Πολύτιμη η ελευθερία της επιστήμης
Του Χρηστου Ζερεφου
Η οικολογία είναι μια επιστήμη που εντάσσεται στις επιστήμες περιβάλλοντος και γενικότερα ανήκει στις φυσικές επιστήμες. Από την ίδρυσή της το 1866 από το Γερμανό βιολόγο καθηγητή Ernst Haeckel, o οποίος χρησιμοποίησε τις ελληνικές λέξεις «οίκος» και «λόγος», δηλαδή επιστήμη των οικοσυστημάτων, μέχρι σήμερα, η επιστήμη αυτή διευρύνθηκε και περιλαμβάνει όχι μόνο τη μελέτη των οικοσυστημάτων αλλά και την αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με τον άνθρωπο και με το περιβάλλον γενικότερα. Εχει, μάλιστα, η επιστήμη αυτή τόσο επεκταθεί, ώστε έχουν αναπτυχθεί επιμέρους κλάδοι της οικολογίας.

Δεδομένης της μεγάλης σημασίας που έχει αποδοθεί τελευταία στις επιπτώσεις του υποβαθμιζόμενου παγκοσμίως περιβάλλοντος στους ζώντες οργανισμούς, στα οικοσυστήματα και στον άνθρωπο, η επιστήμη της οικολογίας όχι μόνο έχει τους επιστήμονες οπαδούς της αλλά έχει βρει οπαδούς και στην ευρύτερη κοινωνία της ανθρωπότητας.

Με την παρατηρούμενη μείωση της βιοποικιλότητας και τις σοβαρότατες παρεμβάσεις του ανθρώπου, κυρίως για θέματα εκμετάλλευσης, έχουν δημιουργηθεί στις τοπικές κοινωνίες επιμέρους οικολογικά κινήματα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις συνεργάζονται με διεθνείς οικολογικές οργανώσεις.
Η ολιστική θεώρηση της φύσης, μολονότι απευθύνεται και στην επιστήμη της οικολογίας και σε άλλες συναφείς φυσικές επιστήμες, αποτελεί αντικείμενο με το οποίο ασχολούνται και τα επιμέρους οικολογικά κινήματα.
Ο λεγόμενος «οικολογικός ακτιβισμός» έχει αναπτυχθεί παγκοσμίως για να συμπληρώσει ή και να γεμίσει το έλλειμμα που υπάρχει στα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα στον τομέα της παιδείας του περιβάλλοντος.


Οπου υπάρχουν ευνομούμενες πολιτείες και υψηλό επίπεδο περιβαλλοντικής παιδείας και ευαισθησίας ο ακτιβισμός κατ’ ανάγκην συρρικνώνεται και περιορίζεται μόνο στο να προβάλλει τα μεγάλα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Αντιθέτως, όπου υπάρχει έλλειμμα παιδείας, εκεί ο ακτιβισμός μπορεί να πάρει και ακραίες διαστάσεις, πολλές φορές ακόμη και μη ελεγχόμενες.
Ως εκ τούτου, η επιστήμη της οικολογίας, ως κλάδου των επιστημών της φύσεως, θα πρέπει να συνεχίσει το έργο της έρευνας και της μελέτης των αλληλεπιδράσεων του περιβάλλοντος με τα έμβια όντα, ανεξάρτητα από πολιτικές ή ακτιβιστικές διαθέσεις, έτσι ώστε ως αυτοτελής επιστήμη που είναι να εκπληρώσει το σκοπό της. Η επιστήμη δεν μπορεί να αναμιχθεί ούτε με την πολιτική ούτε με άλλες μορφές καταπίεσης. Η επιστήμη και η παιδεία είναι ελεύθερες και υπακούν σε έναν και μόνο κανόνα: τον κανόνα της αλήθειας και της αξιοκρατίας.
Ο κ. Χ. Ζερεφός είναι καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και πρόεδρος του Αστεροσκοπείου Αθηνών.

Για μια περιβαλλοντική μεταπολίτευση
Του Μιχαλη Μοδινου
Τα νέα του μηνός είχαν έντονο περιβαλλοντικό χρώμα. Κατ’ αρχάς, η αλματώδης αύξηση της τιμής του πετρελαίου δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε κερδοσκοπικές κινήσεις ή γεωπολιτικά παιχνίδια. Αντανακλά ευθέως την μείωση των αποθεμάτων αυτού του μη ανανεώσιμου φυσικού πόρου αλλά και την απουσία πολιτικής βούλησης για σταδιακή ενεργειακή απεξάρτηση, μέσω εξοικονόμησης ενέργειας και προώθησης των ανανεώσιμων μορφών της.
Επειτα είχαμε τη δήλωση Σουφλιά για το ενδεχόμενο προώθησης της πυρηνικής ενέργειας.
Τρίτο και συναφές θέμα, η αδυναμία της χώρας μας να ανταποκριθεί στις διεθνείς δεσμεύσεις της για απεξάρτηση από την οικονομία του άνθρακα και η αποβολή (προσωρινή, έστω) από το Πρωτόκολλο του Κιότο, ράπισμα ισχυρό για την αξιοπιστία και την ικανότητά μας προς άσκηση περιβαλλοντικής διπλωματίας.

Τέταρτη –αν και όχι πρωτότυπη– είδηση, το εκπληκτικό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα κύμα ακρίβειας, ειδικά στα τρόφιμα, που εκτός από την πολυθρύλητη κερδοσκοπία προέρχεται από τον μέσω πετρελαίου εισαγόμενο πληθωρισμό αλλά και από την αλλαγή διατροφικών προτύπων στις εκπληκτικά αναπτυσσόμενες οικονομίες της Κίνας, της Ινδίας ή της Βραζιλίας και στην αύξουσα ζήτηση για κρέας – δηλαδή, στη διοχέτευση μεγάλου μέρους της παγκόσμιας παραγωγής δημητριακών στην ακριβή και σπάταλη κτηνοτροφική δραστηριότητα.

Τι μας δείχνουν τα πιο πάνω; Πολλά. Πρώτα απ’ όλα, τη στενή διαπλοκή οικονομίας και οικολογίας. Επειτα την προϊούσα εκπτώχευση μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού, υπό την «ομπρέλα» της παγκοσμιοποίησης. Ακόμη, τη σύνθλιψη του εθνικού κράτους ανάμεσα στο παγκόσμιο και στο τοπικό. Τέλος, την προϊούσα αδυναμία των εθνικών κυβερνήσεων να διευθύνουν τα εν οίκω, ενώ στα καθ’ ημάς ανταποκρινόμαστε σπασμωδικά, αποσπασματικά, χωρίς στρατηγική και όραμα, οχυρωμένοι πίσω από πολιτικές που επεξεργάζονται άλλοι και τις οποίες αδυνατούμε κατά κανόνα να εφαρμόσουμε.

Και η κοινωνία; Μα καταναλώνει το περιβάλλον ως θέαμα, αντιδρά μόνο όταν η υποβάθμισή του χτυπάει την πόρτα της και ονειρεύεται Πόρσε Καγιέν, πισίνα στο αυθαίρετο, σπουδές στην αλλοδαπή και φυσικά φυγή από την εξοβελιστέα ύπαιθρο.

Ακόμη και το οικολογικό κίνημα, δειλό, ενσωματωμένο στο σύστημα, διασπασμένο και εν πολλοίς κρατικοδίαιτο, έχει αναθέσει την εκπροσώπησή του στα μίντια. Οσον αφορά τα κόμματα, μεγάλα και μικρά, ας μη συζητούμε καλύτερα για περιβαλλοντική πολιτική. Οι απαντήσεις τους είναι ανεπαρκείς, όταν δεν υπακούν σ’ ένα λαϊκίστικο καιροσκοπισμό. Ισως στον τομέα του περιβάλλοντος να κρίνεται περισσότερο από οπουδήποτε αλλού η υπέρβαση του πολιτικού μας μοντέλου της μεταπολίτευσης.
Ο κ. Μ. Μοδινός είναι δρ περιβαλλοντολόγος, συγγραφέας, τ. πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Περιβάλλοντος.

Απαραίτητη η πίεση της κοινωνίας
Του Νικου Χαραλαμπιδη
Πολλοί φίλοι, συμπολίτες, επιστήμονες, φορείς, οργανώσεις, πολιτικοί έχουν αφιερώσει πολύτιμο χρόνο στην ανάλυση της οικολογίας ως διακλαδικής επιστήμης, ως κοινωνικού φαινομένου, ως τρόπου ζωής κ.ο.κ. Αυτό που προκύπτει αβίαστα είναι ότι η προστασία του περιβάλλοντος χρειάζεται όλες τις διαφορετικές συνιστώσες της οικολογίας.

Στο ερώτημα του τίτλου η ορθή απάντηση είναι: «Οικολογία: επιστήμη, ακτιβισμός και πολιτική». Μέσα από την επιστήμη ανακαλύπτουμε συνεχώς μηχανισμούς της φύσης που ίσως αγνοούσαμε ή υποτιμούσαμε, εξερευνούμε λύσεις, αποκτούμε σαφέστερη εικόνα των προβλημάτων. Ετσι, μέσα από την πρόοδο της επιστήμης, έχουμε σήμερα πολύ καλύτερη εικόνα για τις κλιματικές αλλαγές και τις αναμενόμενες επιπτώσεις. Επίσης, η επιστήμη και η τεχνολογία εγγυώνται τις λύσεις. Τόσο η εξοικονόμηση ενέργειας όσο και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) μπορούν να προσφέρουν επαρκείς λύσεις για όλο τον πλανήτη.

Εύκολα θα ισχυριστώ ότι αυτά ακριβώς τα επιχειρήματα χρησιμοποιούσαμε και πριν από 15 χρόνια. Τότε δεν έλειπε η επιστημονική γνώση, αλλά η αναγνώριση του προβλήματος από την ευρύτερη κοινωνία. Η επιστήμη από μόνη της δεν αρκεί για να φέρει την αλλαγή.

Σήμερα, πλέον, το περιβάλλον βρίσκεται αρκετά ψηλά στην πολιτική ατζέντα. Δικαιολογημένα, λοιπόν, γεννιούνται ελπίδες ότι μπορεί να αντιμετωπιστούν έγκαιρα τα σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα. Η χάραξη περιβαλλοντικής πολιτικής, η δημιουργία της απαραίτητης νομοθεσίας, η υιοθέτηση των απαραίτητων οικονομικών εργαλείων αλλά και η εγκατάσταση των ελεγκτικών μηχανισμών –κατ’ εξοχήν έργο της πολιτικής– είναι οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις για να υλοποιηθούν τα αναγκαία βήματα. Ας μην κρυβόμαστε, όμως. Στην Ιστορία, οι περιπτώσεις πολιτικών που αποφάσισαν αυτοβούλως να πάρουν θαρραλέα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και να αναθεωρήσουν το σημερινό μοντέλο ανάπτυξης (στη χώρα μας συνώνυμο της ασφάλτου, του τσιμέντου και των χωματουργικών) είναι ελάχιστες ή ανύπαρκτες. Ο παράγοντας που συνήθως τους ωθεί στη λήψη μέτρων είναι η κοινωνική πίεση και όχι κατ’ ανάγκη το μέγεθος του προβλήματος.

Εξ ου και ο σημαντικός ρόλος του ακτιβισμού. Οντας ενεργός στο χώρο της προστασίας του περιβάλλοντος για πάνω από 20 χρόνια, συμμετέχοντας ενεργά σε μια οργάνωση δράσης για 15 και πλέον χρόνια, είναι σαφής για μένα η σημασία αλλά και ο αναντικατάστατος ρόλος της άμεσης δράσης για την προστασία του περιβάλλοντος. Το πώς αυτή εκδηλώνεται είναι κυρίως θέμα αρχών, αποφάσεων ή στιλ. Σημασία έχει το αποτέλεσμα. Η Greenpeace, παραδείγματος χάριν, έχει επιλέξει το δρόμο της ειρηνικής αλλά δυναμικής αντιπαράθεσης. Αυτή, σε συνδυασμό με την επιστημονική γνώση, συχνά έχει οδηγήσει σε πολιτικές αποφάσεις υπέρ της προστασίας του περιβάλλοντος. Συχνά, όχι πάντα. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, προφανώς δεν πείσαμε την κοινωνία για τη σημασία του προβλήματος και πρέπει να ξαναπροσπαθήσουμε.
Ο κ. Ν. Χαραλαμπίδης είναι γενικός διευθυντής του Ελληνικού Γραφείου της Greenpeace.
Επίδαυρος-Ηρώδειο: Δέος ή πασαρέλα;*
Τα καλοκαιρινά βράδια είναι διαφορετικά στην Επίδαυρο και το Ηρώδειο. Δεν είναι μόνο οι εκδηλώσεις που προσδίδουν αυτήν τη μοναδικότητα, αλλά και τα ίδια τα μνημεία που προσφέρουν την ανάσα τους σε δρώμενα και θεατές. Μια σχέση που λειτουργεί αμφίδρομα και έχει περάσει από πολλά κύματα τα τελευταία χρόνια. Κάθε καλοκαίρι η ιστορία επαναλαμβάνεται.
Το ίδιο και οι κόντρες που αναπτύσσονται πάνω από τα μνημεία. Από το 1989, που η Αννα Μακράκη ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών, εντός και εκτός Επιδαύρου, για το τσιγάρο που άναψε στη «Μήδεια» του Ρόμπερτ Στούρουα, με πρωταγωνίστρια την Τζένη Καρέζη, κύλησε πολύ νερό στ’ αυλάκι της αντιπαράθεσης για το τι συνάδει και τι όχι με το πνεύμα των αρχαίων θεάτρων. Τελικά, μπορεί να συνυπάρξει στο ρεπερτόριο των θεάτρων το αρχαίο δράμα με σύγχρονες και πολυποίκιλες παραστάσεις κι αν ναι, ποιος πρέπει να είναι ο χαρακτήρας της παρουσίασης αυτών των παραστάσεων;
Πρέπει τα αρχαία θέατρα να ενταχθούν στο σύγχρονο κοινωνικό ιστό, όπως συμβαίνει στη γειτονική Ιταλία, ή πρέπει να διατηρήσουν το στατικό μνημειακό χαρακτήρα τους; Ερωτήματα με ένθερμους υποστηρικτές και φανατικούς πολεμίους. Στα αντίπαλα χαρακώματα, συνήθως, οι αρχαιολόγοι, αν και τα τελευταία χρόνια… βάζουν κι αυτοί νερό στο κρασί τους, και απέναντί τους σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, αλλά και τοπικοί παράγοντες, βουλευτές…
Χωρίς να απουσιάζουν και οι αμιγώς καλλιτεχνικοί καβγάδες με αιχμή του δόρατος «παραστάσεις ξένων σκηνοθετών που προσβάλλουν την Επίδαυρο, χώρο τεράστιας ιστορικής σημασίας…», από τη μια, αλλά και «παραστάσεις αρχαίου δράματος που είναι… σκέτο δράμα», από την άλλη. Στη μέση βρίσκονται τα ίδια τα μνημεία. Από τα 136 αρχαία θέατρα που υπάρχουν στη χώρα μας, περίπου 30 χρησιμοποιούνται για καλοκαιρινές εκδηλώσεις. Τα περισσότερα από αυτά -με εξαίρεση την Επίδαυρο και το Ηρώδειο- συντηρούνται πλημμελώς. Τα υπόλοιπα πεθαίνουν περήφανα στη μοναξιά τους…
Απαγορεύεται τοις αταλάντοις
Του ΣΤΑΜΑΤΗ ΚΡΑΟΥΝΑΚΗ
Αυτό που είναι πάντα πολύ κουραστικό είναι ότι όπως και να τοποθετηθεί κανείς κάθε φορά, τίποτα δεν μπορεί να σωθεί. Δηλαδή, τι κι αν προστατευτούν οι αρχαίοι χώροι, θα προστατευτούν άραγε από τις άθλιες παραστάσεις αρχαίου δράματος «που επιτρέπονται»;
Γιατί να μην μπορούμε να δούμε στην Επίδαυρο τις «Ευτυχισμένες μέρες» (άσχημες ήτανε;) ή το «Εξι πρόσωπα» του Πιραντέλο, έργο γραμμένο για την Επίδαυρο, ή ακόμη μια συναυλία με έργα Αρβό Παρτ, λέω, που δεν έχουμε αξιωθεί, ή τον Τομ Γουέιτς unplugged, που θα ήταν σούπερ!
Προσωπικά είμαι της γνώμης να ανοίξει η χρήση, όχι βέβαια για πασαρέλα. Αυτό που προηγείται είναι να αποκτήσουν υποδομή τα θέατρα, που δεν έχουν, και να τηρηθούν όροι χρήσης – αυτό, μάλιστα. Η κυρία Ομπολένσκι δειγμάτισε μαγικά με το σκηνικό της «Αντιγόνης».
Στην αρχαιότητα γίνονταν θρησκευτικά, κοινωνικά γεγονότα κ.λπ. Σήμερα τα περισσότερα υποφέρουν από αδιαφορία ή από υπέρμετρο ενδιαφέρον. Θυμάμαι στη Μικρή Επίδαυρο έγινε ολόκληρο θέμα ν’ ανάψουμε ένα καρβουνάκι με λιβάνι στο βωμό, πράγμα που φαντάζομαι στο παρελθόν του θεάτρου έχει συμβεί πολλές φορές, ενώ υπάρχει ένα ελεεινό κοτετσόσυρμα προστασίας -ο Θεός να την κάνει-, που αποτελεί μόνιμο μπακγκράουντ και που κανείς δεν μπορεί να το πειράξει. Είναι λιγότερο βλάσφημο να δω μια ατάλαντη χωρίς φωνή να παίζει μηδειοηλέκτρες από το να δω τη Λόρι Αντερσον; Δεν ζήτησα ποτέ το Ηρώδειο για να κάνω συναυλία έργων μου. Αντίθετα, το ζήτησα για να παίξω αριστοφανική μουσική και δεν μου το δώσανε, θυμάμαι!
Γενικά, υπάρχει σύγχυση στο τι πρέπει και τι δεν πρέπει. Πιστεύω ότι πρέπει να ανοίξει η χρήση και να γίνουν οι γιορτές των Τεχνών αληθινά περιστατικά τέχνης στην καθημερινότητα. Αλλά αυτό προϋποθέτει ένα άλλο σύστημα κατανόησης της τέχνης από την κόμπλα του κρατικού μηχανισμού, γιατί το κοινό είναι αθώο και έτοιμο.
Κι από τα «απαγορεύεται» θα προτιμούσα το «απαγορεύεται τοις αταλάντοις».
Αλλά τρέχα, τώρα, γύρευε!
Να ανοίξουν οι πόρτες σε νέες προτάσεις
Του ΚΩΣΤΑ ΤΣΟΚΛΗ
Είναι, βρίσκω, σωστό να παίζονται στα αρχαία θέατρα αρχαίες τραγωδίες ή κωμωδίες, γιατί γι’ αυτά ήταν καμωμένες. Το να επιθυμούμε όμως να δημιουργηθούν δεσμοί μεταξύ αρχαιότητας και σύγχρονου κόσμου είναι αναγκαίο. Μόνο έτσι θα ξανανιώσουμε να πάλλονται οι ρίζες μας, όχι εθνικές μόνο, αλλά προπάντων ιστορικές και πολιτιστικές.
Ετσι, θα αναλάβουμε ευθύνες απέναντι σ’ ένα λαμπρό παρελθόν και αν το έργο μας δεν είναι ικανό να συγκριθεί μαζί του, θα συνειδητοποιήσουμε τουλάχιστον τις αδυναμίες μας και θα ξυπνήσει μέσα μας το αίσθημα της ντροπής. Ισως να είναι για καλό. Οταν όμως αλλοιώνουμε το χαρακτήρα αυτών των θεάτρων, όταν τους φερόμαστε με ασέβεια, είναι καλύτερα να μείνουμε μακριά τους.
Μιλάω τόσο για το περιεχόμενο και την ποιότητα των θεαμάτων όσο και για τους σύγχρονους λαϊκούς τραγουδιστές και τους συνθέτες ελαφράς μουσικής, στους οποίους θα ταίριαζαν άλλα οικοδομήματα. Εχουμε όμως δει σε αρχαία θέατρα και θαυμάσιες χορευτικές παραστάσεις, μουσικά κονσέρτα, που μας έχουν μείνει αξέχαστα. Τι να πω! Από τη μια, θα ήθελα να παραμείνουν κάποιοι χώροι ιεροί, μυστικοί χώροι προσευχής (κι ένας Θεός ξέρει πόσο έχουμε ανάγκη την πολιτιστική προσευχή στον τόπο μας), από την άλλη όμως αναρωτιέμαι πού σταματάει, αλήθεια, το ιερό και πού αρχίζει το βέβηλο.
Γι’ αυτό λέω, ας μην είμαι απόλυτος. Υπάρχουν χρόνια και βροχές που ξεπλένουν τις πέτρες και τα λάθη μας. Ομως, η αδικία και ο δογματισμός αφήνουν σημάδια ανεξίτηλα στις ψυχές και στην Ιστορία, και ποιος θα αναλάβει τις ευθύνες όταν έρθει η ώρα… Ας φέρει λοιπόν ο καθένας μας μέσα του το σεβασμό που οφείλει και τις ευθύνες που του αναλογούν για το παρελθόν κι ας ανοίξουν όλες οι πόρτες στις νέες προτάσεις.
Πρέπει να αφήσουμε κι εμείς το στίγμα μας στην Ιστορία, μη υπολογίζοντας εκ των προτέρων αν θα το σεβαστούν ή θα το βεβηλώσουν τα τέκνα μας.
Ετσι μόνο η Ιστορία παραμένει ζωντανή, και όχι όταν αποφεύγουμε την τριβή με τη ζωή και το θάνατο, από φόβο μη μας προσβάλουν ή προσβάλουμε. Ας παίξουμε το παιχνίδι μας ολοκληρωτικά. Lascia o radoppia.
Δεν θέλουμε «απρόσιτα» μνημεία
Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΠΕΝΟΥ
Ούτε δέος ούτε πασαρέλα. Αλλωστε, κανένα από τα δύο δεν ταιριάζει στα αρχαία θέατρα, στην πιο εμβληματική έκφραση και σ’ ένα από τα εντυπωσιακότερα επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού διαχρονικά.
Εμείς -και μιλώ ως πρόεδρος του Σωματείου «Διάζωμα», μιας κίνησης πολιτών (επιστημόνων, καλλιτεχνών και εκπροσώπων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης) απ’ όλη την Ελλάδα- θέλουμε να βοηθήσουμε τους αρμόδιους φορείς αφενός στην έρευνα, μελέτη, προστασία και ανάδειξη, αφετέρου, όπου είναι εφικτό, στη χρήση των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης (θέατρα, στάδια, ωδεία).
Δεν θέλουμε τα μνημεία να είναι κάτι απόμακρο και απρόσιτο. Τα θέλουμε μέσα στη ζωή μας ως σημείο αναφοράς. Θέλουμε να διαμορφώνουν την αισθητική μας, τη συμπεριφορά μας, τα κριτήριά μας. Να είναι ενταγμένα όχι απλώς στην καθημερινή πολιτιστική ζωή του τόπου αλλά στην καθημερινότητα.
Στη χώρα μας υπάρχουν 136 αρχαία θέατρα. Από αυτά 30 χρησιμοποιούνται συστηματικά ή ευκαιριακά για πολιτιστικές εκδηλώσεις, 76 είναι αμιγώς αρχαιολογικοί χώροι και 30 είναι γνωστά από αρχαίες πηγές ή δεν έχουν εντοπισθεί ακόμη.
Και βέβαια, είναι δεκάδες τα αρχαία θέατρα που υπάρχουν γύρω από τη Μεσόγειο, ως εξακτίνωση και διάχυση του ελληνικού θαύματος. Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι για όλο αυτό τον πλούτο των αρχαίων θεάτρων δεν υπάρχουν ολοκληρωμένες μελέτες, που είναι η βασική προϋπόθεση για να διαφανεί αν είναι επιτρεπτή η χρήση τους ή όχι.
Επειδή, λοιπόν, η έννοια του κράτους δεν είναι κάτι αφηρημένο -είμαστε όλοι εμείς-, πρέπει να βοηθήσουμε, να πιέσουμε, προκειμένου να προσλάβει δυναμική μορφή ένα πλήρες πρόγραμμα αναστήλωσης των αρχαίων θεάτρων. Γι’ αυτό σκοπεύουμε να προσανατολίσουμε οικονομικές δυνάμεις του τόπου στην υιοθεσία αρχαίων θεάτρων, δίνοντας ουσιαστικό νόημα στο θεσμό της χορηγίας παράλληλα με τη συμμετοχή απλών πολιτών (λαϊκή χορηγία).
Θέλουμε ακόμη να ευαισθητοποιήσουμε τις τοπικές κοινωνίες για να δώσουν το δικό τους «παρών» σε μια πανδαισία συνέργειας και συμμετοχής. Και ως πρώτο βήμα, δημιουργούμε το δικτυακό τόπο του «Διαζώματος», του οποίου καρδιά θα είναι η βάση δεδομένων για τα αρχαία θέατρα. Παράλληλα, έχουμε προκηρύξει διαγωνισμό για το λογότυπό μας. Εμείς στο «Διάζωμα» είμαστε αποφασισμένοι να υλοποιήσουμε το όνειρό μας για τα αρχαία θέατρα. Χωρίς άναρθρες κραυγές. Συστηματικά και μεθοδικά. Και κυρίως με αγάπη για τα ανεπανάληπτα αυτά μνημεία.
Η ελιτίστικη συμπεριφορά δεν ωφελεί
Του ΠΕΤΡΟΥ ΘΕΜΕΛΗ
Nομίζω ότι το δίλημμα «προστασία ή χρήση των μνημείων μας» είναι ψευδές, γιατί δεν υφίσταται κατ’ ουσίαν σύγκρουση αξιών. Η απάντηση πιστεύω ότι θα μπορούσε να είναι: προστασία και χρήση. Η προστασία (από ένα και μόνο φορέα, το υπουργείο Πολιτισμού και όχι των Δημοσίων Εργων) του φυσικού κάλλους, των φυσικών και ιστορικών χαρακτηριστικών, της άγριας πανίδας και των μνημείων, μπορεί να συμβαδίζει με την αναψυχή, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών με τρόπο και μέσα που δεν θα θίγουν τα πολιτιστικά αυτά αγαθά, ώστε να μπορούν να τα απολαμβάνουν και οι επόμενες γενιές.
Η ελιτίστικη εκδοχή έχει την εξής στρατηγική: «Σώστε τα μνημεία - κρατήστε μακριά τους ανθρώπους». Οι επισκέπτες, ωστόσο, δεν μπορεί να μένουν έξω από το φράκτη των αρχαιολογικών χώρων, να βλέπουν από μακριά τα θέατρα, να σταματούν στην κλειδωμένη πόρτα των βυζαντινών ναών και των μοναστηριών. Είναι ανάγκη να τους προσφέρεται αναψυχή σε συνδυασμό με γνώση για τα μνημεία και την αξία τους, αναψυχή που να συνάδει βέβαια με το χαρακτήρα τους.
Οταν τίθεται στις πραγματικές του διαστάσεις το δίλημμα μεταξύ χρήσης ή προστασίας, όταν δηλαδή το μνημείο πραγματικά κινδυνεύει, τότε βέβαια πρέπει οπωσδήποτε να υπερισχύει η προστασία. Με τα προγράμματα και τις στρατηγικές μας απευθυνόμαστε, κατά κανόνα, στους ανθρώπους που επισκέπτονται συνήθως τα μνημεία και τα μουσεία, επιδιώκοντας να τους ευαισθητοποιήσουμε και να τους φέρουμε ακόμη πιο κοντά. Θα πρέπει, νομίζω, να αναθεωρήσουμε αυτή την πολιτική και να αρχίσουμε να απευθυνόμαστε όχι μόνο σε όσους τα επισκέπτονται αλλά και σε όσους δεν τα έχουν ποτέ επισκεφθεί.
Η μεγαλύτερη πρόκληση είναι να κάνουμε τον κάθε πολίτη αυτού του ποικιλόμορφου πληθυσμού (παιδιών, εφήβων, γερόντων, αρτιμελών και μη, πλουσίων και φτωχών, μεταναστών και άλλων) πραγματικό μέτοχο, πνευματικά και συναισθηματικά μέτοχο.
Μεταξύ των εταίρων της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της χώρας μας, επικρατεί τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια η αντίληψη μιας νέας σχέσης μνημείου και κοινού, μιας σχέσης που πέρασε τελικά και στο άρθρο 3 του νέου ισχύοντος αρχαιολογικού νόμου 3028/2002. Στο άρθρο αυτό του νόμου αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής: «Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας συνίσταται κυρίως στην ανάδειξη και την ένταξή της στη σύγχρονη κοινωνική ζωή, στην Παιδεία, την αισθητική αγωγή και την ευαισθητοποίηση των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά».
Οι επτά πληγές της Ελλάδας*
Στο «ευρωπαϊκό πρωτάθλημα περιβάλλοντος» η Ελλάδα χάνει τον έναν αγώνα μετά τον άλλο. «Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά της Ελληνικής Δημοκρατίας» είναι ο τίτλος που εμφανίζεται περισσότερο από οποιονδήποτε στην ατζέντα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Το αποτέλεσμα; Η χώρα μας χάνει τις δίκες και καταδικάζεται για παραβιάσεις της κοινοτικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Το πρόβλημα της συμμόρφωσης με το Ευρωπαϊκό Δίκαιο, ιδίως σε ζητήματα περιβάλλοντος, είναι ένα θέμα που δεν έχει αντιμετωπιστεί ποτέ με την ανάλογη σοβαρότητα από τις ελληνικές κυβερνήσεις, παρά τις κατά καιρούς μεγαλόστομες διακηρύξεις. Η Ελλάδα και η Γαλλία ήταν, άλλωστε, οι πρώτες χώρες της Ε.Ε. στις οποίες επιβλήθηκε κοινοτικό πρόστιμο. Μάλιστα, στην περίπτωση της χώρας μας αφορούσε παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Πρόκειται για τη γνωστή υπόθεση της παράνομης χωματερής του Κουρουπητού στην Κρήτη, που στοίχισε το 2000 στον Ελληνα φορολογούμενο 2,1 δισ. δραχμές. Η καταδίκη αυτή, δυστυχώς, δεν αποτέλεσε την απαρχή για αλλαγή πολιτικής και σοβαρής αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών θεμάτων. Αντίθετα, η Ελλάδα συνεχίζει να είναι ο καλύτερος «πελάτης» του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, δεδομένου ότι σε ετήσια βάση είμαστε μεταξύ των χωρών με τις περισσότερες καταδίκες.
Κι αν ο επίτροπος για το περιβάλλον δεν ήταν Ελληνας, ο κ. Σταύρος Δήμας, ο οποίος προσπαθεί να εξαντλήσει κάθε χρονική δυνατότητα, τότε οι παραπομπές θα ήταν πολύ περισσότερες, όπως και οι καταδίκες και τα πρόστιμα. Τους τελευταίους οκτώ μήνες οι περιβαλλοντικές υποθέσεις που είτε έσυραν τη χώρα μας πάλι στο Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων είτε της στοίχισαν μια ακόμα καταδίκη ήταν οι εξής: Απόβλητα πλοίων Στις 13 Μαρτίου 2008, η Ελλάδα καταδικάστηκε για μη εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας για τον περιορισμό της παράνομης απόρριψης αποβλήτων πλοίων και καταλοίπων φορτίου στα λιμάνια. Η εν λόγω Οδηγία υποχρεώνει τα κράτη- μέλη να καταρτίζουν για κάθε λιμάνι κατάλληλο πρόγραμμα παραλαβής και διακίνησης αποβλήτων, κατόπιν διαβουλεύσεων με τους χρήστες του λιμανιού.
Το 2004, η Επιτροπή ζήτησε από την Ελλάδα να της διαβιβάσει, στο πλαίσιο γενικού ελέγχου εφαρμογής της Οδηγίας, τα προγράμματα δέκα λιμένων (Ελευσίνας, Πειραιά, Πάτρας, Ηρακλείου, Θεσσαλονίκης, Βόλου, Καλαμακίου, Μαρίνας Κω, Κέρκυρας και Ρόδου). Το Δικαστήριο απεφάνθη ότι για τα επτά από τα δέκα λιμάνια δεν είχαν καταρτιστεί, εφαρμοστεί και εγκριθεί τα προγράμματα παραλαβής και διαχείρισης των αποβλήτων πλοίου και καταλοίπων φορτίου.
▪ Υδάτινοι πόροι

Στις 31 Ιανουαρίου 2008, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα για μη εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας σχετικά με τη διαχείριση των υδάτινων πόρων κάθε λεκάνης ποταμού, δηλαδή την εδαφική έκταση από την πηγή μέχρι την εκβολή. Η Οδηγία προβλέπει την ενσωμάτωση πολιτικής και δραστηριοτήτων που επηρεάζουν τη λεκάνη απορροής, π.χ. γεωργία, οικισμοί, συστήματα παροχής νερού, επεξεργασία νερού, βιομηχανικά απόβλητα και τουρισμός. Η ολοκληρωμένη διαχείριση σε επίπεδο λεκάνης απορροής λαμβάνει υπόψη τις απόψεις και τα ενδιαφέροντα όλων όσοι ζουν και εργάζονται σε αυτή και τα ισορροπεί με τις ανάγκες του περιβάλλοντος. Μέχρι τις 22 Ιουνίου 2004 το αργότερο, τα κράτη-μέλη έπρεπε να ορίσουν περιοχές λεκανών απορροής ποταμών και να κοινοποιήσουν στην Επιτροπή λεπτομερείς πληροφορίες για τις Αρχές στις οποίες ανέθεσαν τη διαχείρισή τους. Επιπλέον, μέχρι τις 22 Μαρτίου 2005 κάθε κράτοςμέλος έπρεπε να υποβάλει στην Επιτροπή έκθεση για τα αποτελέσματα των λεπτομερών περιβαλλοντικών μελετών που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την ισχύουσα κατάσταση σε κάθε περιοχή λεκάνης απορροής ποταμού, η οποία βρίσκεται στην επικράτειά του. Οι μελέτες αυτές αποτελούν σημαντικό περαιτέρω βήμα για την επίτευξη καλής ποιότητας των υδάτων. Η Ελλάδα δεν εκπόνησε, ως ώφειλε, τη σχετική έκθεση, με ανάλυση των χαρακτηριστικών της κάθε λεκάνης, επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων και οικονομική ανάλυση της χρήσης ύδατος.
▪ Αστικά λύματα

Σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 91/271, οι οικισμοί με πληθυσμό άνω των 15.000 κατοίκων έπρεπε να διαθέτουν έως τις 31/12/2000 δίκτυα αποχέτευσης και να υποβάλουν τα αστικά λύματά τους σε δευτεροβάθμια (δηλαδή βιολογική) επεξεργασία. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, μάλιστα, συγχρηματοδοτούσε σε ποσοστό μέχρι και 85% (μέσω του Ταμείου Συνοχής) τα έργα αυτά. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, στις 25 Οκτωβρίου 2007, καταδίκασε την Ελλάδα για τη μη συμμόρφωση 22 οικισμών με την Οδηγία για τα αστικά λύματα. Συγκεκριμένα, οι πόλεις και οι κωμοπόλεις που δεν διαθέτουν δίκτυα αποχέτευσης και δευτεροβάθμιας επεξεργασίας λυμάτων είναι οι εξής: Χρυσούπολη, Ηγουμενίτσα, Ηράκλειο Κρήτης, Κατερίνη, Κορωπί, Λευκίμμη, Λιτόχωρο Πιερίας, Μάλια, Μαρκόπουλο, Μέγαρα, Νέα Κυδωνιά Κρήτης, Ναύπακτος, Νέα Μάκρη, Παροικιά Πάρου, Πόρος-Γαλατά, Ραφήνα, Θεσσαλονίκη (τουριστική ζώνη), Τρίπολη, Ζάκυνθος, Αλεξάνδρεια Ημαθίας, Εδεσσα, Κάλυμνος. Τα αστικά λύματα, τα οποία διοχετεύουν υπερβολικές ποσότητες ευτροφιστών, και ειδικότερα φωσφορούχων και αζωτούχων, σε ποταμούς και θάλασσες ευνοούν την υπερβολική ανάπτυξη φυκών και άλλων μορφών υδρόβιων φυτών. Επίσης, καθιστούν το νερό ανασφαλές για πόση. Με την εισαγωγή βακτηριδίων και ιών που ενδέχεται να είναι επιβλαβή, οι απορρίψεις αποτελούν επίσης κίνδυνο για την υγεία του ανθρώπου σε νερά τα οποία χρησιμοποιούνται για κολύμβηση ή για οστρακοκαλλιέργεια. Πλέον, για την αποφυγή επιβολής προστίμου, χρειάζεται αυστηρή τήρηση του χρονοδιαγράμματος υλοποίησης των έργων, ιδίως για περιοχές όπου τα έργα δεν έχουν καν εγκριθεί (κυρίως στην Ανατολική Αττική).
▪ ΧΥΤΑ Φυλής

Η μόνη εγκεκριμένη χωματερή της Αττικής, στα Ανω Λιόσια, έχει κορεστεί. Τα έργα για την κατασκευή τριών Χώρων Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων συγχρηματοδοτήθηκαν από το Ταμείο Συνοχής το Δεκέμβριο του 2004, αλλά η υλοποίησή τους παρεμποδίστηκε λόγω των προσφυγών που ασκήθηκαν στο ΣτΕ. Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων της Αττικής, οι ελληνικές αρχές ενέκριναν την κατασκευή προσωρινής χωματερής στη ζώνη που προβλέπεται για το δεύτερο στάδιο της χωματερής, στην περιοχή Φυλής-Σκαλιστήρι. Ωστόσο, όπως προέκυψε από αυτοψία των υπηρεσιών της Νομαρχίας, ο ΧΥΤΑ λειτουργεί χωρίς να πληρούνται οι απαιτήσεις της κοινοτικής νομοθεσίας. Ομως, ο γενικός γραμματέας της Περιφέρειας ακύρωσε την απόφαση της νομαρχίας για ανάκληση της άδειας λειτουργίας, με αποτέλεσμα η χωματερή να λειτουργεί με την ανοχή των ελληνικών αρχών. Επόμενο ήταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να ενεργοποιήσει την προδικαστική διαδικασία εναντίον της Ελλάδας, κάτι που έγινε τον Οκτώβριο του 2007, με το αιτιολογικό ότι οι συνθήκες υπό τις οποίες λειτουργεί ο ΧΥΤΑ Φυλής, στην περιοχή

Σκαλιστήρι, είναι ακατάλληλες για την προστασία της δημόσιας υγείας, καθώς δεν υπάρχει αποχέτευση για τα όμβρια ύδατα, ενώ τα απορρίμματα δεν είναι σκεπασμένα.
▪ Ενεργειακή απόδοση κτιρίων

Στις 17 Οκτωβρίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργοποίησε την προδικαστική διαδικασία εναντίον της Ελλάδας για μη κοινοποίηση από την κυβέρνηση του εθνικού προγράμματος ενεργειακής απόδοσης πριν από τις 30 Ιουνίου 2007, ως ώφειλε. Τελικά, στις 17 Ιανουαρίου, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο καταδίκασε τη χώρα μας για παράλειψη θεσπίσεως των αναγκαίων νομοθετικών και διοικητικών διατάξεων για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων.
Η Κοινοτική Οδηγία 2006/32υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να εκπονήσουν και να κοινοποιήσουν στις Βρυξέλλες σχέδια δράσης για την επίτευξη του στόχου της μείωσης της κατανάλωσης ενέργειας κατά 9% μέχρι το τέλος του 2016, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο τα κράτη-μέλη θα συμμορφωθούν με μια σειρά άλλων διατάξεων της Οδηγίας.
Σκοπός της Οδηγίας είναι να βελτιωθεί με οικονομικά αποδοτικό τρόπο η ενεργειακή απόδοση κατά την τελική χρήση στα κράτη-μέλη. Η ορθή εφαρμογή της Οδηγίας αναμένεται ότι θα δημιουργήσει τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάπτυξη και την προώθηση μιας αγοράς ενεργειακών υπηρεσιών, καθώς και για τη λήψη άλλων μέτρων που θα βελτιώσουν την ενεργειακή απόδοση για τους τελικούς καταναλωτές.
▪ Επικίνδυνα απόβλητα

Στις 30 Ιανουαρίου 2008, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Ελλάδας για τη μη εφαρμογή της Κοινοτικής Οδηγίας, που καθορίζει λεπτομερώς τη διαδικασία επεξεργασίας επικίνδυνων (τοξικών) αποβλήτων. Το πρόβλημα είναι οξύτατο, αν αναλογιστεί κανείς ότι σήμερα 600.000 τόνοι επικίνδυνων αποβλήτων βρίσκονται διάσπαρτοι σε διάφορες αποθήκες ανά την ελληνική επικράτεια.
Η χώρα μας είχε συμβατική υποχρέωση να λύσει αυτό το πρόβλημα από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η Κοινοτική Οδηγία 91/156 (1991) υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να προχωρήσουν σε πλήρη χαρτογράφηση των περιοχών με βιομηχανικές εγκαταστάσεις, των οποίων τα απόβλητα χρειάζονται επεξεργασία. Πρόκειται, μεταξύ άλλων, για χημικές βιομηχανίες, χαλυβουργίες, διυλιστήρια, μεγάλα νοσοκομεία. Στις περιοχές αυτές έπρεπε να προβλεφθούν σε κοντινή απόσταση εγκαταστάσεις επεξεργασίας των αποβλήτων, ώστε να αποφεύγεται η μεταφορά αυτών των ουσιών σε μεγάλες αποστάσεις και ενδεχομένως να χάνονται τα ίχνη τους.
Το Μάρτιο του 2007, οι ελληνικές αρχές ενημέρωσαν την Επιτροπή για το νέο σχεδιασμό και τη νέα νομοθεσία για τη διαχείριση των επικίνδυνων αποβλήτων. Ομως, οι υπηρεσίες της Επιτροπής, μετά την εξέταση της ελληνικής Κοινής Υπουργικής Απόφασης, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι δεν ανταποκρίνεται στη σοβαρότητα του προβλήματος, δεδομένου ότι ήταν περισσότερο θεωρητικού χαρακτήρα με πολλές γενικότητες. Για παράδειγμα, δεν υπάρχει χάρτης με τις περιοχές στις οποίες βρίσκονται οι βιομηχανίες, δεν προσδιορίζονται επαρκώς οι θέσεις όπου θα κατασκευαστούν οι εγκαταστάσεις διαχείρισης των επικίνδυνων αποβλήτων, ενώ δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη για το Λεκανοπέδιο της Αττικής, που έχει και τις περισσότερες βιομηχανίες αυτής της κατηγορίας.
▪ Ζώνες Ειδικής Προστασίας
Σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση των άγριων πτηνών, όλα τα κράτη-μέλη πρέπει να καθορίζουν Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για τα διάφορα είδη άγριων πτηνών (μέρος του δικτύου Natura 2000). Σκοπός της Οδηγίας είναι η διασφάλιση της επιβίωσης και αναπαραγωγής των εν λόγω ειδών, που αποτελούν κοινή κληρονομιά της Ευρωπαϊκής Κοινότητας.
Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έκρινε ότι οι ελληνικές ΖΕΠ είναι ανεπαρκείς, τόσο ως προς τον αριθμό όσο και ως προς την επιφάνεια. Συγκεκριμένα, ενώ οι ελληνικές αρχές θα έπρεπε να έχουν χαρακτηρίσει 186 ΖΕΠ, μέχρι σήμερα έχουν καθοριστεί μόνον 151. Επίσης, η επιφάνεια των χαρακτηρισμένων ΖΕΠ είναι σαφώς μικρότερη και δεν καλύπτει όλα τα είδη πτηνών. Το ελληνικό εθνικό έδαφος έχει μεγάλη ορνιθολογική σημασία για πολλά είδη άγριων πτηνών, πολλά εκ των οποίων είναι παγκοσμίως απειλούμενα ήδη, που καλύπτονται ανεπαρκώς από τις υπάρχουσες ΖΕΠ στην Ελλάδα. Εάν δεν επιταχυνθεί η διαδικασία χαρακτηρισμού νέων ΖΕΠ, η Επιτροπή θα κινήσει τη διαδικασία παραβίασης του άρθρου 228, με ενδεχόμενη πιθανότητα επιβολής προστίμου.
Ν. ΜΠΕΛΛΟΣ, Κ. ΠΑΠΑΧΛΙΜΙΝΤΖΟΣ
Εχουμε τις Πηγές, αλλά δεν πίνουμε «νερό»*
Αργη η ανάπτυξη της καθαρής ενέργειας στην Ελλάδα
Μιάμιση ΔΕΗ από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να στηθεί στη χώρα μας έως το 2020 για να πετύχουμε τον κοινοτικό στόχο συμμετοχής των ΑΠΕ κατά 18% στο ενεργειακό ισοζύγιο. Στόχος ο οποίος σύντομα θα περιληφθεί σε Οδηγία, δηλαδή θα είναι δεσμευτικός.
Σύμφωνα με την Ελληνική Επιστημονική Ενωση Αιολικής Ενέργειας, με το σημερινό ρυθμό ανάπτυξης των ανανεώσιμων πηγών η Ελλάδα θα πετύχει τον κοινοτικό στόχο το… 2050. Ενώ οι υπολογισμοί τόσο της Ενωσης όσο και του Συνδέσμου των Εταιριών Φωτοβολταϊκών δείχνουν ότι για να είναι συνεπής η χώρα μας ως προς τις κοινοτικές της υποχρεώσεις θα πρέπει να οργανώσει μια μικρή επανάσταση στον τομέα της παραγωγής, της κατανάλωσης αλλά και της εξοικονόμησης ενέργειας.
Οι εξελίξεις προδιαγράφονται με βάση τις αποφάσεις του Συμβουλίου Κορυφής της Ε.Ε. το Μάρτιο του 2007, σύμφωνα με τις οποίες έως το 2020 οι ευρωπαϊκές χώρες θα πρέπει να μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 20%, να πετύχουν εξοικονόμηση ενέργειας κατά 20% και να εντάξουν τις ανανεώσιμες πηγές στο ενεργειακό ισοζύγιο κατά το ίδιο ποσοστό.
Για την Ελλάδα, σύμφωνα με σχέδιο Οδηγίας που παρουσίασε η Ε.Ε. τον Ιανουάριο, ο στόχος συμμετοχής των ΑΠΕ είναι 18%, και είναι ιδιαίτερα φιλόδοξος αν αναλογιστεί κανείς ότι το 2005 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν μόλις 6,9%. Ο στόχος του 18% αναφέρεται συνολικά στο ενεργειακό ισοζύγιο, όχι μόνο στην ηλεκτρική ενέργεια – αφορά δηλαδή και τις μεταφορές, τα κτίρια (θέρμανση/ψύξη) κ.λπ. Ωστόσο, το μεγαλύτερο τμήμα τού (χαμένου) εδάφους θα πρέπει να καλυφθεί από την ηλεκτροπαραγωγή, όπου οι τεχνολογίες είναι πιο ώριμες. Σύμφωνα με το Σύνδεσμο των Φωτοβολταϊκών, η επίτευξη του στόχου σημαίνει ότι η εγκατεστημένη ισχύς των αιολικών πάρκων πρέπει να φθάσει στα 8.300-10.600 μεγαβάτ (από 890 σήμερα) και των φωτοβολταϊκών στα 1.100-2.400 MW (από 9,2 σήμερα). Καλύτερη είναι η εικόνα στα υδροηλεκτρικά, όπου απαιτούνται 3.900-4.100 MW, η ΔΕΗ έχει ήδη εγκατεστημένα 3.017 MW και προγραμματίζει άλλα 630 μέχρι το 2013. Συγκριτικά, η ισχύς όλων των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ μόλις ξεπερνά σήμερα τα 11.000 MW.
Η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών περιορίζεται και από το γεγονός ότι θα πρέπει να «αντικρίζονται» από θερμικές μονάδες ίσης ισχύος, ώστε να υπάρχει η απαραίτητη εφεδρεία και να έχουμε ρεύμα όταν δεν φυσάει ή δεν έχει ήλιο. Εφεδρεία που κοστίζει, αφού οι μονάδες αυτές δεν θα λειτουργούν όταν θα παράγουν ενέργεια οι ανανεώσιμες πηγές.
▪ Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος κ. Θ. Ρουσόπουλος απέκλεισε χθες το ενδεχόμενο να αναβληθούν οι αυξήσεις στα τιμολόγια του ρεύματος (7%, την 1η Ιουλίου) στο πλαίσιο της αντιπληθωριστικής προσπάθειας. Υποστήριξε ότι η ΔΕΗ ανήκει σε όλους τους Ελληνες και κινδυνεύει να πάθει μεγαλύτερες ζημιές, κάτι που θα έχει αποτέλεσμα οι ίδιοι οι Ελληνες πολίτες να κληθούν να ξαναπληρώσουν.
ΒΟΥΤΣΑΔΑΚΗΣ ΚΩΣΤΑΣ
Τα χειρότερα έρχονται...*
Από τη Μεσόγειο έως την Καραϊβική οι κλιματικές αλλαγές γίνονται όλο και πιο έντονες. Καταστροφικές πυρκαγιές, σαρωτικοί τυφώνες, παρατεταμένοι καύσωνες σε περιοχές με εύκρατο κλίμα, λειψυδρία και προειδοποιήσεις των επιστημόνων για ερημοποίηση, είναι τα σενάρια τρόμου που ελπίζουμε να τα βλέπουμε μόνο στις κινηματογραφικές ταινίες και όχι να τα αντιμετωπίσουμε ως κομμάτι του μέλλοντος αυτού του πλανήτη.
Στις επόμενες δεκαετίες η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία είναι οι χώρες της Ευρώπης οι οποίες αναμένεται να πληρώσουν βαρύ τίμημα, εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Οι επιστημονικές εκθέσεις του ΟΗΕ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιπτώσεις της υπερθέρμανσης του πλανήτη δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Οι επιστήμονες προβλέπουν κατακόρυφη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην περιοχή της Μεσογείου μέσα στα επόμενα 150 χρόνια.
Ενδέχεται, ωστόσο, ο ευρωπαϊκός Βορράς να πληγεί ανάλογα με το Νότο, πιθανότατα γιατί στους Πόλους η μέση θερμοκρασία αυξάνεται με ταχύτερους ρυθμούς σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη. Φτάνει να θυμηθούμε τις κατακλυσμιαίες βροχές που τον περασμένο Ιούλιο έπληξαν επί ένα σχεδόν μήνα τη Βρετανία και τη θερμοκρασία Οκτωβρίου που είχε η Κεντρική Ευρώπη, ύστερα από ένα μαγιάτικο καύσωνα!
Αν η μέση αύξηση της θερμοκρασίας είναι γύρω στους 3 βαθμούς Κελσίου ως το 2071, ο αριθμός των θανάτων από τη ζέστη στη Νότιο Ευρώπη θα κυμαίνεται περί τους 87.000 ετησίως. Οι μεσογειακές χώρες θα είναι πιο ευάλωτες σε τροπικές ή μολυσματικές ασθένειες, οι οποίες συνήθως φτάνουν με το κύμα μεταναστών, που -εάν επιβεβαιωθούν τα σενάρια τρόμου για το κλίμα- θα αυξάνονται συνεχώς, καθώς οι χώρες τους θα αντιμετωπίζουν σφοδρούς τυφώνες και καταστροφικές πλημμύρες.
Στον ευρωπαϊκό Βορρά πάντως υπάρχουν και οι αισιόδοξοι που βλέπουν τη θετική πλευρά της αύξησης της θερμοκρασίας: καθώς το κλίμα θα γίνει πιο ήπιο, θα αυξηθεί η γεωργική παραγωγή και ο τουρισμός το καλοκαίρι -την ώρα που η τουριστική κίνηση στο νότιο τμήμα της Ευρώπης θα αρχίζει από το φθινόπωρο και μετά.
Οι φωτιές της Μεσογείου
Το εφιαλτικό σενάριο της ερημοποίησης της Μεσογείου ενισχύεται από το μέγεθος και τη συχνότητα των πυρκαγιών την τελευταία πενταετία, αλλά και από τις εκτιμήσεις σύμφωνα με τις οποίες στα επόμενα 50 χρόνια θα αυξηθεί ο χρόνος -από δύο έως έξι επιπλέον εβδομάδες- επικινδυνότητας για τις δασικές φωτιές λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας.
Η χώρα μας έζησε πέρυσι μια τραγωδία με τις πυρκαγιές. Την ίδια ακριβώς περίοδο καιγόταν η Ιταλία. Μόνο σε μία ημέρα στη γειτονική χώρα καταγράφηκαν 197 φωτιές. Οκτώ άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ το συνολικό κόστος σε δασικές εκτάσεις ήταν περίπου 800.000 στέμματα.
Οι πυρκαγιές έχουν προκαλέσει ανεπανόρθωτη ζημιά στην Ιβηρική χερσόνησο. Πέρυσι 350.000 στρέμματα έγιναν στάχτη στα Κανάρια νησιά, ενώ εκατοντάδες οικογένειες έμειναν άστεγες, ανακαλώντας στη μνήμη τις τραγικές στιγμές του 2003, χρονιά που στην Ισπανία έγιναν στάχτη 1,2 εκατομμύριο στρέμματα και στην Πορτογαλία κάηκαν 1,4 εκατομμύριο στρέμματα, ενώ οι δύο χώρες θρήνησαν πάνω από 30 νεκρούς.
Παρά τις προσπάθειες που κατέβαλλε η ισπανική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών, η τραγωδία επαναλήφθηκε δύο χρόνια μετά. Δεκαεπτά νεκροί και σχεδόν ένα εκατομμύριο στρέμματα καμένης γης ο απολογισμός σε Γαλικία και Καταλονία το 2005. Στα επόμενα χρόνια οι επιστήμονες προβλέπουν μείωση των βροχοπτώσεων και των χιονοπτώσεων, που σημαίνει επιπλέον επιβάρυνση για τον υδροφόρο ορίζοντα.
Η Ισπανία έχει αρχίσει ήδη να ζει το πρόβλημα, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της Βαρκελόνης. Υπολογίζεται ότι το 40% των εδαφών της Ισπανίας απειλείται με ερημοποίηση, ενώ ο μεγαλύτερος σιτοβολώνας της Πορτογαλίας, στο κέντρο της χώρας, δεν μπορεί πλέον να παράγει.
Ο κυκλώνας «Ναργκίς»
Απόδειξη των καταστροφικών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής αποτελεί η Μιανμάρ. Ο σφοδρός κυκλώνας «Ναργκίς», που έπληξε πριν από ένα μήνα το δέλτα του ποταμού Ιραγουάντι, προκαλώντας βιβλική καταστροφή, εντάσσεται από πολλούς ειδικούς στο μοτίβο ενίσχυσης των ακραίων καιρικών φαινομένων που πλήττουν τον πλανήτη τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, επιβεβαιώνει τους φόβους των επιστημόνων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών ότι η κλιματική αλλαγή θα επιτείνει την επισιτιστική κρίση.
Στο δέλτα του Ιραγουάντι παράγεται το 65% του ρυζιού της Μιανμάρ. Ο «Ναργκίς» κατάστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τη φετινή σοδειά της χώρας. Ειδικοί εκτιμούν ότι οι πληγές που άνοιξε στο τοπίο είναι τόσο βαθιές όσο εκείνες που προκάλεσε το τσουνάμι του 2004 στη Νοτιοανατολική Ασία και χρειάζονται πολλά χρόνια για να επουλωθούν. Παράλληλα, εκφράζουν φόβους πως η περίοδος των μουσώνων που ξεκινά αυτές τις μέρες στην Ασία θα αυξήσει το μέγεθος της καταστροφής.
Οι ειδικοί θεωρούν ότι είναι πολύ νωρίς για να συμπεράνει κανείς εάν ο «Ναργκίς» αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό ή μια ακόμη από τις εφιαλτικές επιπτώσεις του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Ωστόσο, το γενικό συμπέρασμα είναι ότι ακόμη και να μην ευθύνεται άμεσα η άνοδος της θερμοκρασίας για τους πρόσφατους αλλά και τους μελλοντικούς καταστροφικούς κυκλώνες, θα ευθύνεται έμμεσα εξαιτίας της ανόδου της στάθμης των θαλασσών από το λιώσιμο των πάγων.
Ανεμοι, που έπνεαν με ταχύτητα 190 χιλιομέτρων την ώρα και παλιρροϊκά κύματα που έφτασαν σε βάθος 40 χιλιομέτρων από την ακτογραμμή της Μιανμάρ, σάρωσαν ψαροχώρια και ορυζώνες, αφήνοντας πίσω τουλάχιστον 130.000 νεκρούς, 2,5 εκατ. αστέγους (χωρίς τρόφιμα, φάρμακα και πόσιμο νερό) και υλικές ζημιές εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων.
Ο τυφώνας «Κατρίνα»
Η Νέα Ορλεάνη δεν θα είναι ποτέ πια η ίδια μετά το πέρασμα του φονικού τυφώνα «Κατρίνα», τον Αύγουστο του 2005. Οι επιστήμονες που μελετούν το κλίμα υποστηρίζουν ότι στο μέλλον οι τυφώνες θα είναι πιο συχνοί και πιο έντονοι. Θα θυμίζουν δηλαδή τον καταστροφικό «Κατρίνα» -αν και στην περίπτωση της Νέας Ορλεάνης, η ολιγωρία των αρχών ήταν χειρότερη από τον τυφώνα- που έπληξε περισσότερο τις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, αλλά και τον «Ιβάν», που λίγες εβδομάδες νωρίτερα είχε σαρώσει την Κούβα και τα άλλα νησιά της Καραϊβικής.
Η έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή συνδέει τη μέση αύξηση της θερμοκρασίας με φονικούς κυκλώνες όπως η «Κατρίνα» και προβλέπει ακόμη πιο ισχυρούς κυκλώνες με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα στην Ασία ως τα τέλη του αιώνα, εξαιτίας και της ανόδου της στάθμης των θαλασσών. Το 75% των παράκτιων περιοχών της Ασίας βρίσκεται σε ύψος μικρότερο των δέκα μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Αυτή η ζώνη, δε, περιλαμβάνει τις πολυπληθέστερες πόλεις.
Μετά την «Κατρίνα», στη μελέτη τους οι Γκρεγκ Χόλαντ, Πίτερ Γουέμπστερ και Τζούντι Κέρι επεσήμαναν ότι τις τελευταίες δεκαετίες οι πολύ ισχυροί κυκλώνες συμβαίνουν όλο και πιο συχνά, κυρίως στον Ειρηνικό και στον Ινδικό Ωκεανό, εξαιτίας της αύξησης της θερμοκρασίας στην επιφάνεια των ωκεανών.
Παράλληλα, η Υπηρεσία Ωκεανικών και Ατμοσφαιρικών Ερευνών των ΗΠΑ φιλοξενούσε στην ιστοσελίδα της μόνο τις μελέτες επιστημόνων, που πρέσβευαν την αντίθετη ακριβώς άποψη -απέδιδαν το φαινόμενο σε φυσικούς κύκλους των ωκεάνιων αέριων μαζών- ίσως γιατί κάτι τέτοιο βόλευε την κυβέρνηση Μπους, που δεχόταν πυρά για την καταστροφή και δεν επιθυμούσε να χρεωθεί την ευθύνη για την «Κατρίνα» εξαιτίας της άρνησης να επικυρώσει το Πρωτόκολλο του Κιότο.
Των ΜΑΡΙΑΣ ΜΑΚΡΙΔΟΥ, ΚΩΣΤΑ ΠΛΙΑΚΟΥ, ΜΑΡΙΑΣ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟ

H υγεία βλάπτει σοβαρά το περιβάλλον*
Είναι δυνατόν κάτι απόλυτα ταγμένο στο δημόσιο όφελος, όπως η υγεία, να αποτελεί βασική αιτία καταστροφής του πλανήτη; Φαντάζει οξύμωρο, αλλά επιβεβαιώνεται από αλλεπάλληλες έρευνες. Oπως αυτές που φανερώνουν ότι στις ΗΠΑ οι αποτεφρωτές των νοσοκομειακών αποβλήτων παράγουν πάνω από το 40% της συνολικής ποσότητας διοξινών που δηλητηριάζει την ατμόσφαιρα. Αυτό ακριβώς το εύρημα, εξάλλου, ήταν που κινητοποίησε την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και οδήγησε στο διεθνή συνασπισμό HCWH (Φροντίδα Υγείας χωρίς την Πρόκληση Βλαβών) και στην οικουμενική εκστρατεία για την προώθηση της «πράσινης» υγείας.
Το τεράστιο δίκτυο -που ξεκίνησε από μια μικρή ομάδα και χρειάστηκε μια δεκαετία για να στηθεί- περιλαμβάνει νοσοκομεία, συστήματα υγείας, γιατρούς και περιβαλλοντολόγους, οι οποίοι παλεύουν για το κοινό τους όραμα: Ενα «διαφορετικό» τομέα υγείας που δεν θα ρυπαίνει το περιβάλλον ούτε θα επιβαρύνει τους εργαζομένους στα νοσηλευτικά ιδρύματα, αλλά και τους ασθενείς, με επικίνδυνες ουσίες. Εμπνευση του όλου εγχειρήματος στάθηκε μια φράση από τον όρκο του Ιπποκράτη, παραδόξως όμως η Ελλάδα δεν έχει προσχωρήσει στο διεθνή συνασπισμό, αν και η πρώτη του δράση στην Ευρώπη ξεκίνησε προ εννέα ετών.
Μέσα σε αυτό το σύντομο χρονικό διάστημα οι συμμετέχοντες φορείς περηφανεύονται ότι κατάφεραν να πετύχουν τέσσερα σημαντικά επιτεύγματα:
Την άσκηση πίεσης στην ευρωπαϊκή νομοθεσία για την εξάλειψη της χρήσης ιατρικών συσκευών που περιέχουν υδράργυρο, την αναστολή σχεδίων αποτέφρωσης, τη διάδοση μεθόδων ελαχιστοποίησης και διαχωρισμού των αποβλήτων και την προώθηση καμπάνιας εξάλειψης του υλικού PVC από τα νοσοκομεία και τα ιατρικά μηχανήματα. Μεγαλύτερη πρόοδος έχει συντελεστεί στις ΗΠΑ όπου έχουν δημιουργηθεί υπερσύγχρονα Νοσοκομεία Για Υγιές Περιβάλλον -όπως ονομάζονται- ενώ παράλληλα προωθούνται προγράμματα διαχείρισης νοσοκομειακών αποβλήτων και περιβαλλοντικής αειφορίας.
Ανακύκλωση φαρμάκων
Τα ληγμένα φάρμακα συνήθως καταλήγουν στους κάδους απορριμμάτων και από εκεί στις χωματερές κάθε περιοχής. Οπως επισημαίνει ο καθηγητής Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κύριος Νίκος Χούλης, δεν ευσταθεί ο φόβος πως οι δραστικές ουσίες ή τα αδρανή πρόσθετα (έκδοχα) που περιέχουν μπορούν να απειλήσουν την ισορροπία του οικοσυστήματος, αλλά ακόμα και με τις συσκευασίες τους δεν παύουν να ρυπαίνουν το περιβάλλον.
Για τη διακοπή του φαινομένου ο Συνεταιρισμός Φαρμακοποιών Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τους τοπικούς δήμους ξεκίνησε επιχείρηση ανακύκλωσης φαρμάκων, εγκαθιστώντας ειδικούς κάδους περισυλλογής τους σε φαρμακεία. Επιφυλακτικός για την αποτελεσματικότητά της εμφανίζεται ο κύριος Κωνσταντίνος Λουράντος, πρόεδρος του Φαρμακευτικού Συλλόγου Αττικής και του Ινστιτούτου Φαρμακευτικής Ερευνας και Τεχνολογίας, που δηλώνει: «Ανάλογη προσπάθεια έγινε και στην Αττική, αλλά χωρίς μεγάλη ανταπόκριση από το κοινό. Ελάχιστοι κάδοι τοποθετήθηκαν και το κύριο ζήτημα που προκύπτει είναι ποιος θα αναλάβει τη συλλογή και την καταστροφή των φαρμάκων. Μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για αναλώσιμο προϊόν που κάποιοι κακόβουλοι μπορούν να διοχετεύσουν ξανά στην αγορά, με άμεσο κίνδυνο για τη δημόσια υγεία».
Τα υλικά και οι παγίδες τους...
Η ατζέντα υψηλού κινδύνου
Υδράργυρος: Βαρύ μέταλλο, που χρησιμοποιείται σε πληθώρα προϊόντων υγείας, από θερμόμετρα, οδοντικά αμαλγάματα, χημικά εργαστηρίου έως ηλεκτρονικά εξαρτήματα, όπως λάμπες φθορισμού και τμήματα κομπιούτερ. Είναι επιβεβαιωμένο ότι η αθροιστική χρήση και αποκομιδή των προϊόντων αυτών επιβαρύνει το περιβάλλον. Μόνη λύση η αντικατάστασή τους με άλλα νέας οικολογικής τεχνολογίας.
PVC: Η πλήρης επιστημονική του ονομασία είναι πολυβινυλοχλωρίδιο, αλλά είναι περισσότερο γνωστό σαν βινύλιο. Χρησιμοποιείται σε αναλώσιμα νοσοκομειακά υλικά από ασκούς (για ορό ή αίμα) και πλαστικές φιάλες μέχρι χειρουργικά γάντια μιας χρήσης και σωλήνες ιατρικών μηχανημάτων. Η χρήση του επιβεβαιωμένα αυξάνει τη μόλυνση του περιβάλλοντος με διοξίνες, ενώ εκθέτει τους ασθενείς και το νοσηλευτικό προσωπικό με τους οποίους έρχεται σε άμεση επαφή στον πλαστικοποιητή διεθυλεξυλ-φθαλικό εστέρα (DEHP), μια ουσία που θεωρείται ύποπτη για τοξική δράση στους ιστούς του σώματος.
Ιατρικά απόβλητα: Παράγονται σε μεγάλες ποσότητες από τα νοσοκομεία. Στην πλειοψηφία τους είναι μολυσματικής φύσεως και θεωρούνται εξαιρετικά επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία. Παλαιότερα η αποκομιδή τους γινόταν με τη συλλογή όλων των αποβλήτων -χωρίς να υπάρχει διαχωρισμός- και την καύση τους σε αποτεφρωτήρες. Σήμερα, επειδή είναι γνωστό ότι τέτοιου είδους καύση αποτελεί πηγή τοξικών ουσιών για το περιβάλλον, όπως διοξίνες, υδράργυρο και μόλυβδο, οι επιστήμονες αναζητούν άλλους τρόπους διαχείρισής τους, στοχεύοντας κυρίως σε δύο παραμέτρους: τη μείωση της παραγωγής αποβλήτων και το διαχωρισμό τους προ καύσης.
Πράσινες προμήθειες: Κάθε νοσοκομείο προμηθεύεται χιλιάδες προϊόντα, κάποια εκ των οποίων έχουν γνωστή τοξική δράση, όπως είναι για παράδειγμα τα ραδιοϊσότοπα, που αποτελούν ασθενή πηγή ραδιενέργειας. Στόχοι είναι αφενός να αντικατασταθούν όσο γίνεται με πιο αβλαβή και αφετέρου να μειωθούν οι περιττές συσκευασίες, που επιβαρύνουν με πλαστικά απορρίμματα το οικοσύστημα. Ειδικότερα, στον τομέα της νοσοκομειακής τροφοδοσίας η εκστρατεία αποσκοπεί στο να ευνοηθεί η αγορά φρέσκων, τοπικών και βιολογικών προϊόντων, να βελτιωθεί η ποιότητα των γευμάτων και να μην αποβεί η λειτουργία του νοσοκομείου σε βάρος της αειφόρου ανάπτυξης της περιοχής.
Φαρμακευτικά προϊόντα: Με την ισχύουσα πολιτική, τα κριτήρια ενσωμάτωσης ενός φαρμάκου στις παραγγελίες των νοσοκομείων περιλαμβάνουν καταρχήν την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και το κόστος του. Παράλληλα, λαμβάνονται υπόψη και δευτερεύοντες παράγοντες όπως η συμμόρφωση των ασθενών, οι απαιτούμενες δόσεις, οι παρενέργειες και η ευκολία στη χρήση. Σύμφωνα με τις αρχές της πράσινης εκστρατείας, στα κριτήρια αυτά πρέπει οπωσδήποτε να προστεθεί η επίδραση των σκευασμάτων στο περιβάλλον.
Ηλεκτρονικά υλικά: Οι αναλυτές, τα κομπιούτερ και οι τηλεοράσεις που υπάρχουν στα νοσοκομεία περιέχουν πληθώρα βλαβερών υλικών. Βάσει επιστημονικών μελετών τα υλικά αυτά έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση σοβαρών ανωμαλιών στον οργανισμό, από διαταραχή στα επίπεδα των ορμονών μέχρι διάφορες μορφές κακοήθειας και γενετικές ανωμαλίες. Η εκστρατεία επικεντρώνεται στη σωστότερη αποκομιδή και ανακύκλωση των «e-απορριμμάτων».
Χημικά: Πρόκειται για εντομοκτόνα, αρώματα και καθαριστικά ή απολυμαντικά, τα οποία λόγω της πτητικής τους σύστασης απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα επικίνδυνες ουσίες που μειώνουν την ποιότητα του αέρα στους εσωτερικούς χώρους. Επιπλέον, προκαλούν οργανικά προβλήματα, από ερεθισμό της μύτης, των ματιών ή του φάρυγγα και ναυτία, μέχρι σοβαρές διαταραχές του κεντρικού νευρικού συστήματος και τη λειτουργία των νεφρών ή ακόμα και διάφορες μορφές καρκίνου. Σύμφωνα με πρόσφατες ευρωπαϊκές μελέτες, η μολυσμένη ατμόσφαιρα που υπάρχει εντός κτιρίων δημιουργεί αναπνευστικά προβλήματα τα οποία αποτελούν κύρια αιτία θανάτου σε παιδιά κάτω των πέντε ετών.

