9.7.09

ΙΣΤΟΡΙΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΝΟΤΗΤΑ Γ

ΠΗΓΗ 1
Τα δυο κόµµατα
Χαρακτηριστική είναι η ονοµασία των δύο κοµµάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόµµα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισµός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας µέχρι την αυτονόµησή της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάµικτου «κρατικό-κοινωνικού» συγκροτήµατος, µέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συµφέροντα. Έτσι ο αγώνας µεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής µηχανής, και γι’ αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράµµατα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισµένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του µεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσµό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωµατισµένες ταξικά, πράγµα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστηµένων, από την άκρα δεξιά ως την άκρα αριστερά». Κοινός παρανοµαστής µέσα στο δηλιγιαννικό
συνονθύλευµα ήταν η άρνηση του χωρισµού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισµού ήταν όχι ο µερισµός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνσή τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονοµική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δηµόσια αξιώµατα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονοµική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοί του σαν «αρχοµανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύµα του µικροαστισµού και του λαϊκισµού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόµενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαµπασισµό. Όµως, τα παλιά αυτά στρώµατα είχαν ξεπέσει οριστικά. Τους ήταν αδύνατο πια να λειτουργήσουν «οπισθοδροµικά» σαν µια «φεουδαρχική αντίδραση». Αντίθετα, η πολιτική τους παρουσία πήρε αναπότρεπτα τη µορφή της «αρχοµανίας», της «θεσιθηρίας», της δηµοσιοϋπαλληλίας (µιας «φατριαστικής υπαλληλίας», όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο Τρικούπης). Έτσι, ο παλιός κοτζαµπασισµός εµφανίσθηκε µε τη µορφή του εκσυγχρονισµένου µικροαστισµού και λαϊκισµού. Οι µεταβολές της ελληνικής κοινωνίας µετά το 1860 ήταν µεγάλες και οριστικές: στο εξής το βασικό δίληµµα δεν ήταν πια αν η Ελλάδα θα πήγαινε προς τα εµπρός ή προς τα πίσω, αλλά αν θα ακολουθούσε το δρόµο της αναπτύξεως του κεφαλαίου ή την προοπτική του µικροαστισµού. Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονοµική ανάπτυξη, ενώ για το .ηλιγιάννη ήταν ένας αντικειµενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιµοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεµβατισµός στην οικονοµική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, µονιµότερη για τον άλλο.
Ι.Ε.Ε., τόµ. Ι.΄, σ. 22
Λαµβάνοντας υπόψη το παραπάνω κείµενο και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να αναφέρετε τα στοιχεία της πολιτικής του Χ. Τρικούπη και των αντιπάλων του που αιτιολογούν το χαρακτηρισµό του µεν Χ. Τρικούπη ως «πλουτοκράτη», των δε αντιπάλων του ως «αρχοµανών».

ΠΗΓΗ 2
Ο Δηλιγιαννισµός
Από την άλλη πλευρά, ο δηλιγιαννισµός, ή µάλλον ο αντιτρικουπισµός, αποτελούσε ένα κίνηµα όχι λιγότερο νέο από το προηγούµενο. Προερχόταν ασφαλώς από την παράδοση του Ι. Κωλέττη και του Αλ. Κουµουνδούρου. Στις γραµµές του βρίσκουµε τους οπαδούς των παλιών κοµµάτων µε το γαλλικό και ρωσικό προσανατολισµό. Φαίνεται ότι το κοινό στοιχείο και των δυο αυτών τάσεων ήταν ο αντι-αγγλισµός, ο οποίος τις οδήγησε ως τη συγχώνευση σε ένα ενιαίο κόµµα. Ο αντι-αγγλισµός του κόµµατος αυτού έγινε ακόµα πιο έκδηλος όταν αργότερα άρχισε να εγκαταλείπει και τη Ρωσία και τη Γαλλία, προκειµένου να βρεθεί στην ίδια πλευρά µε το ανερχόµενο στρατόπεδο της κεντρικής Ευρώπης και ειδικότερα µε τη Γερµανία.
Στο αντι-τρικουπικό στρατόπεδο συσπειρώθηκαν τα στοιχεία του εγχώριου (µικρο) αστισµού. Ολόκληρο το απρόσωπο πλέγµα σχέσεων γύρω από το κράτος και την πολιτική εξουσία προσπάθησε να αποτρέψει τον επιδιωκόµενο (από τον Τρικούπη) έλεγχο του µεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου. Οι αντιτρικουπικοί δεν ήταν εναντίον του κεφαλαίου, αλλά ήθελαν να το θέσουν υπό τον έλεγχο της κρατικής µηχανής. Στιγµάτιζαν µε υστερικό πάθος την κερδοσκοπία, το χρηµατιστήριο, το χρηµατικό κεφάλαιο, το χρηµατικό πλούτο, την τοκογλυφία, την τραπεζική παντοδυναµία. Κήρυσσαν τον πόλεµο στους ξένους, στην Ευρώπη, στους πλούσιους Έλληνες της διασποράς. Παρόλα αυτά, ήταν υπέρ των παραγωγικών επενδύσεων, µέσα από έναν κατάλληλο κυβερνητικό προσανατολισµό. Ακόµα και παλιές οικογένειες κοτζαµπάσηδων και «τζακιών» που ξέπεσαν, έρχονταν να συµπαραταχθούν στα πλαίσια της αντι-τρικουπικής παρατάξεως. Παρά την παραδοσιακή µορφή πολλών από αυτούς που µετείχαν στη δηλιγιαννική παράταξη, ωστόσο έχουµε να κάνουµε µε ένα φαινόµενο εξίσου νέο µε τον τρικουπισµό. Το φαινόµενο αυτό είναι νέο όχι µε βάση την προέλευση των στρωµάτων που το συγκροτούσαν, αλλά µε βάση τις επιδιώξεις τους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι επιδιώξεις αυτές, ξεκινώντας από ένα δηµαγωγικό αντι-τρικουπισµό, κατέληξαν να αναφέρονται όλο και περισσότερο στο γερµανικό αναπτυξιακό υπόδειγµα.
Στο φιλελευθερισµό του αγγλικού κόµµατος του Τρικούπη, αντέτασσαν εθνικιστικά πρότυπα εµπνευσµένα από τον Κρόµγουελ, τον Καποδίστρια, το Βίσµαρκ. Έτσι, ο δηλιγιαννισµός, στην προσπάθειά του να εµποδίσει το τρικουπικό έργο, κατέληξε να διαµορφώσει στην πράξη ένα πρόγραµµα µε αναφορές όχι στο παρελθόν, αλλά στο παρόν και στο µέλλον. Το πρόγραµµα αυτό αντιτιθόταν στο τρικουπικό, αλλά αυτό δε σηµαίνει και ότι επιδίωκε το γύρισµα της ιστορίας προς τα πίσω. Αντίθετα, επιδίωκε έναν ορισµένο κοινωνικό εκσυγχρονισµό µε άξονα της όλης προσπάθειας το κράτος. Ενώ ο Τρικούπης προσέβλεπε στην αγγλική κοινωνία και γι’ αυτό επιδίωκε να ενισχύσει την οικονοµία και να αποδυναµώσει την πολιτική εξουσία, ο Δηλιγιάννης επιδίωκε ακριβώς το αντίθετο: ισχυρή πολιτική εξουσία που να ελέγχει και την οικονοµία. Ο Θ. Δηλιγιάννης ξιφουλκούσε κατά της πλουτοκρατίας, κατά του χρηµατικού και χρηµατιστικού κεφαλαίου, υποσχόταν ένα συνδυασµό της οικονοµικής προόδου µε την κοινωνική δικαιοσύνη και κυρίως επιζητούσε να ενισχύσει τη δύναµη του κράτους. Είχε ως κανόνα της διεθνούς πολιτικής του την υποστήριξη της Γαλλίας, όµως ερωτοτροπούσε ακόµα και µε τη Ρωσία και θαύµαζε βαθύτατα τη Γερµανία. Έτσι, κατόρθωσε να συσπειρώσει γύρω του ολόκληρη την αντιτρικουπική πανσπερµία.
Ι.Ε.Ε., τόµ. Ι.΄, σσ. 23-24
Αφού µελετήσετε το παραπάνω κείµενο και µε βάση τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να προσδιορίσετε τις επιδιώξεις του δηλιγιαννικού κόµµατος και να αιτιολογήσετε την άποψη ότι ήταν ένα φαινόµενο εξίσου νέο µε τον τρικουπισµό.

ΠΗΓΗ 3
Η επαναστατικότητα των κατώτερων τάξεων
Στον αγροτικό τοµέα η δυσαρέσκεια των κατωτέρων τάξεων ήταν έκδηλη ήδη από την δεκαετία του 1890. Οι φόροι, το σταφιδικό πρόβληµα και τα άλλα προαιώνια προβλήµατα των αγροτών είχαν ξεσηκώσει µόνιµή αναταραχή στην ύπαιθρο. Γύρω στα 1900 αναρχο-σοσιαλιστικές κινήσεις είχαν µια κάποια επιτυχία ανάµεσα στον αγροτικό πληθυσµό της Πελοποννήσου. Ένοπλες διαδηλώσεις οργανώθηκαν από σταφιδοπαραγωγούς σε όλη τη διάρκεια πριν από το κίνηµα και οι περισσότερες διαλύθηκαν βίαια από την αστυνοµία και το στρατό. Ένα δικαιότερο φορολογικό σύστηµα ήταν το πρώτο και βασικό αίτηµα µιας κάπως οπερετικής εξέγερσης στη Σπάρτη το 1909, υπό την αρχηγία του πρώην ταγµατάρχη Φικιώρη.
