ΕΠΙΣΤΗΜΗ- ΕΥΘΥΝΗ

«Η υψηλή υπόληψη της επιστήμης δεν εξαντλείται μόνο στην καθημερινή ζωή και στα λαϊκά μέσα ενημέρωσης. Είναι φανερή στον εκπαιδευτικό και ακαδημαϊκό κόσμο και σε όλους τους κλάδους της βιομηχανίας γνώσεων. Πολλές περιοχές μελέτης χαρακτηρίζονται από τους υποστηριχτές ως επιστήμες, με σκοπό να υπονοηθεί ότι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται είναι τόσο γόνιμες και στέρεα θεμελιωμένες όσο είναι και σε μια παραδοσιακή επιστήμη όπως η φυσική. Οι πολιτικές και οι κοινωνικές επιστήμες βρίσκονται σήμερα παντού.»

« Στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου, σε μια επιγραφή στην πρόσοψη του Μεγάρου Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών μπορούμε να διαβάσουμε: Αν δεν είσαι σε θέση να μετρήσεις, τότε η γνώση είναι φτωχή και ανεπαρκής. Χωρίς αμφιβολία, πολλοί από τους ενοίκους του, κλεισμένοι μέσα στα σύγχρονα εργαστήριά τους, διυλίζουν τον κόσμο με το εξονυχιστικό κόσκινο των αριθμών, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι η μέθοδος που επιμένουν να ακολουθούν όχι μόνο είναι στείρα και άγονη αλλά και δεν έχει καμία σχέση με την μέθοδο στην οποία θα μπορούσε να αποδοθεί η επιτυχία της φυσικής.»

Ορισμός:

Επιστήμη< επίσταμαι= το σύνολο συστηματικών και επαληθεύσιμων γνώσεων, καθώς και η έρευνα αυστηρώς καθορισμένων πεδίων του επιστητού με συγκεκριμένες και ορθολογικές μεθόδους λ.χ. την παρατήρηση, το πείραμα, την υπόθεση, την επαγωγή κλπ

Τεχνολογία= ο τομέας της γνώσης που ασχολείται με την εφαρμοσμένη επιστήμη, τις εφευρέσεις, την ανάπτυξη και πρακτική αξιοποίηση των επιστημονικών γνώσεων και μεθόδων κυρίως στους χώρους της μηχανικής, της βιομηχανίας κλπ., το σύνολο των τρόπων με τους οποίους μια κοινωνία εξασφαλίζει τα υλικά αγαθά του πολιτισμού της

Επιστήμη και ηθική καλλιέργεια/ ωριμότητα του επιστήμονα - ο νέος κοινωνικός ρόλος των επιστημόνων:
Η επιστήμη, όπως αναφέρεται από πολλούς, είναι ηθικά ουδέτερη. Η θέληση του ανθρώπου είναι αυτή που κατευθύνει την επιστημονική γνώση είτε προς όφελος του κόσμου είτε προς την ολοκληρωτική καταστροφή αυτού. Ο παραγωγός της γνώσης μπορεί να χαρακτηριστεί ηθικός ή ανήθικος, ιδιοτελής ή ανιδιοτελής αλλά στη γνώση δεν ταιριάζουν τέτοιοι χαρακτηρισμοί. Ειδικότερα, είναι αδίστακτοι εκείνοι που συνεργάζονται με τις πολυεθνικές εταιρείες ή με τις κυβερνήσεις για την εκπλήρωση των μεγαλεπήβολων σχεδίων των τελευταίων και την εξασφάλιση αμύθητων εσόδων όσο αφορά τους πρώτους, δηλαδή τους επιστήμονες.
Η επιστημονική γνώση δεν παράγεται στο κενό αλλά σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Ζούμε στον αιώνα της έκρηξης των επιστημών και της τεχνολογίας. Στην εποχή των μεγάλων ανθρωπίνων κατορθωμάτων: κλωνοποίηση, τεχνητή γονιμοποίηση, πυρηνικά όπλα, χάπια που αλλάζουν τη διάθεση των ατόμων, φορητοί Η/Υ. Η κοινωνική αποστολή, λοιπόν, του συνόλου των επιστημόνων υπαγορευμένη στα από τα δεδομένα της επιστημονικοτεχνικής εποχής είναι η αποκάλυψη λύσεων σε προβλήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι επιστήμονες πρέπει να τάσσονται υπέρ της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσων κατοικούν στις υπανάπτυκτες χώρες, υπέρ της οικολογικοποίησης της σκέψης του ατόμου, υπέρ της αξιοκρατίας και όχι της «γενετικοκρατίας», κατά της στράτευσής της γνώσης σε πολεμικούς σκοπούς κλπ. Γενικότερα, οι πνευματικοί ταγοί πρέπει να έχουν ως στόχο τον εξανθρωπισμού της ζωής.

Τα οφέλη της επιστημονικής και της τεχνολογικής προόδου:
Τα οφέλη της επιστημονικής και της τεχνολογικής προόδου:
Επαγγελματικός- Οικονομικός
Η αύξηση των θέσεων εργασίας με τη δημιουργία νέων επαγγελμάτων και όχι μόνο των παραδοσιακών.
Στην τεχνολογική ανάπτυξη αποδίδεται η μαζική παραγωγή προϊόντων και η ποιοτική βελτίωσή τους. Το τελευταίο δεδομένο δημιουργεί προϋποθέσεις για την τόνωση του εμπορίου και επομένως την ανανέωση των επιχειρήσεων που ασχολούνται με αυτό.
Διεθνικός τομέας:
- Η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη αποτέλεσε μια αφορμή για την τακτικότερη επικοινωνία των λαών. Η ανταλλαγή της τεχνογνωσίας, η συνεργασία στο χώρο της έρευνας σε διάφορους κλάδους, όπως στην ιατρική, στη χημεία, στην πληροφορική, στην τηλεματική, στις ανθρωπιστικές- κοινωνικές επιστήμες αναντίρρητα έφερε τις χώρες πιο κοντά. Όλες μαζί σίγουρα μπορούν να φέρουν εις πέρας ένα κοινό στόχο: την προαγωγή της γνώσης για ένα πιο ευοίωνο μέλλον.

Πνευματικός τομέας:
Η πνευματική συγκρότηση και μάλιστα η πνευματική αναβάθμιση του ατόμου θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί:
η απαλλαγή των ανθρώπων από τις προλήψεις, οι οποίες εξαιρετικά τους περιχαράκωναν. Ο ορθολογισμός πήρε τη θέση της θεοκρατίας.
- η όξυνση της κριτικής ικανότητάς τους μέσα από τη διεξαγωγή πολλαπλών πειραμάτων/ μέσα από συγκεκριμένα προγράμματα έρευνας
η προσέγγιση της αλήθειας και όχι της αληθοφάνειας είναι προϊόν των
επιστημονικών μεθόδων που συνέβαλε στην απόκτηση σύνεση/ φρονιμάδας εκ μέρους
του ανθρώπου

- Η πρόοδος στο χώρο των ΜΜΕ είναι δεδομένη και απότοκος της τεχνολογικής και επιστημονικής προόδου. Η δημοσιογραφία αναβαθμίστηκε και εμπλουτίστηκε με θεματολογία από το χώρο της ιατρικής, της άθλησης, της εξωτερικής επικαιρότητας.
Πλέον δεν υπάρχει μόνο η παραδεδομένη έντυπη εφημερίδα, οι τετριμμένες τηλεοπτικές συνεντεύξεις, οι απλοϊκές ραδιοφωνικές εκπομπές. Η εφημερίδα έγινε και ηλεκτρονική, οι συνεντεύξεις της τηλεόρασης οργανώνονται από πλήθος εξειδικευμένων εργαζομένων που βρίσκονται καρφωμένοι σε κάμερες και Η/Υ, οι ραδιοφωνικοί παρουσιαστές δε χρησιμοποιούν μόνο μικρόφωνα κατά τη διάρκεια του προγράμματός τους αλλά και αυτοί είναι προσηλωμένοι σε Η/Υ μέσω των οποίων
ανταλλάσσουν μηνύματα και ειδήσεις με το κοινό τους.

Ηθικός τομέας:
« Η φιλοσοφία είναι η ιδέα μιας τέλειας σοφίας, η οποία μας δείχνει τους έσχατους σκοπούς του ανθρωπίνου λόγου.[...] Φιλοσοφία μπορεί να ονομάσει κανείς μια επιστήμη των ανώτατων αρχών χρήσης του λόγου μας.[...]».

- Οι ανθρωπιστικές επιστήμες, δηλαδή, αυτές μελετούν τον άνθρωπο, τα προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος έχουν ως στόχο την ηθική και πνευματική τελείωση του τελευταίου. Η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η κοινωνική ανθρωπολογία, η φιλοσοφία, η βιολογία, μέσω των νόμων τους/ μέσω των ερευνών που εφαρμόζουν προτείνουν τρόπους βελτιστοποίησης του χαρακτήρα του ατόμου, ερμηνεύουν την κοινωνική συμπεριφορά του, αποκαλύπτουν το μεγαλείου του ανθρωπίνου λόγου, τον διαφωτίζουν σε ζητήματα υγείας αντίστοιχα. Επίσης, με τα πειράματά τους καταλήγουν σε καίρια συμπεράσματα τα οποία αν δημοσιοποιηθούν θα δώσουν απαντήσεις σε πολλά βασανιστικά ερωτήματα του σύγχρονου ανθρώπου κλπ.

Ας δούμε αναλυτικά τις επιπτώσεις της κακής χρήσης της επιστήμης και της τεχνολογίας:
Πνευματικός τομέας:
Κανείς δεν μπορεί να αναιρέσει το γεγονός ότι η επιστημοσύνη για την οποία επιθυμεί κάποιος να διακρίνεται απαιτεί ειδίκευση σε κάποιο κλάδο. Η ολοκληρωμένη γνώση ενός πεδίου και των μεθόδων της με τη σειρά της συνεπάγεται αφοσίωση στον τελευταίο και απάρνηση της ολόπλευρης μόρφωσης. Έτσι, η μονομέρεια του πνεύματος καθιστά κάποιον στυγνό χειριστή πράξεων μπροστά σε μια μηχανή ή υπάκουο χρήστη του Η/ Υ μιας που οι θετικές επιστήμες είναι αυτές που κατισχύουν στις μέρες μας. Επομένως, καταργείται ο αγώνας του ατόμου για σφαιρική καλλιέργεια και αυξάνεται η τάση εξάρτησής του από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας.

Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος- Αντί - οικολογικός τρόπος ζωής

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η όξινη βροχή, η διάβρωση του εδάφους, η λειψυδρία, η τρύπα του όζοντος, τα ακραία καιρικά φαινόμενα είναι αποτελέσματα της επίδρασης του ανθρωπίνου παράγοντα στη φύση. Η ίδια εκδικείται τον άνθρωπο ο οποίος αλόγιστα εκμεταλλεύεται τους πόρους της για να καρπωθεί πολλά κέρδη μέσω της χρήσης αυτών. Το καταναλωτικό, δηλαδή, πρότυπο ζωής του σημερινού τεχνοκράτη υπαγορεύει τη στάση του προς το περιβάλλον, η οποία είναι στάση κατακτητή.
Διεθνικός τομέας:
Οι αντιθέσεις μεταξύ των ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων κρατών διογκώθηκαν από τότε που ο άνθρωπος υπηρετεί την επιστήμη και την τεχνολογία. Οι δυνατοί είναι οι κατέχοντες της τεχνογνωσίας, γεγονός που μεγιστοποιεί τα οικονομικά οφέλη τους/ δημιουργεί άνοδο στο βιοτικό επίπεδο των χωρών τους και προσφέρει τη δυνατότητα ελέγχου των μικρών χωρών. Έτσι, εδραιώνεται η σχέση εκμετάλλευσης των φτωχών από τους ισχυρούς λαούς, οι οποίοι λογικά θα έπρεπε να λειτουργούν ως εστίες μετάδοσης της γνώσης στους πρώτους.

Όπλα μαζικής καταστροφής, μια ανοιχτή πληγή για την ανθρωπότητα:

Η στράτευση της επιστήμης και της τεχνολογίας σε πολεμικούς σκοπούς δηλώνει το μη αγαθοεργό ρόλο της επιστημονικής κοινότητας. Η κατασκευή πυραύλων, της ατομικής βόμβας, των πυρηνικών όπλων αποτελούν επιστημονικές κατακτήσεις για τις οποίες οι ειδικοί δεν πρέπει να κομπορρημονούν. Ειδικότερα, ο πολεμικός εξοπλισμός, ως πηγή κερδών για ένα κράτος, προϋποθέτει την άρρηκτη συνεργασία των επιστημόνων με τους πολιτικούς- εξουσιαστές, αποτυπώνοντας τη χειραγώγησή των πρώτων από τους τελευταίους. Στο βωμό, δηλαδή, του χρήματος και των εθνικών συμφερόντων η επιστημονική κοινότητα καταπατά κάθε ηθική αρχή, παρεκκλίνει από τα ανθρωπιστικά ιδανικά και μπορεί να κριθεί ως κύριος υπεύθυνος για την ολική καταστροφή του πλανήτη.

Εργασιακός τομέας:
Η κατάργηση ορισμένων επαγγελμάτων εξαιτίας της εκβιομηχάνισης αποτελεί ένα πρόσθετο πρόβλημα. Η αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα με τη μηχανή οδήγησε στην αύξηση των δεικτών ανεργίας.
Παράλληλα, ο αυτοματισμός στο χώρο εργασίας μέσω της χρήσης μηχανών υποβάθμισε το ρόλο της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η τυποποίηση των κινήσεων μπροστά σε ένα μηχάνημα, η επανάληψη του πατήματος των πλήκτρων μπροστά στην οθόνη του Η/Υ αύξησαν την παθητικότητα του εργαζόμενου στερώντας την ικανοποίηση από την προσωπική δημιουργία.
Επίσης, στον ασφυκτικό χώρο εργασίας δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια συνεργασίας του εργαζόμενου με άλλους συναδέλφους, γεγονός που: θα αναζωογονούσε τις πνευματικές δυνάμεις του θα τόνωνε τις επαγγελματικές σχέσεις θα ελάττωνε τη μίζερη διάθεση του υπαλλήλου που δημιουργείται από τις τυποποιημένες γραφειοκρατικές απαιτήσεις της δουλείας του

Πρόσθετα παραδείγματα εφαρμογής της επιστημονικής γνώσης με τρόπο που υποτιμά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια:
- Η υποβάθμιση της δημοκρατίας μέσω της καταπάτησης κάποιων αρχών της, όπως το προσωπικό απόρρητο. (πχ: δορυφόροι παρακολουθούν την ιδιωτική ζωή των ατόμων που συμμετέχουν σε τηλεθεάματα).
- Νέες επιστημονικές κατακτήσεις, όπως η κλωνοποίηση, η παραγωγή μεταλλαγμένων τροφίμων εγείρουν πολλά ερωτήματα σχετικά με το «ηθικό εξοπλισμό» των επιστημόνων
Ο ρόλος της επιστημονικής κοινότητας, της πολιτείας, των ΜΜΕ στον αγώνα για τον εξανθρωπισμό της επιστήμης/ για την αποτελεσματική σύνδεση της τεχνολογικής ανάπτυξης και της επιστημονικής προόδου με τον ηθικοπνευματικό πολιτισμό