ΣΒΩΛΟΥ ΑΛΕΞΙΑ

Ο ρυπαίνων… φυλακίζεται*
Σε εκ βάθρων αναμόρφωση της ισχύουσας περιβαλλοντικής νομοθεσίας υποχρεώνεται η χώρα μας, ενώ έρχονται, εκτός από μεγάλα χρηματικά πρόστιμα, βαρύτατες καμπάνες φυλάκισης για ιδιώτες, φυσικά πρόσωπα ή εταιρίες και κρατικούς λειτουργούς της κεντρικής και περιφερειακής διοίκησης που εμπλέκονται ως δράστες, συνεργοί και ηθικοί αυτουργοί σε περιβαλλοντικές παραβιάσεις. Πρόταση Οδηγίας, που προωθήθηκε προ δεκαημέρου, στις 21 Μαΐου 2008, με συναπόφαση του Ευρωκοινοβουλίου και του Συμβουλίου Υπουργών Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, προβλέπει για εννέα συγκεκριμένες παραβάσεις της περιβαλλοντικής νομοθεσίας ότι θα αντιμετωπίζονται ως ποινικά αδικήματα.

Η νέα Οδηγία, που αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή εντός του έτους, είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ετσι και η χώρα μας, όπως και οι άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, σύντομα θα υποχρεωθεί να θεσπίσει αποτρεπτικές ποινές για τις δραστηριότητες που είναι επιβλαβείς για το περιβάλλον και οι οποίες προκαλούν ή ενδέχεται να προκαλέσουν ουσιαστική βλάβη στον αέρα, συμπεριλαμβανομένης της στρατόσφαιρας, στο έδαφος, στο νερό, στα ζώα ή τα φυτά και τα βιολογικά είδη. Εκ των πραγμάτων η νέα Οδηγία οδηγεί σε αναμόρφωση του νόμου-πλαισίου για το περιβάλλον (ν. 1650/1986) αλλά και πολλών δεκάδων νομοθετημάτων, που έχουν ενσωματώσει στο εσωτερικό Δίκαιο κοινοτικές Οδηγίες, προκειμένου να προβλεφθούν σε κάθε περίπτωση νέες αυστηρές ποινικές κυρώσεις για τα περιβαλλοντικά αδικήματα.

Η Ε.Ε. διαπιστώνει αφενός μεν ότι το σύστημα των διοικητικών κυρώσεων, ποινών και προστίμων, κυρίως βάσει της γνωστής αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», δεν οδηγεί σε πλήρη συμμόρφωση με τη νομοθεσία, αλλά αντίθετα σημειώνεται συνεχής αύξηση των περιβαλλοντικών αδικημάτων με συνέπειες που πολλές φορές υπερβαίνουν τα σύνορα των χωρών-μελών στις οποίες διαπράττονται και γι’ αυτό αποφασίζεται ότι χρειάζεται τα κράτη-μέλη να θεσπίσουν ποινικές κυρώσεις για σοβαρές παραβάσεις, εφόσον είναι εσκεμμένες ή οφείλονται σε βαριά αμέλεια. «Οι Οδηγίες είναι δεσμευτικές για τα κράτη-μέλη. Κατά συνέπεια, είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι για πρώτη φορά πρόκειται να θεσπιστεί μια Οδηγία που θα επηρεάσει το Ποινικό Δίκαιο των κρατών-μελών κι αυτή αφορά στην προστασία του περιβάλλοντος», δηλώνει προς τον ΕΤ η κ. Ιωάννα Κουφάκη, υπεύθυνη για θέματα Περιβάλλοντος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών.

Η ίδια τονίζει ότι «σύμφωνα με την πρόταση Οδηγίας κάθε κράτος-μέλος οφείλει να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα, ώστε να εξασφαλίζει ότι τα αδικήματα που αναφέρονται στην Οδηγία τιμωρούνται με αποτελεσματικές αναλογικές και αποτρεπτικές ποινικές κυρώσεις, ενώ ως ποινικό αδίκημα τιμωρείται επίσης η ηθική αυτουργία και η συνέργεια για τα εγκλήματα που συντελούνται σε βάρος του περιβάλλοντος».

Πρακτικές συνέπειες της νέας Οδηγίας που θα ενσωματωθεί στην εγχώρια νομοθεσία θα είναι σε περιπτώσεις περιβαλλοντικών παραβιάσεων να έχουμε επ’ αυτοφώρω συλλήψεις και πλήθος δικαστικές υποθέσεις που θα φθάνουν στο ακροατήριο για επιβολή ποινών φυλάκισης και μεγάλες χρηματικές καμπάνες. Οι προβλεπόμενες διοικητικές κυρώσεις, όπως χρηματικά πρόστιμα, προσωρινές ή οριστικές διακοπές λειτουργίας χρήσεων και εγκαταστάσεων που ρυπαίνουν κ.ο.κ., θα εξακολουθήσουν να ισχύουν. Για σοβαρές περιβαλλοντικές βλάβες που θα θεωρούνται κακουργήματα οι υπόλογοι θα προφυλακίζονται μετά την προσέλευσή τους για απολογία σε τακτικό ανακριτή.


ΔΕΜΕΡΤΖΗΣ ΑΡΓΥΡΗΣ
Καυτά καλοκαίρια, άνυδροι χειμώνες*
Σε ρυθμούς ακραίων καιρικών φαινομένων -με «καυτά» καλοκαίρια και ζεστούς, άνυδρους χειμώνες και με εκτεταμένα προβλήματα λειψυδρίας - προβλέπεται ότι θα «χορεύει» η χώρα μας την επόμενη πεντηκονταετία. «Μπήκαμε για τα καλά στο παιχνίδι των μεγάλων κλιματικών αλλαγών», συμφωνεί η ελληνική επιστημονική κοινότητα.
Η αρχή έχει, ήδη, γίνει. Το φετινό καλοκαίρι χαρακτηρίζεται από ερευνητές του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών ως το πιο ακραίο όλων των εποχών, αφού σημειώθηκε ρεκόρ στη μέγιστη καταγραφείσα θερμοκρασία αλλά και στο συνολικό αριθμό των καυτών ημερών: Για 26 ημέρες το θερμόμετρο έδειχνε πάνω από 37˚C και για 8 ημέρες ο υδράργυρος σκαρφάλωσε πάνω από τους 40˚C!
«Το πρόβλημα πάντως που θα μας απασχολήσει στο εξής είναι η λειψυδρία. Φαινόμενο που πλήττει την Ανατολική Μεσόγειο και σύντομα θα αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο για την Ελλάδα», τόνισε χθες ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός, πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μιλώντας σε συνέδριο με αντικείμενο την «Εκτίμηση και Αντιμετώπιση Φυσικών Κινδύνων», που διοργανώνει το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης σε συνεργασία με την UNESCO.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Ζερεφό, ο θεσσαλικός κάμπος, τα νησιά και η Νότια Ελλάδα «στεγνώνουν» επικίνδυνα, ενώ το… πρώτο καμπανάκι κινδύνου έχει χτυπήσει και για την Αθήνα. «Η Αττική έχει αποθέματα. Ο υδροφόρος ορίζοντας όμως έχει “κατέβει” επικίνδυνα και στο πλαίσιο των κλιματικών αλλαγών που “χτυπούν” παγκοσμίως τα δεδομένα μπορεί να αλλάξουν ταχύτατα», τονίζει ο κ. Χρήστος Ζερεφός.
Αποκαλυπτικά στοιχεία
Το 2007 ήταν το δεύτερο «ξηρότερο» έτος των τελευταίων 100 χρόνων, όπως επισήμαναν χθες ερευνητές του Αστεροσκοπείου. Αποκαλυπτικά είναι και τα στοιχεία της ερευνήτριας του Ινστιτούτου Βιώσιμης Ανάπτυξης, Δήμητρας Φουντά:
Ο Ιανουάριος ήταν ο πιο άνυδρος όλων των εποχών, αλλά και ο πιο θερμός μετά τον Ιανουάριο του 1936! «Το διάστημα Νοεμβρίου-Φεβρουαρίου ήταν η 2η πιο άνυδρη περίοδος μετά από τη χρονιά 1989- 1990», είπε η κ. Φουντά.
«Η τρέχουσα χρονιά έδωσε σε όλους μας ένα καλό μάθημα: Οτι δεν μπορούμε πια να παίζουμε με την αλλαγή του κλίματος και με τα ακραία φαινόμενα. Πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτά. Να ξέρουμε πώς να τα “χειριζόμαστε” και να θωρακιστούμε», τονίζει ο κ. Ζερεφός. «Η σύγχρονη ζωή γίνεται ολοένα και περισσότερο ευάλωτη στα έντονα φαινόμενα.
Ανθρώπινες ζωές απειλούνται ή χάνονται σε καύσωνες, πλημμύρες, χιόνια και δριμύ ψύχος, ενώ πλήττονται τομείς όμως η υγεία, η γεωργία, η κτηνοτροφία κ.ά», είπε από την πλευρά του ο ερευνητής Κωνσταντίνος Λαγουβάρδος. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου ο γενικός γραμματέας του ΕΚΔΔΑ, Γιώργος Βούτσινος, προανήγγειλε την υλοποίηση σειράς εξειδικευμένων επιμορφωτικών προγραμμάτων για τη διαχείριση των κινδύνων στα ελληνικά σχολεία, με αντίστοιχη εκπαίδευση των δασκάλων. Τα σεμινάρια θα ξεκινήσουν στις αρχές του 2008 στις Διοικητικές Περιφέρειες. Αναφερόμενος στη διοργάνωση του συνεδρίου, ο κ. Βούτσινος είπε ότι «η γνώση πρέπει να φτάνει και σ’ αυτούς που καλούνται να εφαρμόσουν τα νέα ευρήματα στην καθημερινή ζωή των πολιτών».
ΕΛΕΝΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΔΗΜΟΥ

Τελευταίοι στην Ευρώπη στις δαπάνες για την εκπαίδευση*
Πληρώνουμε για την Παιδεία λιγότερα από τη Χιλή, την Τουρκία και τη Σλοβακία. Τα μισά από τη Σλοβενία, τη Νορβηγία και τη Δανία. Επί του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος το ποσοστό των δαπανών που διαθέτει η Ελλάδα για την εκπαίδευση είναι χαμηλότερο από το μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ και της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Αν η εξέλιξη των κονδυλίων του Κρατικού Προϋπολογισμού καθρεφτίζει τις εθνικές προτεραιότητες, τότε για την ελληνική κυβέρνηση προηγείται η δημόσια τάξη, ακολουθεί η Αμυνα και έπεται η Παιδεία.
Η Ελλάδα δαπανά για κάθε φοιτητή περίπου τα μισά από τον αντίστοιχο μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Εάν συνυπολογίσουμε τις δαπάνες για έρευνα και ανάπτυξη, η χώρα μας δαπανά τα λιγότερα για κάθε φοιτητή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, 6.000 δολάρια έναντι 11.900 δολαρίων που αντιστοιχούν στο μέσο όρο των υπόλοιπων χωρών του Οργανισμού. Η διαφορά μειώνεται στο Δημοτικό. Η Ελλάδα δαπανά 5.000 δολάρια για κάθε μαθητή Δημοτικού έναντι 6.100 δολαρίων που αντιστοιχούν στο μέσο όρο του ΟΟΣΑ.

Για την Ελλάδα ο πιο ακριβός εκπαιδευόμενος είναι ο λυκειόπαις. Για κάθε μαθητή Λυκείου το κράτος πληρώνει 8.100 δολάρια έναντι 8.000 δολαρίων που αντιστοιχούν στο μέσο όρο του ΟΟΣΑ.
Μελέτη του ΙΣΤΑΜΕ συγκρίνοντας την ελληνική οικονομία με όμοιες οικονομίες εντός της Ε.Ε. κάνει λόγο για «άνιση προς την Παιδεία διάρθρωση των δημόσιων δαπανών, η οποία σε μεγάλο βαθμό εκφράζει το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας».

Οπως επισημαίνει, το χαμηλό επίπεδο των κονδυλίων που διατίθενται για εκπαίδευση στην Ελλάδα οφείλεται εν μέρει στην ανελαστικότητα συγκεκριμένων κατηγοριών δημόσιων δαπανών, όπως είναι οι δαπάνες για άμυνα και δημόσια ασφάλεια, οι δαπάνες για μισθοδοσία δημόσιων υπαλλήλων και τέλος οι δαπάνες για επιχορήγηση ασφαλιστικών ταμείων. Το γεγονός ότι στις χώρες του ΟΟΣΑ το 82,4% των δαπανών για την πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και μετα-δευτεροβάθμια εκπαίδευση προέρχεται από το Δημόσιο, φανερώνει τη διεθνώς κυρίαρχη αντίληψη ότι η εκπαίδευση αποτελεί δημόσιο αγαθό. Δεν ισχύει όμως το ίδιο και για την τριτοβάθμια.

Σε χώρες όπως η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ιαπωνία, η Κορέα και η Χιλή, το ποσοστό των ιδιωτικών δαπανών, κυρίως για δίδακτρα, ξεπερνά το 40%. Στην Ευρώπη η τάση αυτή ακολουθείται από τη Μ. Βρετανία και την Ιταλία. «Είναι χαρακτηριστικό», αναφέρει ο καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Ιστορίας και Επιστήμης του Παντείου Πανεπιστημίου, κ. Ανδρέας Κόλλιας, «ότι ανάμεσα στη δεύτερη αυτή ομάδα κρατών βρίσκονται οι παγκόσμιοι πάροχοι “εκπαιδευτικών υπηρεσιών”.


Αυτοί επωφελούνται τα μέγιστα από τη διεύρυνση των ιδιωτικών δαπανών για να αυξήσουν τα κέρδη τους όχι μόνο από τη φοιτητική μετανάστευση αλλά και μέσω της επέκτασής τους σε χώρες-πελάτες. Παραρτήματα σε τρίτες χώρες όπως η Ελλάδα έχουν μικρότερο κόστος σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό και σαφώς μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους».
ΜΑΝΩΛΗ ΓΙΟΥΛΗ

Κοστίζει η Παιδεία*
Η φράση «εγώ δεν ρίχνω λεφτά στο πηγάδι» έχει αποδοθεί στον πρωθυπουργό, κ. Κ. Καραμανλή, από τον πρόεδρο του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας, κ. Θ. Βερέμη. Η συζήτηση κατά την οποία ειπώθηκε η βαριά κουβέντα διεξήχθη παλαιότερα στο Μαξίμου και ήταν επικεντρωμένη στην ανώτατη εκπαίδευση. Η φράση όμως καθιέρωσε τη διάσταση του «ανώφελου κόστους» στο δημόσιο διάλογο.

Είναι πηγάδι η εκπαίδευση; Για κάθε 100 ευρώ που δαπανά ο Kρατικός Προϋπολογισμός για την πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση τα 98 προορίζονται για τη μισθοδοσία του τακτικού προσωπικού, των αναπληρωτών και των ωρομίσθιων εκπαιδευτικών. Ελάχιστα είναι τα ποσά που δαπανώνται για επιμόρφωση-μετεκπαίδευση και άλλες επενδύσεις που θα μπορούσαν να ανεβάσουν το δείκτη ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Συνολικά, ο προϋπολογισμός του 2008 διαθέτει για την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση 4,6 δισεκατομμύρια ευρώ. Το έλλειμμα της εκπαιδευτικής πολιτικής των κυβερνήσεων καλύπτουν οι γονείς, οι οποίοι αναγκάζονται να πληρώνουν από την τσέπη τους 4,371 δισ. ευρώ κάθε χρόνο. Ερευνα που διενήργησε το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ αποκάλυψε ότι τα ελληνικά νοικοκυριά καταβάλλουν κατά μέσο όρο για υπηρεσίες και αγαθά εκπαίδευσης το 5,09% των συνολικών μηνιαίων δαπανών τους.

Βεβαίως, το επάγγελμα του πατέρα προσδιορίζει το ύψος των εκπαιδευτικών δαπανών της οικογένειας. Ο αγρότης και ο βιομηχανικός εργάτης δαπανούν τα λιγότερα, ο υπάλληλος τα περισσότερα, ενώ περιοχές όπως η Θεσσαλία, η Στερεά Ελλάδα, το Νότιο Αιγαίο και τα Ιόνια νησιά ξοδεύουν περισσότερα για αγορά εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε σχέση με αστικές περιοχές της χώρας.

Σύμφωνα με στοιχεία που περιλαμβάνονται στην έκθεση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών με τίτλο «Πληθυσμός και Εκπαίδευση στην Ελλάδα», οι μαθητές με πατέρα που δεν ασκεί χειρωνακτικό επάγγελμα έχουν 6,5 φορές περισσότερες πιθανότητες εισαγωγής σε πανεπιστήμιο σε σχέση με τους μαθητές από αγροτική οικογένεια. Είναι ενδεικτικό για την ιλιγγιώδη πορεία των εξόδων την τελευταία 25ετία (συνολική αύξηση 82% από το 1982 ως το 1994 και νέα αύξηση κατά 15,4% την περίοδο της μεταρρύθμισης Αρσένη) το γεγονός ότι ξεπέρασε πλέον το 5% της ετήσιας συνολικής δαπάνης των νοικοκυριών για αγορά αγαθών και υπηρεσιών στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση το κόστος των φροντιστηρίων και των ιδιαίτερων μαθημάτων, χωρίς να συνυπολογίζεται εδώ η ιδιωτική δαπάνη για ξένες γλώσσες, η οποία υπερβαίνει το 30%.

▪ Περισσότερα από 1.400 εκατομμύρια ευρώ, περίπου το 30% του συνολικού κόστους εκπαίδευσης, δαπανώνται ετησίως από τα ελληνικά νοικοκυριά για να αποκτήσουν οι μαθητές βασικές δεξιότητες και γνώσεις, που σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. κατακτώνται όχι έξω αλλά μέσα στο εκπαιδευτικό σύστημα.


▪ Ενα δισεκατομμύριο ευρώ, δηλαδή σχεδόν το 70% των δαπανών που καταβάλλουν τα νοικοκυριά για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, αντιστοιχεί στα έξοδα διαβίωσης των φοιτητών στο εσωτερικό, ενώ το 23,7% (342,1 εκατομμύρια ευρώ) δαπανάται για σπουδές στο εξωτερικό.

▪ Οι νέοι γονείς, που εργάζονται και οι δύο, δαπανούν σχεδόν 300 εκατομμύρια ευρώ το χρόνο για υπηρεσίες φύλαξης των παιδιών τους στο σπίτι, για δίδακτρα σε παιδικούς σταθμούς, παιδότοπους κ.λπ. στον αντίποδα του ολοήμερου σχολείου.


Ανασφαλείς οι αλλοδαποί στο σχολείο*
Η δυσκολία αφομοίωσης της γλώσσας και οι συνθήκες διαβίωσής τους σε «γκετοποιημένες» περιοχές αναγκάζουν πολλά παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο
Αύξηση έως και 10% παρουσιάζουν τα τελευταία δύο χρόνια οι μετανάστες που φοιτούν στην ελληνική δημόσια πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Περίπου 109.000 Αλβανοί, Βούλγαροι, Νιγηριανοί, Πακιστανοί, Ρουμάνοι, Πολωνοί και Γεωργιανοί επιλέγουν να καθίσουν στα σχολικά θρανία της χώρας μας, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 10% του συνόλου του μαθητικού πληθυσμού.
Σημαντικά προβλήματα συνύπαρξης με τα Ελληνόπουλα δεν υπάρχουν. Ωστόσο, την ίδια στιγμή που στις δυτικές κοινωνίες η διδασκαλία γλωσσών και ιστορίας της χώρας προέλευσης των μαθητών αποτελεί πάγια εκπαιδευτική πολιτική, στην Ελλάδα καμία προσπάθεια δεν γίνεται προς την κατεύθυνση αυτή. Αποτέλεσμα είναι οι χαμηλές σχολικές επιδόσεις των μεταναστών και η καθυστέρηση στην πλήρη ενσωμάτωσή τους.
«Πρόκειται για παιδιά κυρίως αλβανικής καταγωγής. Υπάρχουν όμως και άλλα, που έρχονται από το Σουδάν, τη Γεωργία, το Πακιστάν, τη Χιλή και όχι μόνο. Το κάθε παιδί κουβαλάει τη δική του ιστορία και χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης», αναφέρει χαρακτηριστικά ο διευθυντής του 28ου Γυμνασίου Παγκρατίου κ. Αλέξανδρος Μόνιος.
Στην πραγματικότητα, οι χώρες προέλευσής τους είναι σήμερα περισσότερες από 140. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του ΙΠΟΔΕ (Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης) το 80,6% αυτών κατάγεται από την Αλβανία, ενώ η αμέσως επόμενη χώρα προέλευσης είναι η Βουλγαρία σε ποσοστό 3%. Στην περίπτωση των παλιννοστούντων, βασική χώρα καταγωγής είναι η Γεωργία.
Κέντρα υποδοχής των περισσοτέρων αποδεικνύονται τα μεγάλα αστικά κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. «Εκεί φιλοξενούνται οι περισσότερες οικογένειες με μεταναστευτική βιογραφία, ενώ περιορισμένα είναι τα σχολεία στα οποία η παρουσία αλλοδαπών είναι μηδενική. Εξαίρεση αποτελούν τα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια», υπογραμμίζει ο κ. Μόνιος.
«Είναι διαφορετικά παιδιά, αλλά τα σεβόμαστε όσο και τα δικά μας», συνεχίζει ο ίδιος, καθώς στα έξι συστεγαζόμενα σχολεία στο κέντρο της Αθήνας, το 39% των μαθητών προέρχεται από χώρες του εξωτερικού. «Επεισόδια ενδοσχολικής βίας δεν προκύπτουν συχνά.
Εχουμε συμβιβαστεί με το “διαφορετικό”. Αυτό που ανησυχεί τους καθηγητές είναι η αδυναμία τους να επιτύχουν υψηλές επιδόσεις στα σχολικά μαθήματα». Εξαιτίας των δυσκολιών στη μελέτη, στην αφομοίωση της γλώσσας και, κυρίως, λόγω του αισθήματος ανασφάλειας που καλλιεργείται στις «γκετοποιημένες» παροικίες τους, παρατηρούνται υψηλά ποσοστά διαρροής ή και διακοπής του σχολείου ήδη από τις τελευταίες τάξεις του δημοτικού.
«Εγκαταλείπουν τα θρανία χωρίς να έχουν λάβει στοιχειώδη επαγγελματική κατάρτιση ή έχοντας ελλείψεις στη χρήση της επίσημης γλώσσας της χώρας υποδοχής. Αλλα παιδιά ακολουθούν το παράδειγμα των γονιών τους και προτιμούν να πιάσουν δουλειά από τη νεαρή τους ηλικία», υπογραμμίζει ο καθηγητής Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, κ. Αθανάσιος Γκότοβος. Εκτός από τα μαθήματα της γλώσσας, της ιστορίας, της γεωγραφίας και της έκθεσης, δεν είναι λίγες οι φορές που αντιμετωπίζουν δυσκολίες ακόμα και στα μαθηματικά και στα τεστ δεξιοτήτων.
Σε πολλές περιπτώσεις το ενδιαφέρον των μεταναστών για μάθηση είναι αυξημένο σε σχέση με αυτό των γηγενών της ίδιας σχολικής τάξης αλλά, όπως υποστηρίζουν οι αρμόδιοι φορείς, «αυτό δεν αρκεί». Οι μειωμένες σχολικές επιδόσεις συνδέονται συχνά με την ταυτότητα του μαθητή, την «αφομοιωτική επίθεση» που δέχεται και τη «διάκριση» που νιώθει από την εκάστοτε πλειοψηφική κοινότητα.
Φωτεινά παραδείγματα αποτελούν ο Καναδάς και η Αυστραλία. Εκεί οι μετανάστες-μαθητές όχι μόνο δεν παρουσιάζουν δυσκολίες στην προσαρμογή τους στο σχολικό περιβάλλον, αλλά ταυτόχρονα έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρακολουθήσουν την επόμενη σχολική βαθμίδα σε σχολεία αυξημένου κύρους. Υψηλές καταγράφονται οι επιδόσεις τους σε όλη τη διάρκεια της σχολικής τους «θητείας», ενώ ο δρόμος για την είσοδο στην αγορά εργασίας είναι λιγότερο «δύσβατος» σε σχέση με τα ελληνικά δεδομένα.
Παράλληλα, σε Γερμανία, Ολλανδία και Δανία ξεκίνησε πρόσφατα κύκλος συζητήσεων για την ομαλή ενταξιακή πορεία των αλλοδαπών στους κόλπους της σχολικής κοινότητας, ενώ έμφαση θα δοθεί στην προσπάθεια επαγγελματικής ανέλιξής τους.
«Στην Ελλάδα, μοναδική εξαίρεση στον κανόνα αποτελούν οι Ρομά, που τα τελευταία χρόνια σημειώνουν άνοδο στα ποσοστά της σχολικής τους φοίτησης», καταλήγει ο κ. Γκότοβος.
Της ΜΙΚΑΣ ΚΟΝΤΟΡΟΥΣΗ
Γονείς σε απόγνωση*
Ιδιωτική μελέτη λέγεται το καινούργιο φρούτο που δημιούργησαν τα άστατα ωράρια εργασίας των γονιών χαμηλότερων εισοδημάτων. Η μαμά και ο μπαμπάς λείπουν από το σπίτι για δουλειές και τα παιδιά διαβάζουν για το σχολείο έξω από το σπίτι σε ειδικά τμήματα μελέτης. Τα προσφέρουν «μαθητικά εργαστήρια», στα οποία καταφεύγουν γονείς εργαζόμενοι στον ιδιωτικό τομέα, οι οποίοι αδυνατούν να πληρώσουν τα δίδακτρα ενός καλού ιδιωτικού σχολείου. Τυχερές είναι οι οικογένειες που διαθέτουν το μοντέλο της «σούπερ γιαγιάς», όπως η κυρία Μαρουλιώ Γαρυφάλλου, η οποία μιλά στον ΕΤ για τον καθημερινό αγώνα της να αναπληρώσει στη ζωή των εγγονιών της την απουσία των σκληρά εργαζόμενων γονιών τους.
Τους υπόλοιπους γονείς περιμένει από αύριο που ανοίγουν τα σχολεία μια τρελή καθημερινότητα. Θα φεύγουν τρέχοντας από τη δουλειά για να παραλάβουν τα παιδιά από το σχολείο, θα τρέμουν όταν θα εγκλωβίζονται στην κίνηση, θα ψήνουν κάτι γρήγορο για φαγητό και μετά θα πέφτουν με τα μούτρα στο διάβασμα μαζί τους μέχρι να έρθει η ώρα για να τα πάνε στα αγγλικά, στο μπάσκετ, στο κολυμβητήριο.

Το ολοήμερο σχολείο έλυσε προβλήματα για σημαντική μερίδα γονιών κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων που γενικεύθηκε η λειτουργία του. Από το 1998 μέχρι σήμερα τα ολοήμερα δημοτικά ξεπέρασαν τον αριθμό των 4.600 σχολικών μονάδων που αντιστοιχούν στα 3/4 των μονάδων της επικράτειας. Σύμφωνα με τα συμπεράσματα πανελλαδικής έρευνας που διεξήγαγε για λογαριασμό της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας το Ινστιτούτο Εργασίας της ΓΣΕΕ, «το ολοήμερο δημοτικό επιτελεί κυρίως την κοινωνική του αποστολή, γιατί ουσιαστικά αποδεσμεύει τους γονείς από την επίβλεψη των παιδιών τους. Δεν ικανοποιεί όμως στον ίδιο βαθμό τις παιδαγωγικές ανάγκες των παιδιών». Για το 66,4% των γονιών η πρώτη πιο σημαντική δραστηριότητα που προσφέρει το ολοήμερο είναι η προετοιμασία των μαθητών για την επόμενη ημέρα του σχολείου. Επ’ αυτού διατυπώνονται πολλές επιφυλάξεις. Τα παιδιά σύμφωνα με τον αντίλογο, όταν επιστρέφουν στο σπίτι στις 5 το απόγευμα το χειμώνα, έχει ήδη σκοτεινιάσει, είναι εξουθενωμένα και, είτε έχουν προετοιμαστεί καλά για την επόμενη ημέρα είτε όχι, αρνούνται να συνεχίσουν την προσπάθεια. Οι γονείς από την άλλη πλευρά εφησυχάζουν ότι τα παιδιά έχουν διαβάσει στο σχολείο και δεν επιμένουν.

Η δεύτερη πιο σημαντική δραστηριότητα που προσφέρει το πρόγραμμα του ολοήμερου είναι για τους γονείς το μάθημα της Πληροφορικής (ποσοστό 38,5%). Γονείς και εκπαιδευτικοί που απάντησαν στην έρευνα συμφώνησαν ότι το ολοήμερο πάσχει από έλλειψη και ανεπάρκεια υλικοτεχνικής υποδομής και ειδικών χώρων.

Για το προφίλ των μαθητών που παρακολουθούν το ολοήμερο πρόγραμμα οι εκπαιδευτικοί απάντησαν ότι πρόκειται κυρίως για μαθητές με μέτριες επιδόσεις.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει τέλος η διαφωνία που κατέγραψε η έρευνα ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς για τον τρόπο σίτισης των μαθητών του ολοήμερου. Δύο στους τρεις εκπαιδευτικούς χαρακτήρισαν τον τρόπο σίτισης των μαθητών από μέτριο έως κακό, ενώ οι γονείς εμφανίζονται πιο ευχαριστημένοι. Το 67% των γονιών απάντησε ότι ο τρόπος σίτισης είναι από μέτριος έως καλός.


Της Γιούλης Μανώλη και της Μίκας Κοντορού
Χαμένοι στην... απόσπαση*
Μαύρη τρύπα περίπου 10.000 αποσπασμένων εκπαιδευτικών, οι οποίοι δεν εμφανίζονται στα επίσημα στοιχεία του υπουργείου Παιδείας, αποκαλύπτει η έρευνα του ΕΤ. Η μαύρη τρύπα εντοπίζεται στη σκοτεινή πλευρά της εκπαίδευσης, όπου κυριαρχεί το πελατειακό σύστημα που ελέγχει τις τοποθετήσεις και τις αποσπάσεις, προκαλώντας στα μισά σχολεία της χώρας «υπερχείλιση» εκπαιδευτικών και στα άλλα μισά ελλείψεις, χωρίς συνείδηση για την τεράστια βλάβη στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Δύο υπηρεσίες, το Κέντρο Εκπαιδευτικής Ερευνας (ΚΕΕ), που εποπτεύεται από το υπουργείο Παιδείας, και η Κεντρική Υπηρεσία του υπουργείου, παρουσιάζουν απόκλιση 10.000 εκπαιδευτικών κατά την καταγραφή των αποσπάσεων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Κέντρου Εκπαιδευτικής Ερευνας περίπου 25.000-27.000 εκπαιδευτικοί δεν υπηρετούν στην οργανική τους θέση. Απ’ αυτούς το 30% δεν κάνει μάθημα. Υπηρετεί με απόσπαση σε άλλες υπηρεσίες ή φορείς σχετικούς με την εκπαιδευτική διαδικασία (Διευθύνσεις και Γραφεία Εκπαίδευσης, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Πανεπιστήμια, ΤΕΙ κ.λπ.) ή άσχετους με την εκπαίδευση, όπως είναι τα γραφεία των βουλευτών και τα υπουργεία. Μάλιστα, κατά το ΚΕΕ, το 2006 ο αριθμός των αποσπασμένων εκπαιδευτικών μόνο σε υπηρεσίες ή φορείς ανήλθε στον εκρηκτικό αριθμό των 16.080… «Ποτέ δεν είχαμε τόσο μεγάλο αριθμό αποσπάσεων, κάνει λάθος το ΚΕΕ» απαντά η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Παιδείας, σύμφωνα με την οποία ο συνολικός αριθμός των αποσπάσεων ανήλθε φέτος σε 15.325, καθώς αποσπάστηκαν 1.500 λιγότεροι σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά. «Το ΚΕΕ δεν κάνει λάθος, απευθυνόμαστε στο σύνολο των σχολείων της χώρας και καταγράφουμε τα στοιχεία που μας δίνουν», αντιτείνει ο ειδικός ερευνητής του ΚΕΕ κ. Μανόλης Κουτούζης.
Πώς δικαιολογείται αυτή η διαφορά; Δέκα χιλιάδες εκπαιδευτικοί δεν είναι βελόνες στα άχυρα για να χαθούν από τα επίσημα αρχεία. «Γίνονται διπλές αποσπάσεις», είναι η εξήγηση που έδωσε στον ΕΤ αρμόδια πηγή. «Από νομό σε νομό είναι οι αποσπάσεις που διενεργούνται κεντρικά. Γίνονται όμως και “κρυφές” εσωτερικές αποσπάσεις μέσα στο νομό. Παίρνει, π.χ., κάποιος μετάθεση από τη Λάρισα στη Φθιώτιδα και τοποθετείται στο Δομοκό. Βρίσκει όμως την άκρη και αποσπάται στη Λαμία. Αυτές τις εσωτερικές αποσπάσεις δεν τις γνωρίζει καν το υπουργείο».
Σύμφωνα με την αποτύπωση του ΚΕΕ, οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων που υπηρετούν με απόσπαση αντιπροσωπεύουν το 20-25% του συνόλου. Μεταξύ αυτών, το ΚΕΕ βρήκε το 2006 να μην υπηρετούν σε σχολεία περισσότεροι από τους μισούς. Τη μεγαλύτερη αφαίμαξη υφίστανται το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Το ποσοστό των εκπαιδευτικών που λείπουν με άδεια από τη θέση τους υπολογίζεται στο 5% του συνόλου. Το ένα τρίτο των αδειών είναι κύησης-λοχείας, το ένα τέταρτο είναι εκπαιδευτικές άδειες και οι υπόλοιπες είναι αναρρωτικές και άδειες ανατροφής παιδιού.
Πελατειακή η τοποθέτηση του εκπαιδευτικού δυναμικού*
Οι διστακτικές απόπειρες που κατά καιρούς κάνει το υπουργείο Παιδείας για να τακτοποιήσει το εκπαιδευτικό δυναμικό της χώρας συντρίβονται στις συμπληγάδες του πελατειακού συστήματος που έχει εγκαταστήσει στην εκπαίδευση το κομματικό κράτος. Οι τοποθετήσεις των εκπαιδευτικών σε σχολεία κοντά ή μακριά από το σπίτι τους και οι αποσπάσεις σε άλλες από τις οργανικές τους θέσεις αποτελούν αντικείμενο πελατειακών συναλλαγών με πολιτικά γραφεία και συνδικαλιστικές παρατάξεις.
Οι συνδικαλιστές ομονοούν κατά τη μοιρασιά των ρουσφετιών που χρεώνονται οι εκπρόσωποί τους στα υπηρεσιακά συμβούλια που αποφασίζουν για τις μετακινήσεις των εκπαιδευτικών. Το βάζο με το μέλι βρίσκεται πάνω στο γραφείο του αρμόδιου υπουργού Παιδείας που υπογράφει. Ποιος μπορεί να αντισταθεί; Η ζημιά γίνεται από το πρώτο στάδιο, την καταγραφή των κενών. Αρμόδιοι να καταγράψουν τα κενά στην περιοχή τους είναι οι προϊστάμενοι των Διευθύνσεων Εκπαίδευσης, επιρρεπείς στις πιέσεις του διαχρονικού κομματικού συστήματος που τους διορίζει. Αν ένας μαθηματικός θέλει να εξασφαλίσει την απόσπασή του σε περιοχή που δεν έχει ελλείψεις σε προσωπικό της ειδικότητάς του, πρέπει να «πείσει» τον αρμόδιο προϊστάμενο να δηλώσει κενή θέση μαθηματικού.
Η περιοχή θα έχει έναν μαθηματικό που θα κάθεται και η Ικαρία π.χ. δεν θα έχει μαθηματικό. Αυτό στη χειρότερη για τη διοίκηση της εκπαίδευσης περίπτωση. Στην καλύτερη, οι προϊστάμενοι δηλώνουν πλασματικά κενά επειδή γνωρίζουν ότι στις τσέπες της κεντρικής διοίκησης κυκλοφορούν καβούρια. Τους λείπουν έξι καθηγητές, δηλώνουν δέκα, για να τους στείλουν τρεις. Υπάρχουν όμως και αντικειμενικοί λόγοι για την αταξία στην κατανομή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Αποχωρήσεις με σύνταξη, εκπαιδευτικές, αναρρωτικές και άδειες κύησης-λοχείας δημιουργούν κενά που καλύπτονται με στρατιές αναπληρωτών και ωρομισθίων.
Ενδεικτικό για την παθογένεια του συστήματος είναι το γεγονός ότι ρύθμιση που απαγορεύει στους εκπαιδευτικούς να αποχωρούν με σύνταξη κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς πηγαινοέρχεται στη Βουλή από τα μέσα της δεκαετίας του ’90, καθώς έχει εξελιχθεί σε διελκυστίνδα ανάμεσα στο υπουργείο Παιδείας και τις ομοσπονδίες των εκπαιδευτικών. Το μεν υπουργείο επικαλείται την αναστάτωση στην εκπαιδευτική διαδικασία, οι δε συνδικαλιστές αντιδρούν στην υποχρεωτική παραμονή στο σχολείο του εκπαιδευτικού που συμπλήρωσε τα χρόνια για να βγει στη σύνταξη.

Τέλεια αναλογία, λάθος κατανομή*
Οι αναλογίες είναι τέλειες, το λάθος βρίσκεται στην κατανομή του εκπαιδευτικού προσωπικού. Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ με την καλύτερη αναλογία μαθητών ανά εκπαιδευτικό. Σχεδόν 1 προς 10.
Περισσότεροι από 6 στους 10 εκπαιδευτικούς διδάσκουν σε αστική περιοχή, σχεδόν 2 στους 10 σε ημιαστική και μόλις το 17,8% σε αγροτική περιοχή. Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρουσιάζει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση εκπαιδευτικών στις αστικές περιοχές της χώρας. Βεβαίως, στα σχολεία των αγροτικών περιοχών καταγράφονται τα υψηλότερα ποσοστά αναπληρωτών και ωρομισθίων.
Από το σύνολο των διδασκόντων στα Δημοτικά περίπου το 33% είναι καθηγητές ειδικοτήτων, ξένης γλώσσας, γυμναστές, μουσικής, καλλιτεχνικών και πληροφορικής. Στα Γυμνάσια και τα Λύκεια υπερτερούν οι φιλόλογοι, οι οποίοι αποτελούν το ένα τέταρτο του συνόλου των υπηρετούντων καθηγητών. Ακολουθούν οι ειδικότητες των φυσικών επιστημών (φυσικοί, χημικοί, βιολόγοι κ.λπ.) και οι μαθηματικοί.
Ο μέσος χρόνος υπηρεσίας των εκπαιδευτικών σε όλες τις βαθμίδες ανέρχεται σε 11,3 χρόνια. Οι εκπαιδευτικοί με το μεγαλύτερο χρόνο υπηρεσίας συγκεντρώνονται στις αστικές περιοχές. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του Κέντρου Εκπαιδευτικής Ερευνας, οι εκπαιδευτικοί παραμένουν στο ίδιο σχολείο για περίπου 4 χρόνια κατά μέσο όρο. Περαστικοί είναι από τα σχολεία των αγροτικών περιοχών, όπου ο μέσος χρόνος παραμονής μειώνεται σε 3,3 χρόνια. Το σύντομο πέρασμα από τις αγροτικές περιοχές συνδέεται με το γεγονός ότι η κεντρική διοίκηση «ξεπετάει» τη δυτική όχθη της χώρας με αποσπασμένους, αναπληρωτές και ωρομισθίους.
Παιδευόμαστε αλλά δεν εκπαιδευόμαστε*
«Εξι χρόνια στο Δημοτικό, έξι χρόνια στο Γυμνάσιο, έξι χρόνια στο Πανεπιστήμιο, έξι χρόνια μεταπτυχιακά και έξι που ήμουν…, 30… Τώρα είμαι 36, πού πήγαν τα υπόλοιπα έξι;»
Η απάντηση στον 36χρονο του ’80 που έψαχνε πίσω από τα θρανία της πρώτης Μεταπολίτευσης τα χαμένα του χρόνια είναι ότι έγιναν σκέτα νούμερα στις στατιστικές της Eurostat που εμφανίζουν την Ελλάδα με το υψηλότερο ποσοστό ανέργων πτυχιούχων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σε μία φράση ο ήρωας της ταινίας του Θ. Μαραγκού, που σάρκαζε με τον τίτλο της «Μάθε παιδί μου γράμματα» το μεγάλο όνειρο της ελληνικής οικογένειας, συμπύκνωνε δύο δεκαετίες πριν όλες τις παραμέτρους του προβλήματος που καμία ηγεσία δεν κατάφερε ακόμη να λύσει:
Τα παιδιά της Ελλάδας είναι οι πιο σκληρά εργαζόμενοι πολίτες της, περνούν τη ζωή τους βυθισμένα στα θρανία του σχολείου και του φροντιστηρίου περισσότερο από κάθε άλλον Ευρωπαίο συμμαθητή τους, συνθλίβουν την εφηβεία τους για να μπουν στο Πανεπιστήμιο κουβαλώντας την ενοχή για τις στερήσεις της οικογένειάς τους, συσσωρεύουν εφόδια, γυρίζουν από το στρατό, ψάχνουν για δουλειά και τότε τους τσακίζει η ήττα. Κουρνιάζουν στο πατρικό, λένε οι στατιστικές. Εχουν ηττηθεί πριν προλάβουν να πολεμήσουν.
Φταίνε τα γράμματα που τους μαθαίνουμε, αποφαίνονται οι ειδικοί. Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν είναι συναρθρωμένο με την παραγωγή, δεν είναι προσανατολισμένο στην εργαλειακή γνώση. Γι’ αυτό είναι παταγώδης η αποτυχία των Ελλήνων μαθητών στους διαγωνισμούς του ΟΟΣΑ, που τους ρωτάνε πόσα λίτρα εντομοκτόνου πρέπει να ξοδέψει ένας αγελαδοτρόφος για να εξοντώσει τις μύγες στους στάβλους του.
Λάθος διάγνωση, διαπίστωσε πρόσφατη έρευνα του Παντείου για την απορροφητικότητα των πτυχιούχων. Ακόμη κι αν καταφέρναμε να παράγουμε αποκλειστικά εξειδικευμένους πτυχιούχους, δεν θα μπορούσε να τους απορροφήσει η ελληνική αγορά εργασίας, των μεταπρατών, των αεριτζήδων και των τροφίμων του Δημοσίου που ταπεινώνει τους ανθρώπους ισοπεδώνοντας τα προσόντα τους.
Η πρώτη απόπειρα του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος να προσεγγίσει το αγγλοσαξονικό μοντέλο των εργαλειακών γνώσεων, μέσω ενός γιγαντιαίου «πρότζεκτ» ριζικών ανατροπών στα αναλυτικά προγράμματα και βιβλία του Δημοτικού και του Γυμνασίου, το οποίο εφαρμόζεται για τρίτη χρονιά φέτος, προσέκρουσε σε σφοδρές αντιδράσεις. Σταχυολογούμε από τις πιο πρόσφατες, για το μάθημα της Γλώσσας, από ανοικτή επιστολή εκατό δασκάλων προς τον υπουργό Παιδείας: Γιατί στα νέα βιβλία έχουν υποχωρήσει τα πρότυπα του πολιτισμού και της παράδοσής μας παραχωρώντας τη θέση τους σε «συνταγές μαγειρικής για λαδερά και μακαρόνια με κιμά», «οδηγίες χρήσης καφετιέρας» και «μικρές αγγελίες πώλησης σκαφών αναψυχής»; Γιατί καλούμαστε να διδάξουμε στα παιδιά τον καταναλωτισμό και την επιφανειακή γνώση;
Την ερχόμενη Πέμπτη περίπου 1,5 εκατομμύριο μαθητές και 150.000 εκπαιδευτικοί θα ξαναμπούν στις αίθουσες. Η αναλογία είναι από τις τελειότερες στον κόσμο. Ενας εκπαιδευτικός προς δέκα εκπαιδευομένους. Τότε γιατί οι υπουργοί Παιδείας είναι κάθε χρόνο υπόλογοι για χιλιάδες άδειες έδρες;
Το πρώτο μέρος της έρευνας του ΕΤ με τον εύγλωττο τίτλο «Τι γράμματα μαθαίνουν τα παιδιά μας» εστιάζει στην ψυχή του σχολείου, τον εκπαιδευτικό.
Ακριβό μου weekend*
«Αγκάθι» για την τουριστική κίνηση ακόμα και σε νησιά που παραδοσιακά «ζουν» από τους εκδρομείς του Σαββατοκύριακου αποτελεί το υψηλό κόστος των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών εισιτηρίων και οι «απαγορευτικές» τιμές των καταλυμάτων. «Ακόμα και τα Σαββατοκύριακα που παίρνουμε μια ανάσα καταγράφεται μείωση στην τουριστική κίνηση, που αγγίζει το 10%», αναφέρει ο κ. Ν. Ελληνας, ιδιοκτήτης του ταξιδιωτικού πρακτορείου Alasia Travel στις Σπέτσες.
Στη Σίφνο, σύμφωνα με τον πρόεδρο του συλλόγου ιδιοκτητών ενοικιαζόμενων δωματίων κ. Γ. Ποδότα, η πληρότητα τα Σαββατοκύριακα δεν ξεπερνά το 65%.
Μεγάλο κόστος
Οπως περιγράφουν οι τουριστικοί πράκτορες, ένα ζευγάρι χρειάζεται 100-150 ευρώ για να ταξιδέψει σε έναν κοντινό προορισμό και μάλιστα χωρίς το Ι.Χ. και 300-1.000 ευρώ –ανάλογα με την κατηγορία του ξενοδοχείου που θα επιλέξει- για μία εβδομάδα. Για ένα διήμερο ταξίδι μέχρι τις Σπέτσες, που απέχουν μόλις 2 ώρες από τον Πειραιά, ένα ζευγάρι θα «χαλάσει» περίπου 280-300 ευρώ. «Δεν είναι τυχαίο ότι “ανεβαίνουν” προορισμοί προσβάσιμοι και με αυτοκίνητο, όπως περιοχές της Πελοποννήσου, η Χαλκιδική κ.ά.», συμφωνούν τουριστικοί πράκτορες.
«Πράγματι ο Ελληνας δεν αντέχει το κόστος μετακίνησης. Και προσπαθεί με αυτό τον τρόπο να το “μετριάσει”», τονίζει ο κ. Σπ. Γκίνης, ιδιοκτήτης του πρακτορείου «Ginis Vacances».

Χαρακτηριστικό είναι ότι μία οικογένεια με δύο ανήλικα παιδιά και με ένα Ι.Χ. χρειάζεται ένα ποσό της τάξης των 370 ευρώ αποκλειστικά και μόνο για το «πήγαινε-έλα» -με θέση στο κατάστρωμα- από το λιμάνι του Πειραιά στη Σίφνο. Και πρόκειται για ταξίδι μόλις 3,5 ωρών. Η ίδια οικογένεια θα ξοδέψει 460 ευρώ για ένα ταξίδι (εδώ δεν υπάρχουν επιλογές, αφού θες δεν θες επιλέγεις ταχύπλοο) από τον Αγιο Κωνσταντίνο στη Σκιάθο και περίπου 300 ευρώ από το λιμάνι της Ραφήνας στη Νάξο. Και πάει λέγοντας.

Ξεχνά τις διακοπές ο ένας στους δύο Eλληνες*
τηλεοπτικής εκπομπής. «Μένουμε… σπίτι μας». Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το ΙΝΚΑ τον περασμένο μήνα, ένας στους δύο Ελληνες δεν θα κάνει φέτος διακοπές, επειδή απλώς… «δεν βγαίνει» οικονομικά ή εξαιτίας επαγγελματικών υποχρεώσεων. Αλλά ακόμα και το πλέον «αισιόδοξο» σενάριο «θέλει» την καλοκαιρινή απόδραση της συντριπτικής πλειονότητας των Ελλήνων να αποτελεί πια «οικογενειακή υπόθεση» με τα εξής χαρακτηριστικά: Φιλοξενία σε σπίτια συγγενικών προσώπων, «τσουκάλι στη φωτιά», έξοδα «με μέτρο» και δραματική συρρίκνωση της χρονικής διάρκειας διακοπών.

Από το 2002 μέχρι σήμερα ο αριθμός των Ελλήνων που κάνουν διακοπές μικρής διάρκειας αυξάνεται συνεχώς. Εκτιμάται ότι για το 64% του πληθυσμού που θα ταξιδέψει φέτος το καλοκαίρι, οι διακοπές θα «κρατήσουν» μόλις 7-10 μέρες. «Μέχρι πριν από λίγα χρόνια η μέση ελληνική οικογένεια έφευγε για ένα μήνα ή το λιγότερο 15 μέρες.
Κόστος μετακίνησης
Σήμερα προβληματίζεται από το υψηλό κόστος μετακίνησης και διαμονής και μετά βίας ξεπερνά τη μία εβδομάδα», σχολιάζει ο ταξιδιωτικός πράκτορας, ιδιοκτήτης του γραφείου «Ginis Vacances», κ. Σπ. Γκίνης. Η μεταβολή των συνηθειών των Ελλήνων τουριστών αποτυπώνεται στα άδεια δωμάτια εκατοντάδων ξενοδοχειακών μονάδων και στα άδεια ταμεία εστιατορίων ανά την επικράτεια. Η τουριστική κίνηση αναμένεται φέτος μειωμένη κατά 5%. Η περίοδος 1-20 Αυγούστου, οπότε οι τιμές των καταλυμάτων «χτυπούν κόκκινο» μοιάζει για πολλούς απαγορευτική. Δεν είναι τυχαίο ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σταδιακή μετακίνηση του χρόνου διακοπών προς το Σεπτέμβριο, που πέρυσι επελέγη ως μήνας ξεκούρασης από το 9% των Ελλήνων εκδρομέων.
«Πολλοί προτιμούν να επισκέπτονται τα νησιά το Σεπτέμβριο, επειδή οι τιμές των ενοικιαζόμενων δωματίων είναι χαμηλότερες. Σε γενικές γραμμές οι τουρίστες αποφεύγουν τα ακριβά δωμάτια, οι μέρες των διακοπών τους έχουν μειωθεί, το ίδιο και τα χρήματα που ξοδεύουν σε υπηρεσίες του ξενοδοχείου, φαγητό ή ποτό σε σύγκριση με το παρελθόν», σχολιάζει ο γ.γ. της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων κ. Σπ. Γαλιατσάτος. Ο ίδιος πάντως σημειώνει ότι η κρίση των τουριστικών επιχειρήσεων οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις χαμηλού επιπέδου υπηρεσίες που ορισμένοι προσφέρουν στους τουρίστες. «Ειδικά οι Ελληνες “ζυγίζουν” κάθε λεπτομέρεια.
Επιλέγουν όσο το δυνατόν πιο πλήρη και οικονομικά πακέτα διακοπών». Και αν δεν τα βρουν, προτιμούν να μείνουν σπίτι τους ή να ζήσουν την εμπειρία ενός ταξιδιού στο εξωτερικό. Σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες έρευνες, οι χώρες του εξωτερικού αποτελούν τον τρίτο δημοφιλέστερο προορισμό για τους Ελληνες μετά τα νησιά των Κυκλάδων και του Ιονίου. «Η Νέα Υόρκη, η Σιγκαπούρη και η Ταϊλάνδη βρίσκονται αυτή την εποχή στις πρώτες θέσεις των προτιμήσεων. Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι επιλέγουν ταξίδια “πολυτελείας”, ακόμα κι αν χρειαστεί να μειώσουν το χρόνο των διακοπών τους», σημειώνει η κυρία Αναστοπούλου από το ταξιδιωτικό πρακτορείο Travel Plan.
Για τους ιδιοκτήτες εστιατορίων σε τουριστικούς προορισμούς οι παραφουσκωμένοι λογαριασμοί αποτελούν «όνειρο θερινής νυκτός».
Οι εκδρομείς που έχουν εξοχικό ή φιλοξενούνται σε συγγενικά και φιλικά σπίτια προτιμούν συνήθως «σπιτικές» συνταγές. «Και οι υπόλοιποι “τη βγάζουν” με ορεκτικά, παραγγέλνουν μια σαλάτα, γαύρο και καλαμαράκια», αναφέρει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εστιατόρων, κ. Ι. Τσάκος. «Ο Ελληνας δεν ξοδεύει πια για να καθίσει σε ταβέρνα. Μια τετραμελής οικογένεια έκανε κάποτε λογαριασμό 80-100 ευρώ. Σήμερα σπάνια αφήνει περισσότερα από 30-40».
Συνθήκες εργασίας
Οι καλοκαιρινές διακοπές των Ελλήνων «πλήττονται» και από το σύγχρονο εργασιακό καθεστώς. «Δεν είναι τόσο η αύξηση των ωρών εργασίας όσο η ευελιξία του ωραρίου. Οι επιχειρήσεις ζητούν σήμερα από τους υπαλλήλους τους να είναι διαθέσιμοι ανά πάσα στιγμή.

Αποτέλεσμα; Τη θέση των δεκαπενθήμερων διακοπών έχουν πάρει οι ολιγοήμερες εξορμήσεις, που περισσότερο απορρυθμίζουν τους εκδρομείς παρά τους βοηθούν να αποβάλλουν το άγχος», σχολιάζει η κοινωνιολόγος του Παντείου Πανεπιστημίου, κυρία Αλεξάνδρα Κορωναίου.Ακόμα όμως και οι «αποφασισμένοι» να «ξοδέψουν» αρκετές μέρες σε κάποιο καλοκαιρινό προορισμό, φαίνεται να υιοθετούν το μοντέλο των «οικογενειακών» και σαφώς πιο οικονομικών διακοπών. «Η επιστροφή στον τόπο καταγωγής, το καλοκαίρι μαζί με τους συγγενείς, αποτελεί κομμάτι της παράδοσής μας. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο εντείνεται κυρίως λόγω της ανάγκης των Ελλήνων να εξοικονομήσουν χρήματα, παρά εξαιτίας της ικανοποίησης που παίρνουν από το συγκεκριμένο τύπο διακοπών», σημειώνει η κυρία Κορωναίου. «Η περίοδος των θερινών διακοπών ήταν επί σειράν ετών ένα πεδίο ευρύτατης κατανάλωσης. Μετακινήσεις, φαγητό, ποτό, διασκέδαση. Ο ελεύθερος χρόνος είχε ταυτιστεί με την κατανάλωση, από την άποψη ότι για να περάσεις καλά πρέπει να ξοδεύεις πολλά χρήματα. Αντίληψη που σήμερα δοκιμάζεται εξαιτίας της ακρίβειας».

Εναλλακτικές λύσεις για οικονομία
Σε πιο οικονομικές καλοκαιρινές αποδράσεις στη φύση, που συνδυάζονται μάλιστα με μια γερή δόση αδρεναλίνης, βρίσκουν πλέον διέξοδο από τις «απαγορευτικές» τιμές καταλυμάτων και ναύλων ολοένα και περισσότεροι Eλληνες. Η διαμονή σε καταφύγια και κάμπινγκ, που στοιχίζει από 10 ευρώ έως, το πολύ, 20 ευρώ ημερησίως, είναι η «απάντησή» τους για πιο οικονομικές διακοπές. Και η συμμετοχή σε «επικίνδυνες αποστολές» στην ύπαιθρο, όπως κατάβαση σε φαράγγι, κανόε καγιάκ, αλεξίπτωτο πλαγιάς κ.ά, το κόστος των οποίων κυμαίνεται από 10 ευρώ έως 35 ευρώ, είναι η δημιουργική «φυγή» τους από το «κλεινόν άστυ».
«Στη χώρα μας καταγράφεται σταθερή αύξηση 20-30% σε αυτές τις υπαίθριες δραστηριότητες, που πρωτοεμφανίστηκαν δειλά δειλά πριν από περίπου μία δεκαετία», συμφωνούν υπεύθυνοι γραφείων εναλλακτικού τουρισμού. Και ενώ πριν από μερικά χρόνια το jeep safari, το river trekking ή το μοτοανεμόπτερο ή η διαμονή σε κάποιο καταφύγιο μέσα στο δάσος ήταν λέξεις εντελώς άγνωστες στην Ελλάδα, σήμερα λειτουργούν περίπου 80 εταιρίες που διαθέτουν προσιτά προγράμματα ανάπτυξης «εξτρίμ» δραστηριοτήτων.
«Οι περισσότερες εταιρίες “δουλεύουν” με Ελληνες. Η δική μας πελατεία είναι… ελληνική σε ποσοστό 95%! Ιδίως το ράφτινγκ έχει αποκτήσει φανατικούς Ελληνες οπαδούς», λέει ο κ. Αχ. Παπαευθυμίου, εκπαιδευτής και ιδιοκτήτης του γραφείου εναλλακτικού τουρισμού «Alpine Zone».
Οι επιλογές για τους λάτρεις της φύσης είναι πολλές: Από πεζοπορία και ποδήλατο βουνού στις Πρέσπες και από κατάβαση σε φαράγγια και αναρρίχηση στα Μετέωρα μέχρι κανόε καγιάκ και jeep safari στον Κίσαβο και ράφτινγκ στα Ιωάννινα, στα Γρεβενά, στην Πελοπόννησο κ.ά.
Αποδρασεις
7 ΣΤΟΥΣ 10 Ελληνες κάνουν διακοπές σε ιδιόκτητο, συγγενικό ή φιλικό σπίτι.
47% των Ελληνων δεν θα κάνει φέτος καλοκαιρινές διακοπές (έναντι 45% πέρσι).
10 μερες θα διαρκέσουν οι διακοπές του 34% των Ελλήνων, που θα ταξιδέψουν φέτος το καλοκαίρι.
1,5% των Ελληνων που θα ταξιδέψουν θα κάνει διακοπές 30 ημερών.
3.300 ευρω είναι τα έξοδα διακοπών μιας τετραμελούς οικογένειας για 15 μέρες.
5% μειωμενη θα είναι φέτος η τουριστική κίνηση σε σύγκριση με το καλοκαίρι του 2007.
(πηγή: ΙΝΚΑ, Ιούνιος 2008)

Τιμολογιο
601 Εως 900 ευρώ δηλώνει ότι θα ξοδέψει το 22,7% των Ελλήνων που θα πάνε φέτος διακοπές.
80 ευρώ ημερησίως είναι η ανώτατη τιμή δωματίου που αναζητούν οι Ελληνες εκδρομείς.
58,5% των εκδρομέων δηλώνει ότι επιλέγει διήμερες ή τριήμερες αποδράσεις τα Σαββατοκύριακα, αντί διακοπών.
(πηγή: Kappa Research, Απρίλιος 2008)
«Αγοραίοι» μύθοι*
Του ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΜΑΝΟΥ
Είναι μάλλον για γέλια οι βαθυστόχαστοι επικήδειοι για το τέλος της αγοράς και την ανάσταση του κεϊνσιανισμού. Ιδίως στην Ελλάδα, όπου ποτέ δεν αφέθηκαν οι δυνάμεις της αγοράς ελεύθερες και όπου ίσχυσαν -σε βαλκανική μετάλλαξη- χωρίς διακοπή οι συνταγές του Κέινς.Διότι τι άλλο από μεταλλαγμένος κεϊνσιανισμός είναι η επί 35 χρόνια ελλειμματική διαχείριση του κρατικού Προϋπολογισμού. Ο Κέινς προέβλεψε ότι κάθε τόσο η ελεύθερη αγορά θα περνάει κρίσεις, που, όταν συμβαίνουν, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με κρατικές ενέσεις. Δεν φαντάστηκε όμως μια οικονομία, όπως η δική μας, εξαρτημένη από συνεχείς ενέσεις. Αντίθετα, φαντάστηκε πλεονάσματα σε καλές εποχές που θα στήριζαν τα ελλείμματα στις κακές.
Η ελληνική πραγματικότητα είναι ότι έχουν συσσωρευτεί παντού τόσα ελλείμματα (κράτος, κρατικές επιχειρήσεις, ασφαλιστικό σύστημα), που θα είναι εξαιρετικά δυσχερής, αν όχι αδύνατη, η αποτελεσματική κρατική παρέμβαση –αν και όταν χρειαστεί– για ενίσχυση της απασχόλησης και της ζήτησης.
Στις χώρες με χρηστή οικονομική διαχείριση τα πράγματα είναι διαφορετικά. Εκεί, στο μέτρο που η αγορά αντιμετωπίζει προβλήματα, η κρατική παρέμβαση είναι εφικτή και με φειδώ επιθυμητή.
Η χωρίς υπερβολικά κρατικά εμπόδια λειτουργία των αγορών –με όλες τις ατέλειές τους, με όλες τις ανισότητες που προκαλούν– παραμένει το καλύτερο εργαλείο για την ανάπτυξη της οικονομίας και την ευημερία των λαών. Ο οικονομικός θρίαμβος της Κίνας και της Ινδίας και πολλών άλλων χωρών οφείλεται στην αναγνώριση αυτής της αλήθειας και την ταυτόχρονη εγκατάλειψη των αριστερών ιδεολογικών μύθων.
Συναφής είναι η περίφημη ρήση του κομμουνιστή Κινέζου ηγέτη Ντενγκ Χσιάο Πινγκ: «Ασπρη γάτα, μαύρη γάτα, μου είναι αδιάφορο. Αρκεί να πιάνει ποντίκια». Οπως σωστά προέβλεψε ο Κέινς, οι αγορές δεν μπορούν πάντοτε να τα κάνουν όλα σωστά. Κάθε τόσο παρουσιάζονται προβλήματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η κοινή λογική υποδεικνύει ότι πρέπει να λαμβάνονται κατά το δυνατόν περιορισμένα διορθωτικά μέτρα που θα αποκαταστήσουν την ομαλότητα. Ομως τα διορθωτικά μέτρα και οι παρεμβάσεις προϋποθέτουν την ύπαρξη αποθεμάτων που θα έχουν δημιουργηθεί στις καλές εποχές. Χωρίς αποθέματα, με τι θα κάνεις την παρέμβαση;
Ο κ. Στ. Μάνος είναι πρώην βουλευτής και υπουργός επί σειρά ετών
Το τέλος της ευφορίας*
Του ΒΑΣΙΛΗ Θ. ΡΑΠΑΝΟΥ
Με τις έντονες συζητή-σεις που γίνονται σε παγκόσμιο επίπεδο μετά τη χρηματοοικονομική κρίση στις ΗΠΑ, θα μπορούσε να πει κανείς ότι, παραφράζοντας τον Μαρξ, το φάντασμα του Κέινς πλανάται πάνω από τον κόσμο. Η κρίση αυτή, που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ και θεωρείται η μεγαλύτερη μετά την κρίση του 1929, έχει αρχίσει να έχει σημαντικές παρενέργειες σε όλο τον κόσμο. Οι αβεβαιότητες είναι μεγάλες. Ακόμη και οι ίδιες οι τράπεζες δεν γνωρίζουν την έκταση των προβλημάτων τους. Το πρόβλημα δεν είναι απλώς θέμα ρευστότητας. Είναι πολύ βαθύτερο. Το ερώτημα είναι γιατί να συμβεί αυτή η κρίση. Ολοι σχεδόν θεωρούν ότι η κρίση αυτή οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στην αδυναμία των ρυθμιστικών πλαισίων και την απουσία έγκαιρων παρεμβάσεων.
Η βασική αντίληψη των ιθυνόντων ήταν ότι οι αγορές λειτουργούν αποτελεσματικά και ότι, σε τελευταία ανάλυση, οι ίδιοι οι φορείς της αγοράς αυτορρυθμίζονται και δεν χρειάζεται η κρατική παρέμβαση.
Η ευφορία που κυριάρχησε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έκανε πολλούς να ξεχάσουν τα διδάγματα του παρελθόντος και το βασικό μάθημα που μας δίδαξε ο Kέινς.

Οτι, δηλαδή, η ανεξέλεγκτη λειτουργία των αγορών μπορεί πολύ συχνά να οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα. Ο Kέινς επομένως δεν επανέρχεται με την απλή συνταγή των δεκαετιών του 1950 και του 1960 για επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, αν και αυτό προτείνεται για τις ΗΠΑ και όχι μόνο, όσο για το ότι οι αγορές λειτουργούν αποτελεσματικά μόνο όταν το πλαίσιο στο οποίο δρουν είναι σαφές, με αυστηρούς κανόνες και μηχανισμούς εφαρμογής τους. Ο ρόλος του κράτους αλλάζει, όπως αλλάζουν και οι οικονομικές συνθήκες.
Αυτό όμως πολύ απέχει από το να διακηρύσσεται ότι πρέπει να μειωθεί ο ρόλος του κράτους.
Η Ιστορία συχνά εκδικείται αυτούς που την αγνοούν. Το κακό όμως είναι ότι το κόστος το πληρώνουν συνήθως άλλοι, και μάλιστα εκείνοι που δεν φταίνε. Ας ελπίσουμε ότι έγκαιρα οι ιθύνοντες θα λάβουν τα μέτρα τους, για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε την κρίση με το λιγότερο δυνατό κόστος.
Ο κ. Β. Ράπανος είναι καθηγητής στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών
Τι (και πόσο) κράτος χρειαζόμαστε*
Διαρκές -ούτως ή άλλως- το «μπρα ντε φερ» ανάμεσα στο κράτος και την αγορά, εσχάτως διεξάγεται με φόντο τα άπαντα του Τζον Μέιναρντ Κέινς. Φιλελεύθεροι και κρατιστές, υποστηρικτές του κοινωνικού κράτους και θιασώτες των αυτοματισμών της αγοράς, διασταυρώνουν τα ξίφη τους πάνω από τις παρακαταθήκες του μεγαλύτερου ίσως οικονομολόγου του προηγούμενου αιώνα, αναζητώντας απαντήσεις στα διλήμματα που θέτει η πρώτη σοβαρή κρίση της παγκοσμιοποίησης. Τι σημαίνει, όμως, αυτή η παράδοξη επιστροφή του Κέινς στον πλανήτη της πολιτικής; Υποδηλώνει, άραγε, μια τάση παλινόρθωσης του κρατισμού; Υποκρύπτει την ανάγκη ενός μονεταρισμού με… ανθρώπινο πρόσωπο; Ή, μήπως, εκφράζει και τα δύο; «Κληρονόμοι», άλλωστε, του κεϊνσιανισμού δηλώνουν πλέον άπαντες…
Ο Τζον Μέιναρντ Κέινς, ο οικονομολόγος με τη μεγαλύτερη επιρροή στην άσκηση οικονομικής πολιτικής στον κόσμο, έχει μείνει γνωστός στην ιστορία των αποφθεγμάτων για το «μακροπρόθεσμα, όλοι θα ’χουμε πεθάνει». (Αποστομώνοντας έτσι τους ομότεχνούς του, αλλά και τους πολιτικούς και τους κάθε είδους αναλυτές που –διαψευδόμενοι στην πράξη– σπεύδουν να προβλέψουν ότι «μακροπρόθεσμα» θα δικαιωθούν.) Ο ίδιος όμως Κέινς έχει πει και το άλλο: «Οταν οι συνθήκες αλλάζουν, αλλάζω κι εγώ την άποψή μου. Εσείς, αγαπητέ, τι κάνετε;». Με αυτήν τη γαλήνιας αυτοπεποίθησης αποστροφή ο Κέινς ουσιαστικά άδειασε προκαταβολικά τους τόσους και τόσους «πιστούς» του, που αναζητούσαν στον κεϊνσιανισμό –όπως άλλοι στη μαρξιστική βουλγκάτα, άλλοι πάλι στο μονεταρισμό ή στο νεοφιλελευθερισμό (που διαφορετικό νόημα έχει στο χωριό του, διαφορετικό έχει προσλάβει στα δικά μας τα χώματα…)– την επανάπαυση σ’ ένα καθησυχαστικό και απόλυτο «πιστεύω».
Γιατί, κατά περίεργη ειρωνεία της ιστορίας των ιδεών, οι απόψεις του πρωτεϊκά μεταβαλλόμενου θεωρητικού του Κέμπριτζ, του μαγευτικού στην επιχειρηματολογία του διανοητή του Bloomsbury Circle, του μακροοικονομολόγου (προ της ώρας του όρου…) που τίποτε δεν χαιρόταν τόσο όσο το να μεγαλώνει στο χρηματιστήριο το endowment του King’s College «του», έφτασαν να λειτουργούν ως ευαγγέλιο μιας πεισματικής οικονομικής ορθοδοξίας.

Και αν στα μεταπολεμικά χρόνια από τον κεϊνσιανισμό προέκυψαν η γενναιοδωρία του κοινωνικού κράτους, η τροπή της οικονομικής πολιτικής στην ανάπτυξη, ο κινητήριος ρόλος της κρατικής παρέμβασης και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων (σε περιόδους ύφεσης, βαθιάς μάλιστα ύφεσης: βολικά λησμονήθηκε αυτό εν συνεχεία), σήμερα ο Κέινς επιχειρείται να «αξιοποιηθεί» για μια παλινόρθωση του κρατισμού. Που τόσο απογοήτευσε, τόσο ηττήθηκε. Μια παλινόρθωση με αφορμή τη –σημαντική, πράγματι– κρίση της χρηματοπιστωτικής φούσκας όπως χτίστηκε γύρω από τα φθηνά στεγαστικά δάνεια, την τιτλοποίηση απαιτήσεων, την ενέργεια και τα τρόφιμα.

Θα άξιζε να μας έλεγε ο Κέινς, ο οποίος επιχειρείται τώρα να στρατολογηθεί ως νέος Μωυσής που κατεβαίνει με χαραγμένες στις πέτρινες πινακίδες τις εντολές, τι πιστεύει για την άκρα κακομεταχείριση του κεϊνσιανισμού. H χειρότερη φάση της κακομεταχείρισης αυτής μάλλον τώρα αρχίζει…
Ενώ όλοι σπεύδουν να επικαλεστούν τις εντολές, που είναι, λέει, γραμμένες στις πέτρινες πινακίδες, χωρίς -φυσικά!- να τις διαβάσουν. Γιατί στις εντολές που φέρνει από το Μεσοπόλεμο και τη Μεγάλη Υφεση ο Κέινς-Μωυσής πουθενά δεν λέει ότι η παρέμβαση στην οικονομία προϋποθέτει (ή οδηγεί σε) νομενκλατουρίστικο κρατισμό, ούτε ότι παρέμβαση σημαίνει να φορτώνεται το σύνολο τις ζημιές (μόνο τις ζημιές, δε…) του χρηματοπιστωτικού τομέα ούτε ότι η επιστροφή σε δημοσιονομική χαλαρότητα (μετά την προϊστορία των δεκαετιών του ’70 και του ’80) θα μπορούσε να εξυγιάνει την παγκόσμια οικονομία. Το κυριότερο: τίποτε από τα παραπάνω δεν αρκεί, δεν επιτρέπεται να νομιμοποιήσει την επανάληψη του ακραία κακέκτυπου μοντέλου που εφαρμόστηκε στη γλυκύτατη χώρα μας εν ονόματι του καημένου του Κέινς. Οπου αντί για κρατισμό, π.χ., είχαμε παρεοκρατία και κομματική διαχείριση: σας θυμίζει κάτι; Οτι αντί για κρατική παρέμβαση είχαμε «δώσ’ τα όλα και βλέπουμε»: μήπως κι αυτό θυμίζει κάτι;


Υπάρχει αριστερός και δεξιός λαϊκισμός*
Πολλοί είναι οι χαρακτηρισμοί που έχουν αποδοθεί στον κ. Λαλιώτη. Πνευματικό τέκνο του Ανδρέα Παπανδρέου, χρυσό παιδί και μέλλον του ΠΑΣΟΚ, επιδέξιος μάγειρας μεγάλων εκλογικών νικών και όψιμα… ποιητής.
Πώς άλλως παρά ποιητικό θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί το πρόσφατο μανιφέστο του πάλαι ποτέ ισχυρού της Χαριλάου Τρικούπη περί «αφελών πιστών του νεοφιλελευθερισμού της Δεξιάς και του σοσιαλ-φιλελευθερισμού της “συνθηκολογημένης” Σοσιαλδημοκρατίας που πίστεψαν και θεοποίησαν την ελεύθερη αγορά» και «τώρα έντρομοι και γονυπετείς προσκυνούν το κράτος και ζητούν την εγγύησή του και την παρέμβασή του για να σωθούν οι αγορές»… Αληθινά ποιητικό! Και συνεχίζει ο κ. Λαλιώτης: «Ολοι πια ανακαλύπτουν, έστω και καθυστερημένα, τη σοφία και την οξυδέρκεια του Μαρξ, του Κέινς και άλλων επιφανών οικονομολόγων. Με την ολική επαναφορά τους στο προσκήνιο παίρνουν μια μορφή εκδίκησης από το κατεστημένο και για 30 χρόνια κυρίαρχο, σε πολλές εκδοχές, ρεύμα του νεοφιλελευθερισμού». Εμπνευσμένο και επαναστατικό! Διόλου όμως αληθινό και κυρίως βαθιά λαϊκιστικό.
Είναι αναμφίβολα εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι στις πολιτικές προτάσεις του επιφανούς Βρετανού οικονομολόγου Τζον Μέιναρντ Κέινς επιχειρεί την ιδεολογική της ανανέωση η ελληνική Κεντροαριστερά. Κι αυτό διότι ο Κέινς ούτε κρατιστής υπήρξε ούτε ασφαλώς και υπέρμαχος των κρατικών μονοπωλίων.
Τι σχέση μπορεί να έχει συνεπώς η θεωρία του Κέινς με το μανιφέστο Λαλιώτη και την ελληνική Αριστερά; Καμία απολύτως. Δεν είναι ωστόσο η πρώτη φορά που ο άκρατος λαϊκισμός -αποκύημα της ιδεολογικής κυριαρχίας της σταλινικής Αριστεράς μετεμφυλιακά-, ελλείψει ιδεολογίας και ξεκάθαρης προοπτικής, μετέρχεται ψεύδη και ανακρίβειες προκειμένου να αποκτήσει ευειδές περιτύλιγμα και να πουλήσει για χρυσό τον άνθρακα που κυοφορεί. Βέβαια, δεν είναι και η πρώτη φορά που ο κ. Λαλιώτης ανακαλύπτει στις παρερμηνευμένες θεωρίες του Κέινς τη χρυσή συνταγή για υπέρογκες δημόσιες δαπάνες και αιώνια ελλείμματα. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής που εφαρμόσθηκε στη χώρα κατά τη δεκαετία του ’80 τα γνωρίσαμε και τα βιώνουμε μέχρι σήμερα.
Ο νεοφιλελευθερισμός για τους σοσιαλιστές είναι λίγο σαν τον Βελζεβούλ. Φταίει για όλα τα δεινά, άσχετα αν όλα τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι στην Ελλάδα τουλάχιστον ουδέποτε τον ζήσαμε. Και εξηγούμαι. Τι σημαίνει νεοφιλελευθερισμός; Λιγότεροι φόροι, λιγότερες δημόσιες δαπάνες, λιγότερο κράτος. Για τους φόρους, νομίζω, γνωρίζουμε όλοι αρκετά. Την ίδια στιγμή, αναφορικά με το κράτος κανένα στοιχείο δεν καταδεικνύει μείωσή του. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Eurostat, στην Ευρώπη των 25 τα εθνικά κράτη αποσπούσαν το 2000 το 45,7% του ΑΕΠ και το 2006 το 45,3%, το μισό σχεδόν εισόδημα του Ευρωπαίου πολίτη.
Κράτησα για το τέλος το ζήτημα του κοινωνικού κράτους. Εχω επαναλάβει πολλές φορές στο παρελθόν ότι στην Ελλάδα όσο πιο γενναιόδωρος είναι κάποιος με τα λεφτά των άλλων τόσο πιο αριστερός είναι. Στραγγίζεις την Ιερή Αγελάδα του Προϋπολογισμού; Είσαι αριστερός. Ζητάς έλεγχο της αποτελεσματικότητας των δαπανών; Είσαι κοινωνικά ανάλγητος.

Στην πραγματικότητα, όμως, η Ελλάδα βρίσκεται σε κοινωνικές δαπάνες πολύ κοντά στον κοινοτικό μέσο όρο, στο 27% του ΑΕΠ. Με αυξητική μάλιστα δυναμική από το 1996 και εντεύθεν, οπότε οι «σοσιαλ- φιλελεύθεροι» μειοδότες σύντροφοι του κ. Λαλιώτη ανέλαβαν την εξουσία! Είναι αυτό ωστόσο αρκετό; Για τον «ιδεατό κόσμο» που όλοι φανταζόμαστε, προφανώς όχι. Για τον υπαρκτό, όμως, οι αριθμοί δεν είναι κακοί.
Ας μη γελιόμαστε. Η λύση στην όποια οικονομική κρίση δεν είναι ασφαλώς περισσότερο κράτος. Είναι λιγότερο κράτος. Λιγότερες κρατικές δαπάνες. Περισσότερος έλεγχος της
αποτελεσματικότητας των κοινωνικών δαπανών. Μικρότερος γραφειοκρατικός μηχανισμός για συντήρηση. Εχω δε κατ’ εξακολούθηση τονίσει την ανάγκη αντιμετώπισης επιτέλους του δυσθεώρητου δημόσιου χρέους της χώρας που βάζει φρένο στην πραγματική ανάπτυξη και στερεί από το μέσο Ελληνα πολίτη 25.000€ περίπου ετησίως.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο λαϊκισμός -αριστερός αλλά και δεξιός, με γραβάτα και με ζιβάγκο, με λιμουζίνα και με μηχανάκι -έχει καταφέρει στην Ελλάδα ένα μεγάλο επίτευγμα. Εχει καταφέρει για άλλη μια φορά να συζητάμε σε λάθος κατεύθυνση και για το λάθος πρόβλημα.

Είναι ο γνωστός νεοελληνικός ανορθολογισμός. Στο ΠΑΣΟΚ τα στελέχη του διαγκωνίζονται σε αριστεροφροσύνη και το ίδιο παραμένει ενωμένο, όχι με όρους κοινής συνισταμένης προτάσεων των στελεχών του για το μέλλον της χώρας, αλλά με μοναδικό στόχο την επανακατάληψη της εξουσίας και συνεπώς του κράτους. Από την πλευρά τους τα λεγόμενα μικρά κόμματα χωρίς ξεκάθαρες θέσεις επιδίδονται σε μηδενιστικούς μονόλογους. Ακόμη και το ΚΚΕ -πάλαι ποτέ διεθνιστικής κουλτούρας- επιχειρεί να αλιεύσει ψήφους στη μικρή αλλά υπαρκτή ακροδεξιά δεξαμενή. Και τα δύο κόμματα άλλωστε -ΛΑΟΣ και ΚΚΕ- τον ίδιο τρόπο σκέψης μοιράζονται, εξίσου φοβικά, απλοποιητικά και συνωμοσιολογικά ερμηνεύουν την πραγματικότητα.
Στην οικονομική δυστοκία των καιρών μόνο η κεντροδεξιά ιδεολογία μπορεί να καταθέσει βιώσιμες λύσεις. Αρκεί να κωφεύσει στις Σειρήνες του λαϊκισμού, έστω κι αν αυτές ακούγονται μέσα από τα ίδια της τα Τείχη.
Αρκεί να μείνει πιστή στο σκληρό της πυρήνα για «μικρότερο - ποιοτικότερο - αποτελεσματικότερο κράτος», έστω κι αν η σύγκρουση με το κατεστημένο θα είναι ηχηρή και δύσκολη.
Αρθρο του ΠΕΤΡΟΥ ΤΑΤΟΥΛΗ








ΑΝΑΓΚΑΖΙΑΡΑ ΚΑΙ Ο ΞΑΠΛΟΥΡΙΑΡΗΣ
Διασκευασμένο απόσπασμα από κείμενο του Γιάννη Χάρη στα «Νέα»

«Παιδιόπλαστα» έχει ονομάσει ο Παντελής Μπουκάλας τα προϊόντα της γλωσσικής αφέλειας των παιδιών, λέξεις που πλάθουν χωρίς συνείδηση της διαδικασίας αυτής. Άλλες ηχομιμητικές, άλλες αυστηρά προσωπικές, αξεκλείδωτες ακόμα και για τους πιο οικείους της οικογένειας, όλες τους δοξάζουν τη γλώσσα, αυτήν που άλλοι τη θρηνολογούν για πεθαμένη. Ορισμένες από αυτές θέλησα να τις μεταφέρω εδώ. Βέβαια λέξεις φτιάχνουν και οι μεγάλοι. Εδώ όμως μας ενδιαφέρει η αυθόρμητη λεξιπλασία ενός παρθένου νου.
Μάλωναν τα παιδιά κάποιου φίλου, όταν το ένα διεκδικούσε όλο τον καναπέ: ξαπλουριάρη κατηγόρησε τον αδερφό το κοριτσάκι, αναγκαζιάρα τη χαρακτήρισε εκείνος. Εδώ δηλαδή, σε συνθήκες διαπληκτισμού, οι εκφραστικές ανάγκες είναι ιδιαίτερα πιεστικές, και έδωσαν δύο εξαιρετικούς τύπους, τον προφανούς ετυμολογίας ξαπλουριάρη και την αναγκαζιάρα από το αναγκάζω. Σαν τι θα έπρεπε να ξέρει και να πει το κοριτσάκι; Πως είναι επεκτατικός ο αδερφός της; Κι εκείνος να την πει καταπιεστική; Και πώς χαρακτηρίζεται από τον έκθαμβο μπόμπιρα ο μπαμπάς που όλα τα καταλαβαίνει; καταλαβεστής. Άλλου φίλου η κόρη ξεβράχηκε, όταν στέγνωσε, αφού σημασία είχε να ανατρέψει το κακό αποτέλεσμα του ότι βράχηκε. Ίδια και με το ξενυχτώνει. Κηλίαση έχει το κοριτσάκι, όταν του πονάει η κοιλιά, και έξω βροχαλίζει. Άλλο πιάνει και κρεμώνεται, αλείφεται δηλαδή με κρέμες, κι όταν περάσει ο θυμός της μαμάς, τη ρωτάει αν είναι τώρα μέσα φρενών. Ή παίζοντας, γίνεται τίγρης που θα βγάλει τα γρατζούνια του. Καταδίψαστο είναι άλλο. Άλλο παραπονιέται που το μαρκαδόρισε το αδερφάκι του. Περισσότερο προφανή είναι ο ψωμιάρης για τον φούρναρη, ξυστατζής αυτός που πουλάει Ξυστό, και χαρακτηριστικές οι «μεταφράσεις» ματογιατρός και δρομοστρωτήρας.
Παραμένοντας στην ενστικτώδη λεξιπλασία σε ιδιωτικό επίπεδο, δίνω ελάχιστα παραδείγματα από μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα: Φίλος διηγήθηκε τη σκηνή όπου νεαροί χαζεύουν μια βιτρίνα, και ένας αναφωνεί: «μα τι απαισιότητα είναι αυτή!». Βέβαια, η «απαισιότητα» υπάρχει σε λεξικά, όπως και τόσες λέξεις που όμως ποτέ δεν χρησιμοποιούνται• έτσι, στη συγκεκριμένη περίπτωση, έχουμε και πάλι παραγωγή και όχι μεταφορά λέξης που οι νεαροί είχαν συναντήσει σε κάποιο λεξικό. Στην παραλία κάποιος αποφασίζει να κολυμπήσει λίγο μακρύτερα, για να δει πώς είναι από κοντά αυτή η γυναίκα που από απόσταση μοιάζει εντυπωσιακή: «έχω αινιγματιστεί» μου είπε, και δεν μπορώ να βρω πιο εύγλωττο τύπο. Όχι, δεν είχε προβληματιστεί• είχε ίσως ιντριγκαριστεί; του είχε «εξαφθεί η περιέργεια»; Μα τι λέμε τώρα; Είχε αινιγματιστεί!
Θα κλείσω με επώνυμη δημιουργία, αλλά στο μήκος κύματος των «παιδιόπλαστων»: είναι ο σταλεγάκιας από το Πλαθολόγιο λέξεων του Λύο Καλοβυρνά. Όπου λοιπόν «σταλεγάκιας: το εκνευριστικό είδος ανθρώπου που επισημαίνει κάποιο λάθος σου και σου ρίχνει αλάτι στην πληγή, λέγοντας "Σ' τα 'λεγα εγώ, δεν σ' τα 'λεγα;"». Και τελευταίο σχετικό με τη γλώσσα, η «καθεπερσία: η μεμψίμοιρη τάση των ηλικιωμένων να δηλώνουν κάθε στιγμή ότι παλιά ήταν όλα καλύτερα ενώ τώρα με τους νέους που κυκλοφορούν...»

ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να συντάξετε περίληψη του κειμένου, περίπου εκατό (100) λέξεων.
Β1. Να βρείτε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής λειτουργίας της γλώσσας.
Β2. Ποια σημασία (αιτία, επεξήγηση, αντίθεση, έμφαση, συμπέρασμα, χρονική σχέση) έχουν καθεμιά από τις παρακάτω διαρθρωτικές λέξεις / φράσεις του κειμένου που συμβάλλουν στη συνοχή του: ακόμα και, όταν, δηλαδή, αφού, όμως, έτσι.
Β3. Να γράψετε από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: συνείδηση, προσωπικές, οικείους, διεκδικούσε, διαπληκτισμού.
Β4. Ποια είναι η προσωπική θέση / οπτική γωνία του συγγραφέα (θετική ή αρνητική) σχετικά με την αυθόρμητη, ενστικτώδη παραγωγή λέξεων. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με δύο συγκεκριμένες αναφορές στο κείμενο.
Γ. Παραγωγή λόγου.
Γράφετε ένα κείμενο για τη σχολική εφημερίδα περίπου τριακόσιες πενήντα με τετρακόσιες (350- 400) λέξεις. Σ’ αυτό να αναφέρετε:
I. Τα βασικά χαρακτηριστικά του τρόπου που εκφράζονται οι έφηβοι και του λεξιλογίου που χρησιμοποιούν.
II. Πώς αντιμετωπίζει το σχολείο τις περιπτώσεις όπου οι νέοι εκφράζονται με το δικό τους τρόπο και το δικό τους λεξιλόγιο.
III. Επίσης απαντάτε τεκμηριωμένα στο ερώτημα αν η ομιλία που διαμορφώνουν οι νέοι αποτελεί πλούτο ή υποβάθμιση της νεοελληνικής γλώσσας.


ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΟΙ ΘΥΛΑΚΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
διασκευασμένο κείμενο της Μαρίας Αραποπούλου
Με τον όρο διαλεκτικοί θύλακοι της ελληνικής αναφερόμαστε σε διαλεκτικές εκδοχές της ελληνικής που επιζούν σε περιοχές εκτός της ελληνικής επικράτειας: ποντιακή σε περιοχές του Εύξεινου Πόντου• κατωιταλική• μαριουπολίτικα στην Ουκρανία• κρητική σε περιοχές της Συρίας. Η μελέτη αυτών των γλωσσικών νησίδων παρουσιάζει ιδιαίτερο γλωσσολογικό και κοινωνιογλωσσολογικό ενδιαφέρον, αφού η επαφή τους με άλλες ισχυρότερες γλώσσες τις έχει επηρεάσει σημαντικά: εκτεταμένος δανεισμός σε όλα τα γλωσσικά επίπεδα, χρήση που περιορίζεται σε μη δημόσια πεδία (οικογένεια, φιλικό περιβάλλον) και ταυτόχρονος εξοβελισμός τους από τον δημόσιο χώρο, παθητική ή μηδενική γνώση τους από τις νεότερες γενιές. Οι περισσότερες από αυτές αντιμετωπίζουν την ίδια απειλή που αντιμετώπισαν και οι εντός της ελληνικής επικράτειας διάλεκτοι από την κοινή νέα ελληνική: την εξαφάνιση.
Η επιβίωση των γλωσσικών θυλάκων εξαρτάται κυρίως από εξωγλωσσικούς παράγοντες. Η επιθυμία των ίδιων των ομιλητών για διατήρηση της γλωσσικής τους ιδιαιτερότητας είναι επίσης σημαντική, αλλά υποβόσκει πάντοτε ο κίνδυνος να πάρει χαρακτήρα φολκλορικό. Σήμερα, καθώς αναπτύσσεται ισχυρός λόγος περί γλωσσικών δικαιωμάτων, ίσως έχουν ωριμάσει οι συνθήκες ώστε να αντιμετωπιστούν οι διάλεκτοι αυτές όχι ως μνημειακά υπολείμματα, αλλά ως πηγές που συμβάλλουν στη διατήρηση του πολιτισμικού πλούτου της περιοχής όπου μιλιούνται.
Η ποντιακή είναι μία από τις πιο σημαντικές διαλέκτους της νέας ελληνικής -οι ενεργοί ομιλητές της υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 300.000. Ο γεωγραφικός χώρος που καταλαμβάνει εκτεινόταν κατά μήκος των ακτών του Εύξεινου Πόντου σε περισσότερο από 400 χιλιόμετρα και προχωρούσε σε βάθος 100 χιλιομέτρων στην ορεινή ενδοχώρα. Τον 19ο αιώνα παρουσιάστηκε έντονο μεταναστευτικό ρεύμα προς τη ρωσική αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα την ίδρυση πολυάριθμων ποντιακών κοινοτήτων στον Καύκασο, ενώ το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών οι χριστιανοί Πόντιοι ήρθαν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα.
H ποντιακή εμφανίζει σημαντικές κατά τόπους διαφοροποιήσεις. Ορισμένα από τα κοινά χαρακτηριστικά των διαφόρων τοπικών ποικιλιών είναι: η διατήρηση της προφοράς του η ως ε, π.χ. νύφε, Γιάννες κ.ά.• η διατήρηση του τελικού -ν, π.χ. το πεγάδιν, το στόμαν• η συχνή παράλειψη του άρθρου μπροστά από λέξεις που αρχίζουν από φωνήεν• η παρουσία τριών ρηματικών θεμάτων: του αορίστου, του ενεστώτα και του παρατατικού• η θέση των αντωνυμιών μετά το ρήμα, π.χ. την ψυχή μ' α δίγω σε• η παρουσία του μορίου -πα, το οποίο διακρίνει το θέμα από το σχόλιο (δηλαδή την παλιά από τη νέα πληροφορία), π.χ. aso kifalim-pa 'απ' το κεφάλι μου' κ.ά. Στο επίπεδο του λεξιλογίου, εμφανίζονται αρκετά δάνεια από τις γλώσσες με τις οποίες ήρθε σε επαφή (αρμενική, καρτβελική, τουρκική, περσική και, πιο πρόσφατα, ελλαδική ελληνική, ρωσική). Η μορφολογία της διαλέκτου, ωστόσο, διευκολύνει την ενσωμάτωση των δανείων.
Η σύγχρονη κοινωνιογλωσσική κατάσταση της ποντιακής εμφανίζεται αρκετά περίπλοκη αλλά και πολύ ενδιαφέρουσα: στον ελλαδικό χώρο υπάρχει ήδη διαμορφωμένη μια ποντιακή κοινή -από τους ομιλητές του πρώτου προσφυγικού ρεύματος- ενώ σήμερα ο επαναπατρισμός των Ποντίων της πρώην Σοβιετικής Ένωσης διαμορφώνει νέα δεδομένα με σημαντικές κοινωνιογλωσσικές και εκπαιδευτικές διαστάσεις.

Πηγή: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Δώστε ένα τίτλο για καθεμιά από τις πέντε παραγράφους που να συμπυκνώνει το περιεχόμενο τους.
2. Σε ποια χαρακτηριστικά διαφέρει μια διάλεκτος όπως η ποντιακή;
3. Ποιοι λόγοι επηρεάζουν μια διάλεκτο; (την διαμόρφωση, επιβίωση και εξαφάνισή της)
4. «Σήμερα, καθώς αναπτύσσεται ισχυρός λόγος περί γλωσσικών δικαιωμάτων, ίσως έχουν ωριμάσει οι συνθήκες ώστε να αντιμετωπιστούν οι διάλεκτοι αυτές όχι ως μνημειακά υπολείμματα, αλλά ως πηγές που συμβάλλουν στη διατήρηση του πολιτισμικού πλούτου της περιοχής όπου μιλιούνται.»
Σε 300 περίπου λέξεις αναπτύξτε πως αντιλαμβάνεστε το παραπάνω απόσπασμα (κυρίως σε σχέση με τα υπογραμμισμένα σημεία).


H ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ
Tα αγγλικά είναι η διεθνής γλώσσα της επικοινωνίας που μιλιέται σχεδόν από το ένα τέταρτο των κατοίκων του πλανήτη. H ανάδειξη της αγγλικής γλώσσας στη σημερινή κυρίαρχη θέση της δεν ήταν τυχαία, αλλά το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της εξάπλωσης της βρετανικής αυτοκρατορίας και, μεταγενέστερα, της επιρροής των Hνωμένων Πολιτειών. H ιστορία όμως αυτής της ανάδειξης είναι ταυτόχρονα και το χρονικό της πρωτοφανούς επιτυχίας της προπαγάνδας, που ασκήθηκε από μια ολιγάριθμη ομάδα, η οποία αποφάσισε να αξιοποιήσει πολιτικά τις δυνατότητες της αγγλικής γλώσσας.
Oι δάσκαλοι του 19ου αιώνα είχαν ήδη αντιληφθεί τη σχέση ανάμεσα στη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας και τη δημιουργία φιλοβρετανικών αισθημάτων στους μαθητές. Ωστόσο, μόλις μετά τον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έγινε συνείδηση ότι η γλώσσα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για προπαγανδιστικούς λόγους, γεγονός που οδήγησε, τη Bρετανία σε πρώτη φάση και αργότερα τις HΠA, να εκπονήσουν σχέδιο που στόχο είχε να κάνει την αγγλική γλώσσα την κυρίαρχη του πλανήτη.
O οραματιστής αυτού του σχεδίου ήταν ο Pεξ Λίπερ, ένας ευφυής και γλωσσομαθής Aυστραλός –μιλούσε πέντε γλώσσες– που προσελήφθη το 1916 στην υπηρεσία προπαγάνδας του υπουργείου Πληροφοριών. Hταν από αυτούς που διέκριναν πρώτοι τον κίνδυνο για την Eυρώπη από την άνοδο του Mουσολίνι και του Xίτλερ και τις βλέψεις του φασιστικού μηχανισμού πληροφόρησης. Oι Nαζί γνώριζαν ότι η γλώσσα είναι όπλο και προωθούσαν το όραμά τους για μια παγκόσμια γερμανόφωνη αυτοκρατορία. O Pούντολφ Eς είχε διακηρύξει: «Oταν το Pάιχ θα γίνει εκατό χρονώ, τα αγγλικά θα έχουν γίνει μια ασήμαντη γερμανική διάλεκτος».
Kατά τον Λίπερ, η Bρετανία δεν αντιλαμβανόταν τον κίνδυνο. Yποστήριξε λοιπόν τον εξοπλισμό της, αλλά πάνω απ’ όλα, συνέλαβε το σχέδιο για τον «αγγλικό τρόπο» απάντησης στον εχθρό. Tο 1934, ύστερα από εισήγησή του, ιδρύθηκε ένας πολιτιστικός οργανισμός, το Bρετανικό Συμβούλιο για τις Σχέσεις με τις Aλλες Xώρες, με στόχο την «εξάπλωση των βρετανικών ιδεών και του αγγλικού τρόπου ζωής και την ενθάρρυνση της εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας», με την πειθώ και όχι με προπαγανδιστικά μέσα.
Παρά τις διαβεβαιώσεις, οι στόχοι ήταν σαφώς πολιτικοί. Tα πρώτα γραφεία λειτούργησαν σε περιοχές με στρατηγική σημασία για το Λονδίνο, όπως στη Mέση Aνατολή όπου το Σουέζ ήταν το πέρασμα για τις αποικίες στην Aσία. Eπισήμως, το Bρετανικό Συμβούλιο ήταν ανεξάρτητος οργανισμός, αλλά χρηματοδοτούνταν από το κράτος και στην ουσία ήταν το πολιτιστικό τμήμα των πρεσβειών. Φυσικά, η διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας ήταν από τις βασικές λειτουργίες του οργανισμού.
Στο τέλος του πολέμου, τα αγγλικά ήταν η γλώσσα των νικητών και εκατοντάδες χιλιάδες νέοι μαθητές είχαν έρθει σε επαφή με αυτή. «Σε μια γενιά τα αγγλικά μπορούν να γίνουν παγκόσμια γλώσσα, η δεύτερη γλώσσα σε όσες χώρες δεν είναι ήδη η πρώτη», αναφέρεται στο έγγραφο που αποτέλεσε την αρχή του μεγαλύτερου προγράμματος εξάπλωσης μιας γλώσσας. Tόσο οι βρετανικές όσο και οι αμερικανικές κυβερνήσεις χρηματοδότησαν αδρά την ίδρυση πανεπιστημίων και κέντρων γλώσσας σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’60, περίπου 350 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, το ένα δέκατο του πληθυσμού της γης, μιλούσε αγγλικά.
H Bρετανία είχε χάσει τον πολιτικό και οικονομικό έλεγχο, αλλά πίστευε ότι μέσω της γλώσσας μπορούσε να «αποικίσει» στη σκέψη. Kαι όχι μόνο αυτή. Σήμερα, καθώς οι νέες τεχνικές επικοινωνίας και τα οικονομικά συστήματα φτάνουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη, η αγγλική γλώσσα εξακολουθεί να κρατά τα πρωτεία. Mολονότι η γλώσσα έχει «σπάσει τους κάβους» και δεν είναι πια αγκυροβολημένη στις μητρικές χώρες της, τη Bρετανία και τις Hνωμένες Πολιτείες, η επίδρασή της εξαπλώνεται συνεχώς. Περισσότεροι από 1,5 δισεκατομμύρια πολίτες σε όλο τον κόσμο είναι σε θέση να την μιλούν, έστω στοιχειωδώς.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Με μία φράση αποδώστε το περιεχόμενο κάθεμιας από τις επτά παραγράφους

2. Απαντήστε σημειώνοντας δίπλα σε κάθε φράση ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ
1 Η εξάπλωση της αγγλικής γλώσσας οφείλεται στην ευκολία
της σε σχέση με άλλες γλώσσες.
2 Η αγγλική γλώσσα γίνεται κυρίαρχη με τις προσπάθειες που
κάνουν οι άγγλοι δάσκαλοι το 19ο αι.
3 Οι Ναζί θεωρούσαν τη γλώσσα σημαντικό όπλο για την
επικράτησή τους εναντίον των Άγγλων
4 Το Βρετανικό Συμβούλιο έχει ως μόνο στόχο την
διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας σε ξένους
5 Το Βρετανικό Συμβούλιο δεν είναι ανεξάρτητο αλλά έχει
άμεση σχέση με τις πρεσβείες της Βρετανίας
6 Μετά τον Β.Π.Π. οι Αγγλοι και οι Αμερικανοί
χρηματοδότησαν πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα για την
προώθηση της αγγλικής στον κόσμο
7 Σήμερα η εξάπλωση και κυριαρχία της αγγλικής γλωσσας
κινδυνεύει να χάσει τα πρωτεία

3. Να αντικατασταθούν οι υπογραμμισμένες λεξεις του κειμένου με συνώνυμες:
διεθνής ευφυής
ολογάριθμη όραμα
αντιληφθεί εισήγηση

4. «… η γλώσσα έχει «σπάσει τους κάβους» και…» Εξηγήστε τη χρήση των εισαγωγικών του κειμένου
5. Σε ένα κείμενο 300 περίπου λέξεων να αναπτύξετε τα πλεονεκτήματα που αποκτά το άτομο μαθαίνοντας ξένες γλώσσες. Το κείμενο απευθύνεται σε μαθητές του δημοτικού που δεν μαθαίνουν καμία ξένη γλώσσα και σκοπό έχει να τους παρακινήσει.

«...αφού αγαπώ την Ελλάδα τόσο πολύ, πρέπει να ξέρω τη γλώσσα πολύ καλά για να μαθαίνω ό,τι έχει σχέση μ' αυτήν...»(Απάντηση σπουδαστή στην ερώτηση, γιατί μαθαίνει την ελληνική ως ξένη γλώσσα)
Δέσποινα Κυριακού - Φιλόλογος, Υποψήφια διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι

"Τα προγράμματα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Γλωσσών, που αφορούν στη διδασκαλία ξένων γλωσσών, καλύπτουν, σε μεγάλο βαθμό τις μορφωτικές ανησυχίες των φιλομαθών Φιλανδών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη του "πληθυσμού" των υποψηφίων Ελληνομαθών, αφού αυτή καθορίζει τους λόγους για τους οποίους ο κάθε ενδιαφερόμενος επιλέγει να διδαχθεί την ελληνική ως ξένη γλώσσα.
Ο "πληθυσμός της τάξης" περιλαμβάνει τους σπουδαστές τού τμήματος Κλασικής Φιλολογίας, ηλικίας 18-25 χρόνων περίπου, που θεωρούν αυτονόητη την εκμάθηση της Νέας Ελληνικής ως συνέχειας της Αρχαίας. Επιπλέον, η Νεοελληνική ως μάθημα επιλογής, εξεταζόμενο και βαθμολογούμενο κανονικά, τους δίνει μονάδες που προσμετρώνται στην εξαγωγή του τελικού βαθμού του πτυχίου.
Οι σπουδαστές του Ανοικτού Πανεπιστημίου αποτελούν ακόμα μια ενδιαφέρουσα ομάδα. Είναι άτομα επαγγελματικά αποκατεστημένα και κοινωνικά καταξιωμένα, στα οποία μεταδόθηκε ο "ιός" του φιλελληνισμού μετά από τουριστική επίσκεψη στην Ελλάδα είτε μετά από γνωριμία με τον ελληνικό πολιτισμό και τη σύγχρονη πραγματικότητα μέσω φίλων ή μέσω κειμένων ελληνικών, μεταφρασμένων στη Φινλανδική.
Το Ινστιτούτο Γλωσσών είναι ανεξάρτητος φορέας, συνεργαζόμενος στενά με το Πανεπιστήμιο. Η ηλικία των σπουδαστών κυμαίνεται μεταξύ 18 και ...75 χρόνων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός, ότι η εκμάθηση της Ελληνικής, μιας γλώσσας με περιορισμένη διάδοση, αποτελεί τρίτη επιλογή μετά την Αγγλική, που καταλαμβάνει σταθερά την πρώτη θέση, και τη Σουηδική, η εκμάθηση της οποίας είναι σχεδόν υποχρεωτική.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να δώσετε ένα τίτλο για κάθε παράγραφο ώστε να αποδίδεται το περιεχόμενό της.
2. Σε πόσες κατηγορίες «μαθητών» της νεοελληνικής γλώσσας αναφέρεται το πρώτο κείμενο; Ποιες είναι; Περιγράψτε έναν «μαθητή» με βάση στοιχεία του κειμένου αλλά και όπως τον φαντάζεστε.
3. Ποια είναι η θέση της νεοελληνικής γλώσσας στη Φινλανδία;
4. Γράφετε ένα κείμενο 300 περίπου λέξεων όπου προσπαθείτε να πείσετε έναν αλλοδαπό φίλο σας να μάθει τη νεοελληνική γλώσσα.

Η ΝΕ ως ξένη γλώσσα: προβλήματα, στόχοι και προοπτικές ενός νέου επιστημονικού κλάδου.
Χαραλαμπάκης Χριστόφορος - Παν/μιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Τμήμα Φιλολογίας - Τομέας Γλωσσολογίας
"Η διδασκαλία της νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας αποτελεί ένα σχετικά νέο γνωστικό αντικείμενο, το οποίο έχει γνωρίσει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη άνθηση. Αξιοποιείται η εμπειρία πολλών χωρών της Ευρώπης για ανάλογα εγχειρήματα επαναπροσδιορισμού των στόχων και επιδιώξεων της διδασκαλίας της μητρικής σε αλλοδαπούς στα πλαίσια των κοινωνικών και οικονομικών ανακατατάξεων που συμβαίνουν με ταχύτατους ρυθμούς σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο. Επιβάλλεται να επαναπροσδιοριστούν και να εξειδικευτούν οι στόχοι της διδασκαλίας της γλώσσας μας με κριτήριο τους εκάστοτε αποδέκτες, από τους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν στην Ελλάδα ως τους οικονομικούς μετανάστες και τα παιδιά τους..."
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Να ξαναγράψετε το κείμενο προσπαθώντας να μειώσετε την έκτασή του κατά το μισό
Να βρείτε στο κείμενο πέντε σύνθετες λέξεις και να τις χρησιμοποιήσετε σε σύντομες φράσεις ανάλογα με τη σημασία τους
«Επιβάλλεται να επαναπροσδιοριστούν και να εξειδικευτούν οι στόχοι της διδασκαλίας της γλώσσας μας με κριτήριο τους εκάστοτε αποδέκτες, από τους ξένους φοιτητές που σπουδάζουν στην Ελλάδα ως τους οικονομικούς μετανάστες και τα παιδιά τους».
Γιατί η νεοελληνική θα πρέπει να διδάσκεται ως ξένη γλώσσα; Ποιοι πρέπει να είναι οι στόχοι της; (80-100 λέξεις)

Παιδιά που δεν ξέρουν τι θα πει σχολείο
Η ετήσια έκθεση της Unicef υπενθυμίζει στους πολιτισμένους τις δεσμεύσεις απέναντι στις φτωχές χώρες
Κείμενο της Έλενας Kαρανάτση από τον ημερήσιο τύπο
Η ανθρώπινη ευημερία, το υπέρτατο αγαθό που επαγγέλλεται κάθε πολιτική εξουσία και κοινωνία εξαρτάται άμεσα από την παροχή βασικής εκπαίδευσης με ίσους όρους για όλους. Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα της ετήσιας έκθεσης της Unicef για την κατάσταση των παιδιών στον κόσμο στο κατώφλι του 2004, η οποία παρουσιάζεται σήμερα με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Σύμφωνα με την έκθεση, η παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης στα κορίτσια θα βελτίωνε σημαντικά άλλους δείκτες ευημερίας, καθώς σήμερα η πλειονότητα των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά εγγραφής κοριτσιών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής θνησιμότητας, όπου περισσότερα από το 15% των παιδιών χάνουν τη ζωή τους πριν συμπληρώσουν τα πέντε τους χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα διατηρεί ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά βρεφικής και παιδικής θνησιμότητας (0,5%) ενώ τη θλιβερή πρωτιά έχει η Σιέρα Λεόνε με ποσοστό 28,4%. Το προσδόκιμο επιβίωσης είναι ιδιαίτερα υψηλό στη χώρα μας συγκριτικά με τον υπόλοιπο πλανήτη, καθώς αγγίζει τα 78 έτη ζωής, ενώ την πρώτη θέση διατηρούν οι Ιάπωνες (81 χρόνια), ενώ μόλις τα 33 χρόνια φθάνουν κατά μέσο όρο οι κάτοικοι της Ζάμπια.
Από τους υπόλοιπους δείκτες που παρουσιάζει η έκθεση, αξίζει να σημειωθεί ότι μηδενικά ποσοστά αναλφαβητισμού εμφανίζουν μόνο οι χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και τα νησιά Mπαρμπέιντος, ενώ η Ελλάδα έχει 3% αναλφαβητισμό. Στον αντίποδα, οι αφρικανικές χώρες υπολείπονται ακόμη αρκετά, με πρώτη σε αναλφαβητισμό τη Νιγηρία (84%). Από τα 121 εκατομμύρια παιδιά που απέχουν από τη σχολική διαδικασία ανά τον κόσμο, τα 65 εκατομμύρια είναι κορίτσια. Υπολογίζεται ότι το 83% όλων των κοριτσιών που δεν υπήρξαν μαθήτριες ζουν στην Αφρική, τη Νότια Ασία και τον Ειρηνικό.
Η έκθεση δείχνει ότι τα κορίτσια που αποστερούνται εκπαίδευσης είναι πιο ευάλωτα στη φτώχεια, την πείνα, τη βία, την κακοποίηση, την εκμετάλλευση και τη διακίνηση και διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο από ασθένειες. Διαπιστώνεται ότι οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες και τα διεθνή χρηματοοικονομικά ιδρύματα απέτυχαν να σταθούν στο ύψος των δεσμεύσεών τους να χρηματοδοτήσουν την εκπαίδευση. Αυτό πιθανότατα αποδίδεται στην τρέχουσα ενασχόληση με την ασφάλεια, η οποία σχεδόν μονοπώλησε τα επενδυτικά προγράμματα.
Η Unicef, στο πλαίσιο του απολογισμού δράσης της, αναφέρει το παράδειγμα 13 χωρών, στις οποίες εφαρμόστηκαν προγράμματα με στόχο την ισότητα των φύλων στην εκπαίδευση. Ειδικότερα, στο Αφγανιστάν, η εκστρατεία «Πίσω στο Σχολείο» έδωσε τη δυνατότητα σε 4 εκατομμύρια παιδιά να εγγραφούν στο σχολείο και από αυτά το ένα εκατομμύριο ήταν κορίτσια.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Κάθε φράση αναφέρεται αντίστοιχα σε μία παράγραφο. Απαντήστε χαρακτηρίζοντας σωστή λάθος
α Το κείμενο ξεκινά από μια γενική κρίση
β Τα στατιστικά στοιχεία συσχετίζουν την εκπαίδευση των κοριτσιών με
την παιδική θνησιμότητα
γ Το πρόβλημα του αναλφαβητισμού παρουσιάζεται πολύ σημαντικό σ’
όλο τον κόσμο
δ Η απουσία εκπαίδευσης κάνει τον πληθυσμό και κυρίως τα κορίτσια πιο
ευάλωτο σε πολλά άλλα προβλήματα
ε Τα εκπαιδευτικά προγράμματα όταν χρηματοδοτούνται και
εφαρμόζονται φέρνουν αποτελέσματα

2. Κάθε φράση αναφέρεται αντίστοιχα σε μία παράγραφο. Απαντήστε σύντομα
α. Ποιες είναι οι δύο έννοιες που συνδέονται στην πρώτη παράγραφο;
β. Ποιες είναι οι δύο έννοιες που συνδέονται στην δεύτερη παράγραφο;
γ. Ποιος είναι ο χαρακτήρας κυρίως των θυμάτων του αναλφαβητισμού; (τρίτη παράγραφος)
δ. Τι εμπόδισε την χρηματοδότηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων; (τέταρτη παράγραφος)
ε. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Unicef μπορεί να κάνει κάτι θετικό για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού; (πέμπτη παράγραφος)
3. Εντοπίστε και εξηγήστε τη μεταφορική φράση της πρώτης παραγράφου.
4. Να βρεθούν συνώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου: επαγγέλλεται, ευημερία, προσδόκιμο, ευάλωτα, δεσμεύσεων.
5. όπως προκύπτει από την τρίτη και τέταρτη παράγραφο ο αναλφαβητισμός πλήττει κυρίως τα κορίτσια και ευθύνεται για πλήθος άλλα προβλήματα; Γιατί νομίζετε ότι συμβαίνει αυτό; Τι δείχνει για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία;
6. Ποια σημαντικά προβλήματα επιφέρει ο αναλφαβητισμός; Εξετάστε το πρόβλημα από ατομική, εθνική και παγκόσμια σκοπιά. Γράφετε επιστολή σε εφημερίδα συμμετέχοντας σε δημόσιο διάλογο από τη στήλη των αναγνωστών.