22.12.10

Ο ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ
Ο φανατισμός είναι απέραντη δύναμη με διπλό πρόσωπο: ευεργετική και καταλυτική. Είναι
δύσκολο να τον απορρίψει κανείς χωρίς συζήτηση. Αν συμβαίνει συχνά να τον καταριούμαστε,
είναι γιατί γνωρίσαμε σχεδόν μονάχα την καταλυτική του ικανότητα. Τον ευεργετικό
φανατισμό τον είδαμε σαν κάτι διαφορετικό: προσήλωση σ' ένα χρέος ή σ' ένα υψηλότατο
ιδανικό. Και δεν τον ονομάσαμε τότε "φανατισμό". Δεν μπορούμε, ωστόσο, αν σωστά
κρίνουμε, να παραμερίσουμε τις αγαθές πλευρές του φανατισμού: το πάθος για την αλήθεια,
το πάθος για την έρευνα, το πάθος για την παιδεία, το πάθος για την ειρήνη, ανθρώπινες
κορυφώσεις που δημιούργησαν ήρωες και μάρτυρες, την πινακοθήκη που καταυγάζει1 με το
φως των προσωπικοτήτων της και δικαιώνει συνάμα την ανθρώπινη ιστορία.
Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ'
όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο
και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ' αγνοεί και τις καλόπιστες κ'
ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες
αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός2, αποθηριώνεται3,
για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά
βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ' εγκληματική διάθεση. Ας θυμηθούμε τα ολοκαυτώματα
κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Θηρία και όχι άνθρωποι τα επραγματοποίησαν.
Έπειτα και τούτο: ο φανατισμός είναι μια παραγωγική επένδυση των καιροσκόπων, των
μηχανορράφων και των εκμεταλλευτών της ανθρώπινης καλοπιστίας ή και αφέλειας· αφέλειας
που φτάνει συχνά ίσαμε τα σύνορα της ηλιθιότητος. Νομίζω, πώς, όταν μιλούμε για ενάρετο
φανατισμό, θα πρέπει να εννοούμε το φανατισμό των ταπεινών ηρώων της αλήθειας και της
αρετής και όχι το φανατισμό των πληθών. Τα πλήθη, όταν φανατίζονται από τους επιδέξιους
σκηνοθέτες των ιερών πολέμων ή των "επικών" εξορμήσεων, είναι πάντα ετερόφωτα, άβουλα
και καταστροφικά. [...] Οι φανατικοί όποιας μορφής είναι οι μεγάλοι εγκληματίες που έσπειραν
τον όλεθρο επάνω στη γης και σπίλωσαν ανεξίτηλα το νόημα του ανθρώπου.
Το υπόβαθρο του φανατισμού είναι η αυθεντία. Αυτό σημαίνει πως μέσα στη συνείδηση του
φανατικού είναι ανάγκη ακόμη και ν' ιχνογράφεται μια πίστη. Ή μια αφοσίωση. Φανατικός δεν
είναι μόνο εκείνος που πιστεύει αράγιστα και ανεπανόρθωτα. Συνηθέστατα για μια ολόκληρη
ζωή. Αλλ. κ' εκείνος που αφοσιώνεται σ' ένα πρόσωπο ή σ' ένα θεσμό ή σε μια κατάσταση όχι
από πίστη ή, για να είμαστε περισσότερο μέσα στην αλήθεια, λιγότερο από πίστη και
περισσότερο από αγάπη. [...] Ο φανατικός φίλαθλος, ας πούμε, μπορεί και ν' αρρωστήσει ή και
να πεθάνει για την ομάδα του· όχι πάντα γιατί π ι σ τ ε ύ ε ι πως η ομάδα του είναι η αξιότερη·
αλλά γιατί είναι η ομάδα του τόπου του η και η ομάδα των φίλων του ή και η αρχαία ομάδα η
δική του ή και, χωρίς φανερή αιτία, από μια μυστική ανεξήγητη έλξη. Η αγάπη, ο θαυμασμός, η
αφοσίωση, η στοργή γεννούν φανατισμούς σε πολλές περιπτώσεις αδιασάφητους,
αναβρυσμένους από μυστικές πηγές, που δύσκολα μπορούν να τους ερμηνεύσουν και να τους
δικαιολογήσουν οι αμύητοι. Έτσι γίνεται φανερό το ποσοστό της τύφλωσης που υπάρχει μέσα
στο φανατισμό και ο περιορισμένος αριθμός των πλευρών του που είναι αληθινά γόνιμες και
ωφέλιμες. Κ' έτσι επίσης γίνεται φανερό γιατί ο αφανάτιστος άνθρωπος είναι ένας πολύτιμος
παράγοντας ευθυκρισίας, καλής πίστης, νηφαλιότητας και σωφροσύνης -δηλαδή ο
αρμοδιότερος κριτής σε κάθε περίπτωση, ο ιδανικός ελλανοδίκης4, μορφή που προκαλεί την
εκτίμηση και το σεβασμό.

(Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Οι σκληροί καιροί. Η τραγωδία του εικοστού αιώνα, ένατη έκδοση, Οι
Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993, σσ. 89-92.)
1. καταυγάζει: φωτίζει δυνατά, προσδίδει έντονη λάμψη
2. σκαιός: τραχύς και σκληρός, προσβλητικός
3. αποθηριώνεται: εξαγριώνεται τόσο, ώστε να συμπεριφέρεται σαν θηρίο
4. ελλανοδίκης: κριτής αγώνων, μέλος της σχετικής κριτικής επιτροπής
Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).
ΜΟΝΑΔΕΣ 25
Β1. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του επόμενου αποσπάσματος από το
κείμενο: "[...] ο αφανάτιστος άνθρωπος είναι ένας πολύτιμος παράγοντας ευθυκρισίας, καλής
πίστης, νηφαλιότητας και σωφροσύνης [...]". Μονάδες 10
Β2. "Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού [...] ακόμη κ' εγκληματική διάθεση". Με
ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική-επαγωγική) αναπτύσσεται το συγκεκριμένο απόσπασμα
του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 10
Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις επόμενες λέξεις, στο γραμματικό τύπο που
αυτές βρίσκονται μέσα στο κείμενο: καταλυτική, εξανθρωπίσει, μηχανορράφων, ανεξίτηλα,
ευθυκρισίας.
Μονάδες 10
Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης: Να σχηματίσετε μια
νέα σύνθετη λέξη, που να έχει ως α΄ συνθετικό της το β΄ συνθετικό των πιο πάνω λέξεων.
Μονάδες 5
Γ. Με αφορμή τα συχνά κρούσματα βίας που προκαλούνται σε διάφορες περιοχές από
αλληλοσυμπλεκόμενους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων, το πολιτιστικό κέντρο του Δήμου
σας οργανώνει εκδήλωση για τις επιπτώσεις του φανατισμού των ατόμων στην
καθημερινότητά τους. Σε μια δεκάλεπτη ομιλία σας, να επισημάνετε τις αρνητικές όψεις του
φανατισμού στην κοινωνική ζωή και να προτείνετε τρόπους για την αντιμετώπισή τους (500-
600 λέξεις). ΜΟΝΑΔΕΣ 40


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου