του, να αναμιγνύει το κωμικό με το τραγικό, την πικρή με τη γλυκιά του ανάμνηση .
Ε. Γλώσσα - Ύφος
l .Η γλώσσα των έργων του είναι ακριβής, απλή και καθημερινή, μια γλώσσα βιωμένη που
κατευθύνεται εσωτερικά. Ο λόγος του είναι γενικά μικροπερίοδος και σε μερικά μόνο έργα
(γύρω στο 1976) μακροπερίοδος.
2. Το ύφος του είναι συχνά ακτινοειδές, διότι, ό,τι συμβαίνει στην ενότητα είτε ξεκινάει από
ένα κεντρικό σημείο που έχει αντίκτυπο στην περιφέρεια, είτε κινείται αντίστροφα από την
περιφέρεια προς το κέντρο.
3.Ο Ιωάννου υπαινίσσεται με δύο τρόπους: α) λέγοντας και ταυτόχρονα μη λέγοντας κάτι,
όταν χρησιμοποιεί λέξεις / φράσεις γεμάτες νόημα αλλά ατελείς και β) μεταθέτοντας σε
άλλα πρόσωπα, τόπους, εποχές, γεγονότα που
συμβαίνουν εδώ και τώρα.
ΣΤ. Το θέμα του πεζογραφήματος
1. Οι πρόσφυγες (Πόντιοι, Καραμανλήδες, Μικρασιάτες, Κωνσταντινοπολίτες, Θρακιώτες,
Μοναστηριώτες κ.ά.) και οι δυσκολίες ενσωμάτωσής τους.
2.Οι δεσμοί του αφηγητή με τους πρόσφυγες
3.Η μοναξιά του μέσα στην πόλη
Ζ. Η ικανότητα του αφηγητή να αναγνωρίζει τις φυλετικές ομάδες
Ο αφηγητής καυχιέται πως μπορεί να ξεχωρίσει τις φυλετικές ομάδες. Την
ικανότητά του αυτή τη στηρίζει:
l. στην εξάσκησή του
2.στην παρατηρητικότητά του
3. στην προσοχή στη λεπτομέρεια
4. στη μεγάλη του αυτοπεποίθηση στο θέμα αυτό, π.χ. αναγνωρίζει τους Ποντίους από την
κορμοστασιά, την ομιλία, το μελαχρινό τους χρώμα.
Η. Η ειρωνεία του αφηγητή
Το σχόλιο του αφηγητή για τους Κωνσταντινουπολίτες: όλοι ισχυρίζονται πως προέρχονται
από το κέντρο της Πόλης
Θ .Η παραίσθηση
l Φεύγοντας, αισθάνεται τις οδικές αρτηρίες με τους κόκκινους
σηματοδότες και τη θορυβώδη κυκλοφορία σαν το αίμα.
2.Ο αφηγητής νιώθει τους πρόσφυγες παρόντες, να κυλούν
μέσα στις φλέβες του.
Ι. Το παράπονο
Ο αφηγητής εκφράζει το παράπονό του κι αντιμετωπίζει με ειρωνεία τις συμβατικές σχέσεις
των ανθρώπων, την αδιαφορία, την ανωνυμία, τη μοναξιά, το φόβο για τον άλλο.
Χαρακτηρίζει μάλιστα τη στάση αυτή ως πονηρές προφάσεις του πολιτισμού για να κρύβεται η παρανομία.
Κ. Η ευχή
Κυκλικά, ο αφηγητής επανέρχεται στην αρχή των συνειρμών με την ευχή να ζούσε σε ένα
προσφυγικό συνοικισμό, εκεί όπου βρίσκει την ταυτότητά του και τις προγονικές του ρίζες.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ
ΣΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Για τα βιογραφικά στοιχεία, το λογοτεχνικό περιβάλλον και τα χαρακτηριστικά της
πεζογραφίας του Ιωάννου βλέπε «Μες τους προσφυγικούς συνοικισμούς»
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΤΑΞΗ
Το πεζογράφημα ανήκει στη συλλογή : Η μόνη κληρονομιά, 1974.
Χαρακτηριστικά της συλλογής είναι:
- H αγάπη και η κατανόηση του ανθρώπου, των καημών και των βασάνων του
- Ωριμότητα, αφηγηματική απλότητα, συγκίνηση συνάμα με χιούμορ
- Σημαντικό χάρισμα: τα πιο ασήμαντα προσωπικά περιστατικά μετουσιώνονται σε τέχνη
- Η πόλη -Θεσσαλονίκη- μετατρέπεται σε σκηνικό που πάνω του θα ακουμπήσουν τα
γεγονότα και οι καταστάσεις τις οποίες ανακαλεί στη μνήμη του ο αφηγητής.
ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ:
1.Προσπάθεια να αναστηθεί η παλιότερη εποχή, όχι μόνο με βάση τα υποκειμενικά βιώματα,
αλλά και τη συλλογική μνήμη. Η αναζήτηση του χαμένου χρόνου γίνεται μέσω της διάχυσης
του αφηγητή στον πολλαπλά βιωμένο χωροχρόνο, δηλαδή στο νου του αφηγητή η πόλη
εγγράφεται ως χωροχρόνος με πολλές επιστρωματώσεις, ως πόλη βιωμένη-ιστορημένη
προσωπικά, που λειτουργεί ως σκηνικό για την υποδοχή διαφορετικών και αντιθετικών
γεγονότων και καταστάσεων και ως σηματοδότης προσωπικών βιωμάτων και ιστορίας.
2.Η σύνθεση με βάση το παιχνίδι των αντιθέσεων (π.χ παρόν-παρελθόν).
3.Η παράλληλα μυθοποιητική, αλλά και απομυθοποιητική λειτουργία της αφήγησης(
μυθοποιητική ως προς την πόλη και το παρελθόν της και απομυθοποιητική λόγω των
συχνών αναφορών στο πεζό, το μικρό, το καθημερινό).
4.Η βαθιά ανθρωπιά, η αγάπη και κατανόηση για τον άνθρωπο, η συγκρατημένη συγκίνηση
που συνδυάζονται με την αφηγηματική απλότητα και τη λιτότητα των εκφραστικών μέσων.
ΤΟ ΘΕΜΑ
Οι επισκέψεις μιας γυναίκας στο σπίτι του αφηγητή, κοντά στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ
στη Θεσσαλονίκη. Το σπίτι, που τώρα κατοικείται από την προσφυγική οικογένεια του
αφηγητή, ανήκε πριν την ανταλλαγή στην οικογένεια της γυναίκας αυτής.
ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ
- Η αγάπη και η νοσταλγία της γυναίκας για το σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε
- Οι δεσμοί της γυναίκας με τα σύμβολα του σπιτιού
- Τα αισθήματα της οικογένειας απέναντι στη γυναίκα
- Η προσφυγιά και από τις δυο πλευρές και οι ανθρώπινες σχέσεις
- Η πολυκατοικία στη θέση του παλιού αρχοντικού
- Η άποψη του συγγραφέα για την καταστροφή της
παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και τη νέα αρχιτεκτονική αισθητική
Ο ΤΙΤΛΟΣ «ΣΤΟΥ ΚΕΜΑΛ ΤΟ ΣΠΙΤΙ»
- Αποτελεί σημείο αναφοράς της αφήγησης
- Προσδιορίζεται ο χώρος της αφήγησης
- Λειτουργεί ως σύμβολο μιας εποχής και συνδέει την αφήγηση με συγκεκριμένα ιστορικά
γεγονότα
Ο τίτλος λειτουργεί, δηλαδή, ως σύμβολο μιας εποχής και συνδέει την αφήγηση με
συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (επιλέγεται ίσως γι' αυτούς τους λόγους, αφού το σπίτι της
αφήγησης είναι άλλο).
-Γίνεται έμμεση αναφορά στον Τουρκικό πληθυσμό που κατοικούσε πριν την ανταλλαγή
στην Θεσσαλονίκη. Προετοιμάζεται ο αναγνώστης για την εμφάνιση - καταγωγή της
γυναίκας
(Διευκρινίζεται: Ο τίτλος αναφέρεται στο σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ Ατατούρκ, αλλά το
σπίτι που επισκέπτεται η γυναίκα δεν πρόκειται για το σημερινό τουρκικό προξενείο, αλλά
για διπλανό σπίτι)
Ο ΚΕΜΑΛ ΑΤΑΤΟΥΡΚ:
Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (Θεσσαλονίκη 1881 - Κωνσταντινούπολη 10 Νοεμβρίου 1938)
ήταν Τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός. Ήταν ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της τουρκικής
δημοκρατίας. Ουσιαστικά ανέλαβε, πραξικοπηματικά, μια διαμελισμένη Οθωμανική
αυτοκρατορία, της οποίας το εναπομείναν υπόλοιπο των εδαφών της, στην Ανατολία,
κατόρθωσε να το μετατρέψει σε κράτος δυτικού πρότυπου ονομάζοντάς το Τουρκία.
Προκειμένου να εφαρμόσει την πολιτική του, δεν δίστασε να διαπράξει αγριότητες όπως η
γενοκτονία των Αρμενίων και των Ποντίων Ελλήνων. Θεωρείται παρόλα αυτά χαρισματικός
ηγέτης, του οποίου η μορφή, σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, συγκαταλέγεται
ανάμεσα στις σημαντικότερες προσωπικότητες που επηρέασαν καθοριστικά με την παρουσία
τους τον 20ό αιώνα. Από τον λαό ο Κεμάλ προσέλαβε τον χαρακτηρισμό «Ατατούρκ», που
σημαίνει «πατέρας των Τούρκων».
Η ΜΑΥΡΟΦΟΡΕΜΕΝΗ ΤΟΥΡΚΑΛΑ
" Ο Ιωάννου φαίνεται να ρίχνει το βάρος, εκτός από την κατάσταση νοσταλγίας και στην
εθνικότητα της μαυροφορεμένης γυναίκας. Τοποθετώντας στη θέση της ηρωίδας μια
μαυροφορεμένη τουρκάλα γίνεται προφανώς μια προσπάθεια να καταδείξει ότι η
προσφυγιά είναι ένα δεινό που πλήττει τα ανθρώπινα όντα ανεξαρτήτως εθνικότητας,
γλώσσας και θρησκείας. Ο στόχος του είναι να καταστήσει σαφές στους αναγνώστες ότι όλοι
οι άνθρωποι υποφέρουν από τα ίδια δεινά, αλλά και ότι η προσφυγιά μπορεί να προκαλέσει
τεράστιο άλγος στην ανθρώπινη ψυχή.. Ίσως, λοιπόν, θέλει να μεταδώσει ένα αντιπολεμικό
μήνυμα, αφού η προσφυγιά είναι άμεσο απότοκο του πολέμου.
Το κείμενο του Ιωάννου αισθητοποιεί με εναργή τρόπο τις συμφορές και τον πόνο που
επισωρεύει η προσφυγιά στους ανθρώπους, προκαλώντας στον αναγνώστη συμπόνια και
αίσθημα αλληλεγγύης για οποιονδήποτε συνάνθρωπό του που βιώνει μια παρόμοια
κατάσταση.
Η απώλεια του κοινωνικού χώρου που ζουν οι άνθρωποι, το σπίτι και η οικογένειά τους,
μπορούν να προκαλέσουν αφάνταστο πόνο στην ανθρώπινη ψυχή, κάνοντας τον άνθρωπο
να αισθάνεται ότι έχει χάσει ένα μέρος του εαυτού του. Έτσι ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια
ατέρμονη αναζήτηση για να το επανακτήσει, αναζητώντας μνήμες και εμπειρίες του
παρελθόντος."
Η ΠΡΟΘΕΣΗ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Πρόθεση του Ιωάννου είναι να καταδείξει ότι ο πόνος του ξεριζωμού και της προσφυγιάς
είναι κοινός για όλους τους ανθρώπους, ανεξάρτητα από την εθνικότητά τους, τη θρησκεία ή
οποιοδήποτε άλλο στοιχείο διαφορετικότητας. Παράλληλα εκφράζει την αντίθεσή του στην
αστικοποίηση, που κατέστρεψε την αισθητική και την ανθρωπιά της παλιάς εποχής.
ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΙΩΑΝΝΟΥ
(ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΤΟ ΒΗΜΑ» 18-9-2005)
Το γιατί ο Ιωάννου είναι ένας από τους κορυφαίους πεζογράφους μας το έχει εξηγήσει με
πειστικότητα η κριτική. Συνοψίζοντας την αξιολόγησή της θα λέγαμε ότι το έργο του, εκτός
από την ενάργεια με την οποία απεικονίζει την ανθρώπινη μοίρα, αποτελεί και κομβικό
σταθμό για την πεζογραφία μας. Κι αυτό γιατί η γραφή του με την ιδιότυπη και καίρια
διατύπωσή της αποτέλεσε έναν βαθύ της εκσυγχρονισμό· ένα συμβάδισμά της, θα
προσθέταμε, με τις πλέον ουσιώδεις σύγχρονές της εκφράσεις του δυτικού πεζογραφικού
λόγου, το οποίο συνέβαλε αποφασιστικά στην ανανέωση της πεζογραφίας μας. Το ιδιαίτερο
στην περίπτωση του Ιωάννου είναι ότι αυτός ο εκσυγχρονισμός υπήρξε ενδογενής· ότι ο
Ιωάννου τον κατόρθωσε όχι συνομιλώντας με τις σύγχρονές του δυτικές αναζητήσεις, όπως
σχεδόν πάντοτε συμβαίνει στη λογοτεχνία μας, αλλά με τη σύνθεση και τη συγχώνευση σε
ένα δραστικό κράμα των πλέον ζωτικών στοιχείων της νεοελληνικής πεζογραφικής
διαχρονίας. Όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Μπόρχες ή ο Καλβίνο, ο Ιωάννου είναι ένας ποιητής
που έγραφε σε πρόζα. Μια πρόζα βέβαια εντελώς διαφορετική από εκείνη των
ποιητικιζόντων πεζογράφων. Το νέο πεζογραφικό ύφος που δημιούργησε, και που
γονιμοποίησε τη γραφή πολλών νεότερων ομοτέχνων του, προσγείωσε τη λυρικών διαθέσεων
πεζογραφία μας σε ποιητικά εδάφη ρεαλιστικότερα, αποπεζοποιώντας ταυτόχρονα και τη
ρεαλιστική μας πεζογραφία. Ο Ιωάννου διαμόρφωσε έναν νέο σύγχρονο πεζογραφικό
λυρισμό, έναν ρεαλιστικό λυρισμό, διαφορετικό από τον εξωστρεφή λυρισμό της έως τις
μέρες του πεζογραφίας μας· μια ποιητικότητα εσωτερικής καύσεως, που δεν χρειάζεται
λυρικές λέξεις για να αρθρωθεί και που παράγει τη θερμοκρασία της - μια δροσερή
θερμοκρασία - χάρη σε ένα νέο για τη λογοτεχνία μας είδος υποβολής, που αναδύεται,
καθοδηγούμενο από μια πραγματιστική ματιά, μέσα από μια δεξιοτεχνική συναίρεση
ποικίλων - συχνά ετερόκλητων - στοιχείων: η εκφραστική λιτότητα που, παρά την αμεσότητά
της, παράγει χάρη στις λανθάνουσες συνδηλώσεις της μιαν υποδόρια ένταση· η διαφορετική
από τις συνήθεις μορφές της συνειρμικότητα· η αιφνίδια ανατροπή της χρονικής ακολουθίας
και οι ευφυείς παρεκβάσεις· το χιούμορ και η - συχνά αυτοαναφορική - ειρωνεία· η
επικέντρωση της προσοχής σε ελάχιστα ορατές, ωστόσο καθοριστικές, πτυχές της
πραγματικότητας, συνεκβάλλουν σε μιαν ανεπιτήδευτη και φυσική, όμως συγχρόνως και
βαθιά, γλώσσα, σε ένα είδος ποιητικού ρεαλισμού που για πρώτη φορά εμφανίζεται στην
πεζογραφία μας. Ο Ιωάννου μυθοποιεί ρεαλιστικά τη βίωση από τον αυτοβιογραφούμενο
ήρωα των πεζογραφημάτων του της προσωπικής του μοίρας, με μια γραφή που αναπαριστά
τις περιπέτειές του με μιαν οπτική καθαρότητα ονείρου. Και είναι αυτή η περίτεχνη
μυθοποίηση και η οντολογική διάσταση που αυτή παρέχει στην απεικόνιση του κόσμου του
που θα κάνουν, πιστεύω, το έργο του να διαβάζεται, στις μέρες που θα έρθουν, όπως
διαβάζεται σήμερα το έργο του Βιζυηνού και του Παπαδιαμάντη.
ΟΙ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
ΠΡΩΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Δεν ξαναφάνηκε….. κι ακόμη πιο πέρα» : Η καλυμμένη με πέπλο
μυστηρίου στάση μιας άγνωστης γυναίκας που επισκεπτόταν το σπίτι του αφηγητή.
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Την πρώτη φορά….. να το γκρεμίσει» :Οι διαδοχικές επισκέψεις της
γυναίκας.
ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: «Δεν την ξανάδαμε…… δεν ματαείδα»: Οι σκέψεις του αφηγητή για τον
σύγχρονο πολιτισμό και η επιβεβαίωση της ταυτότητας της γυναίκας.
Οι επισκέψεις της άγνωστης γυναίκας και οι συνήθειές της
Η γυναίκα:
- μαυροφορεμένη, κουρασμένη ψυχικά, ευγενική, οι τρόποι της προδίδουν αρχοντική
καταγωγή
- καθόταν στο κατώφλι, έπινε το νερό από το πηγάδι και έτρωγε τα μούρα που της
προσέφεραν με ιδιαίτερη ευχαρίστηση
- ευχόταν στα τούρκικα
- έριχνε κλεφτές ματιές προς το σπίτι του αφηγητή
- έκλεινε τα μάτια (νοσταλγικά) και ψιθύριζε ονόματα παράξενα
Η άγνοια για την ταυτότητα της γυναίκας και ο λόγος των επισκέψεων δημιουργούν
ατμόσφαιρα αινιγματική
- έντονο το αίσθημα της φιλοξενίας
Το δέντρο (ντουτιά :συκομουριά) και οι καρποί του - Το νερό από το πηγάδι -
Το κατώφλι της αυλής
α. Μπορούν να χαρακτηριστούν ως στοιχεία πλοκής. Έχουν συναισθηματική αξία για τη
γυναίκα, τη συνδέουν με το παρελθόν της, αλλά ο αφηγητής και οι οικείοι του το αγνοούν.
β. Συμβολίζουν την οικιστική -αρχιτεκτονική παράδοση, την ανθρώπινη, με τις αυλές και τα
δέντρα.
Αναλυτική αναφορά στις επισκέψεις
Προσδιορίζονται χρονικά: από το 1936 έως λίγο μετά τον πόλεμο
- Από τη συμπεριφορά της σταδιακά αρχίζει να διαφαίνεται η ταυτότητά της και ο λόγος των
επισκέψεων.
- Άρνηση να πιεί από το νερό της βρύσης -βούρκωμα της γυναίκας.
Το πηγάδι ήταν κομμάτι από τη ζωή της. Συναισθηματική αξία για εκείνη (όπως και η
μουριά).
- Αποκάλυψη της εθνικότητας: η αρχική συμπάθεια μετατρέπεται σε ταραχή και αντιπάθεια
λόγω της εθνικότητας (αρνητικές μνήμες του ξεριζωμού). Οι εθνικές διαφορές επηρεάζουν τις
ανθρώπινες σχέσεις.
- Οι κοινές μνήμες της προσφυγιάς επαναφέρουν τα αρχικά συναισθήματα της συμπάθειας
- Τα συναισθήματά της από τη θέα του έρημου και ρημαγμένου (εξαιτίας του πολέμου)
σπιτιού -τα θετικά συναισθήματα της οικογένειας του αφηγητή προς τη γυναίκα
Η εξαφάνιση της γυναίκας - η καταστροφή του σπιτιού
- Σύνδεση με την αρχή της αφήγησης: η γυναίκα δεν ξαναφάνηκε (επιστροφή στο παρόν)
- Γκρέμισμα του σπιτιού -χτίσιμο πολυκατοικίας που κι αυτή θα δώσει τη θέση της σε άλλη
- Σχολιάζεται αρνητικά η σύγχρονη αρχιτεκτονική και η αισθητική των κτηρίων που
χτίζονται.
- Επιθυμία του αφηγητή να αποτρέψει την καινούργια κατασκευαστική προσπάθεια.
- Συνειρμικά επιστρέφει στο παρελθόν: αναφορά στο ψηφιδωτό που υπήρχε στα θεμέλια της
οικοδομής και στον ιδιοκτήτη του σπιτιού πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών.
- Αναφορά στο πλούσιο ιστορικό παρελθόν της πόλης και στην καταστροφή της πολιτιστικής
κληρονομιάς.
Η ταυτότητα της γυναίκας
- Μέσα από τα λόγια της γριάς «Στο σπίτι αυτό . δεν ματαείδα» - λιτότητα και
παραστατικότητα- αποκαλύπτεται έμμεσα η ταυτότητα της παράξενης γυναίκας, ο σκοπός
των επισκέψεών της και η αιτία που δεν ξαναφάνηκε.
- Η εικόνα του αποχωρισμού εκφράζει την ψυχική οδύνη και την εσωτερική τραγωδία ενός
ανθρώπου που αποκόπτεται από τις ρίζες του.
- Ο ψυχικός πόνος και η οδύνη που προκαλεί ο ξεριζωμός από τις πατρικές εστίες: Στοιχείο
βιωματικό, αφού και ο συγγραφέας κατάγεται από οικογένεια προσφύγων.
- Το σπίτι ήταν ο συνδετικός κρίκος με το παρελθόν της.
Η καταστροφή του απέκοψε τη γυναίκα από τις ρίζες της.
Τα πρόσωπα - ο βιωματικός χαρακτήρας του κειμένου
- Η γυναίκα
- Ο αφηγητής
- Η οικογένεια του αφηγητή
- Σπιτονοικοκύρης -εργολάβοι
- Η γριά
Στοιχεία βιωματικότητας: η Θεσσαλονίκη, η συγκεκριμένη γειτονιά, η προσφυγιά, η
καταστροφή της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.
Ο ΧΩΡΟΣ
- η Θεσσαλονίκη - γενέθλια γη
- η γειτονιά γύρω από το σπίτι που γεννήθηκε ο Κεμάλ
- ο χώρος στον οποίο ο συγγραφέας έζησε για πολλά χρόνια
Ο ΧΡΟΝΟΣ
Ο χρόνος προσδιορίζεται με σαφήνεια ή συνάγεται από τις αναφορές σε ιστορικά γεγονότα.
Αβίαστη είναι η σύνθεση παρόντος -παρελθόντος: ξεκινάει από το παρόν (δεν
ξαναφάνηκε..), περνάει στο παρελθόν (οι αναφορές στις επισκέψεις της γυναίκας - από το
1936 έως λίγο μετά τον πόλεμο), ξανά στο παρόν (..θα παραφυλάγω και ίσως εμποδίσω..) και
τέλος πάλι στο παρελθόν- αναδρομική αφήγηση (στο σπίτι καθόταν ένας μπέης..).
Οι επισκέψεις της Τουρκάλας μας μεταφέρουν στο παρελθόν, καθώς ανακαλούν στη μνήμη
του αφηγητή την προσφυγιά του 1922 («Δεν μας έφτανε που είχαμε δίπλα μας του Κεμάλ το
σπίτι σαν μια διαρκή υπενθύμιση της καταστροφής, θα είχαμε τώρα και τους Τούρκους να
μπερδουκλώνονται πάλι στα πόδια μας;»).
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά στα χρόνια της αντιπαροχής και της οικιστικής
μεταμόρφωσης της Ελλάδας, γύρω στη δεκαετία του 60 και '70 («το σπίτι είχε παραδοθεί....
Φρικαλέες») και στην ανέγερση των σύγχρονων πολυκατοικιών («Τώρα ετοιμάζονται να τη
γκρεμίσουν οι γελοίοι»).
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το ιστορικό πλαίσιο που διαγράφεται πίσω από τα περιστατικά:
- ανταλλαγή πληθυσμών
- προσφυγιά
- β΄ παγκόσμιος πόλεμος
- μεταπολεμικός κόσμος
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ
‐ η αφήγηση είναι πρωτοπρόσωπη (εγώ, εμείς)
‐ τύπος αφηγητή: ομοδιηγητικός, με εσωτερική οπτική γωνία
/εσωτερική εστίαση
‐ αφήγηση με βάση το χρόνο
‐ επιβράδυνση
‐ προοικονομία
‐ επιτάχυνση
‐ αναδρομική αφήγηση
‐ σχόλια
‐ παρεκβάσεις
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
‐ Μίμηση
‐ Περιγραφή
‐ Σχόλια
‐ αντιθέσεις
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Εικόνες, σχήματα λόγου, η χρήση ρημάτων -επιθέτων:
Αποδίδεται:
- η συναισθηματική φόρτιση των προσώπων
(γυναίκας -αφηγητή) / ο πόνος από τον ξεριζωμό, η νοσταλγία,
- η οργή και ο θυμός του για την καταστροφή του σπιτιού και
του ψηφιδωτού, η απέχθειά του για τους υπεύθυνους αυτής
της καταστροφής
ΓΛΩΣΣΑ-ΥΦΟΣ
- απουσία μελοδραματισμού
- μικροπερίοδος λόγος
- ποιητική ελλειπτικότητα
- τα συναισθήματα των προσώπων ( γυναίκας - αφηγητή και των οικείων του)/ο πόνος από
τον ξεριζωμό, ο σπαραγμός, η νοσταλγία, η συγκίνηση, η συμπάθεια, κλπ αποδίδονται
συγκρατημένα.
- ειρωνική χρήση της γλώσσας
- ρεαλισμός στο τέλος, όταν εκφράζει την άποψή του για τους εργολάβους
Η γλώσσα του πεζογραφήματος είναι καθημερινή, λιτή, με πεζολογικά στοιχεία. Η
συναισθηματική φόρτιση των προσώπων ( γυναίκας -αφηγητή)/ο πόνος από τον ξεριζωμό, η
νοσταλγία κλπ αποδίδεται συγκρατημένα: απουσία μελοδραματισμού, ποιητική
ελλειπτικότητα / ο ευθύς λόγος σε κάποια σημεία προσδίδει ζωντάνια, παραστατικότητα και
αμεσότητα, ενώ οι ρητορικές ερωτήσεις («δεν μας έφτανε που είχαμε δίπλα μας του Κεμάλ το
σπίτι....» , «ποιος ξέρει τι μεγαλεπίβολο σχέδιο...») και τα επίθετα (κουρασμένη,
κατατσακισμένη, αρχοντική ομορφιά, επίμονη νοσταλγία, σιχαμένος σπιτονοικοκύρης,
φρικαλέες πολυκατοικίες κ.λ.π.) αποδίδουν με ευστοχία τα συναισθήματα του
αφηγητή/ρεαλισμός και ειρωνεία σε κάποια σημεία «ποιος ξέρει τι μεγαλεπίβολο σχέδιο...»)