Η θέση του επιστήμονα:
«Ο ειδικός (στην επιστήμη) μένει στο επίπεδο της μερικής γνώσης, στο επίπεδο της εφαρμογής γενικών θεωρητικών και μεθοδολογικών αρχών, στη λύση ενός ειδικού προβλήματος, με δυο λόγια στο επίπεδο της τεχνικής. Ο διανοούμενος στην επιστήμη θέτει κριτικά ερωτήματα και αναπτύσσει παραπέρα τις θεωρητικές βάσεις, κάνει συσχετίσεις, γενικεύει νέες μορφές, παρατηρεί το βαθύτερο νόημα ξεχωριστών πορισμάτων και τα περικλείει στην πολιτιστική και φιλοσοφική συσχέτιση της εποχής του.»
Μπροστά στο δέλεαρ των υλικών αγαθών και της δόξας που μπορούν να αποκτήσουν οι διάφορες ομάδες επιστημόνων, όπως οι φυσικοί που ασχολούνται με την πυρηνική ενέργεια, οι περιβαλλοντολόγοι, οι προγραμματιστές, οι γενετιστές κλπ είναι αναγκαίο να μην επιλέξουν να υπηρετήσουν το χρήμα και να μη καταντήσουν ματαιόδοξοι. Οι ίδιοι, προβαίνοντας σε συνεργασία με τους ασκούντες πολιτική και τους κατέχοντες χρηματικά κεφάλαια ουσιαστικά γίνονται πιόνια στο παιγνίδι των μεγάλων συμφερόντων στο πλαίσιο του οικονομικού ανταγωνισμού των διαφόρων κρατών.
Από τους επιστήμονες απαιτείται:
η οριοθέτηση των ηθικών αρχών τους
η συναίσθηση του κοινωνικού τους χρέους
η άρνηση συνεργασίας με ομάδες επιστημόνων που διενεργούν προγράμματα τα οποία ενδέχεται να θέσουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη ζωή
η μη στήριξη της θέσης «η επιστήμη για την επιστήμη»
- ο πρωταγωνιστικός ρόλος τους για την εξάλειψη των συνεπειών που ήδη προκλήθηκαν από την κατάχρηση της επιστημονικής γνώσης σε γενικές γραμμές
η διακονία της επιστήμης και όχι η θεοποίηση αυτής
η ανθρωποκεντρική θεώρηση της ζωής εκ μέρους τους

Πολιτεία
Το κράτος καλείται να πράξει ως εξής:
- να προβάλλει άρνηση στη χρηματοδότηση επιζήμιων επιστημονικών ερευνών που οδηγούν στην εξόντωση του ανθρωπίνου είδους. Να πατάξει την εμπορευματοποίηση της επιστημονικής γνώσης
- να στηρίζει χρηματικά έρευνες για την ίαση ασθενειών (πχ: ο καρκίνος), για την αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής υποβάθμισης
- να δημιουργήσει νόμους που καθορίζουν το είδος των επιστημονικών προγραμμάτων τα οποία πρέπει να διεξάγονται να σέβεται την προσωπικότητα του επιστήμονα, να στηρίζει το έργο του και να αποφεύγει την εκμετάλλευση της επιστημονικής του κατάρτισης στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των κρατών να τονώσει την ανθρωπιστική εκπαίδευση

ΜΜΕ:
οι δημοσιογράφοι δεν είναι επιτρεπτό να ετεροκατευθύνουν τους πολίτες μέσω της αληθοφανούς ενημέρωσης. Είναι απαράδεκτη η στάση τους όταν συμμαχούν με τα πολιτικά κόμματα μόνο και μόνο για την αποκόμιση προσωπικών κερδών. Στην περίπτωση αυτή εργάζονται κερδοσκοπικά και δίκαια μπορούν να χαρακτηριστούν στυγνοί τεχνοκράτες
με την προβολή ποιοτικών εκπομπών στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο μπορούν να
στρέψουν τους νέους σε νέες πνευματικές αναζητήσεις. Αντιθέτως, η προσφορά ανούσιας τηλεοπτικής διασκέδασης/ ρηχών ραδιοφωνικών προγραμμάτων (πχ
μουσικές εκπομπές, αθλητικές εκπομπές που μεταδίδονται από άπειρους δημοσιογράφους) αποχαυνώνουν τη νεολαία

Επίλογος:
«Η διασφάλιση της συνετής χρήσης της επιστημονικοτεχνικής ισχύος είναι μια πρόκληση των καιρών μας.
Η ριζική λύση προϋποθέτει εξάλειψη των βαθύτερων αιτιών της κακής ή και
εγκληματικής χρήσης της επιστημονικοτεχνικής ισχύος, που δεν έχει τόσο και σχέση με την κακότητα κάποιων επιστημόνων όσο με τις βαθύτερες αντιθέσεις και τους
ανταγωνισμούς που διαπερνούν τις κοινωνίες και την ανθρωπότητα ολόκληρη.»

Λεξιλόγιο:
επιστημοσύνη= η εντελής γνώση του γνωστικού πεδίου και της ειδικής μεθοδολογίας της επιστήμης με την οποία ασχολείται κανείς
επιστητό ( χωρίς πληθυντικό)= αυτό που μπορεί να προσεγγίσει ο άνθρωπος μέσω της
γνώσης και αποτελεί