Η αναταραχή στην ύπαιθρο δηµιούργησε έτσι ένα ενθαρρυντικό περιβάλλον για τις επαναστατικές τάσεις των αστικών κατωτέρων τάξεων. Την κοινωνική αναταραχή στην Αθήνα τροφοδοτούσαν η δραστηριοποίηση των µικροαστικών σωµατείων, οι αυξηµένες πιέσεις από τα προβλήµατα της µετανάστευσης, οι κινητοποιήσεις των φοιτητών, η αρθρογραφία του Τύπου.
Η µετανάστευση υπήρξε σηµαντικός κοινωνικός καταλύτης. Η συρροή αγροτι- κών πληθυσµών στην πρωτεύουσα δηµιουργούσε προβλήµατα απασχόλησης, ακρίβειας, χαµηλού επιπέδου διαβίωσης. Απότοκος του σταφιδικού, η αυξηµένη εσωτερική µετανάστευση δεν έβρισκε πάντοτε διεξόδους στην εξωτερική. Οι πύλες της Νέας Υόρκης ήταν κλειστές για όσα χρόνια κρατούσε η µεγάλη παγκόσµια κρίση. Οι µετανάστες που έφευγαν από την Ελλάδα κάθε χρόνο ήταν λιγότεροι από χίλιοι πριν από το τέλος του αιώνα, δέκα χιλιάδες ως το 1905 και περισσότεροι από τριάντα µεταξύ 1905 και 1910.
Το Πανεπιστήµιο, µε τις εκατοντάδες των αγροτοπαίδων φοιτητών, ήταν ένα εν δυνάµει φυτώριο αναταραχής. Βέβαια οι φοιτητές ήταν τότε στην πλειοψηφία τους µάλλον συντηρητικοί, όπως τουλάχιστον φαίνεται από τη στάση τους στα Ευαγγελικά. Αλλ’ αυτό δεν απέκλειε τις ανησυχίες, έστω και αν εκφράζονταν µάλλον προς τη διεκδίκηση δυνατοτήτων κοινωνικής ανόδου παρά προς την κατεύθυνση της καθολικής ανατροπής. Οι εσωτερικές αυτές αντιφάσεις εκδηλώθηκαν και στη στάση των φοιτητών στην εξέγερση του 1909. Μια εβδοµάδα πριν από το κίνηµα υπέβαλαν στα ανάκτορα µια δήλωση που ζητούσε βασιλική επέµβαση ώστε να παταχθούν η ανικανότητα και η διαφθορά των κοµµάτων. Το ποµπώδες αυτό κείµενο, µε όλες τις αντιφάσεις του, παρουσιάζει αρκετά ριζοσπαστικά και λαϊκιστικά χαρακτηριστικά. Ζητώντας από τον βασιλιά, σε εξεζητηµένη αρχαϊζουσα, να χρησιµοποιήσει τον γρόνθον του εναντίον των πολιτικών, µιλάει για µετανάστευση και φυµατίωση, πείνα και φόρους, πουθενά, όµως, για φιλελεύθερες αστικές ιδέες.
Η αρθρογραφία των εφηµερίδων αυτή την περίοδο είναι επίσης διαφωτιστική. Ο «Χρόνος» και η «Ακρόπολις» ήταν οι πιο κραυγαλέες -και οι δύο µε καθαρά λαϊκιστική και συχνά αντι-αστική στάση. Ο «Χρόνος» έγινε ένα είδος ηµιεπίσηµης εφηµερίδας του Στρατού και πολλά από τα κείµενά του ήταν γραµµένα από τον ίδιο τον γενικό γραµµατέα του Συνδέσµου, τον Λοιδωρίκη.
Στην «Ακρόπολη» ο Γαβριηλίδης δηµοσίευσε τακτικά τα εµπρηστικά άρθρα του, µε τα οποία ζητούσε µια «ειρηνική επανάσταση». Στις προτάσεις του περιλαµβάνονταν η επιβολή φόρου εισοδήµατος και η µείωση δασµών. Οι δύο εφηµερίδες οργάνωσαν τον Ιούνιο και Ιούλιο 1909 «δηµοψηφίσµατα» µεταξύ των αναγνωστών τους, τα οποία φαίνεται ότι είχαν καλή ανταπόκριση.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίµα δεν είναι λοιπόν περίεργο που η συνωµοτική οµάδα των υπαξιωµατικών είχε αποφασίσει, πριν από το κίνηµα, να δηµιουργήσει πολιτικές οργανώσεις βάσης στις λαϊκές συνοικίες της Αθήνας. Η προσπάθεια ξεκίνησε καθυστερηµένα και δεν οργανώθηκε καλά, αλλιώς τα γεγονότα του 1909 ίσως να προσανατολίζονταν προς ριζοσπαστικότερες εξελίξεις.
Αυτά ήταν, συµπερασµατικά, τα κοινωνικο-οικονοµικά αίτια της λαϊκής κατακραυγής κι έτσι εκδηλώνονταν. Τον σκληρό πυρήνα των επιδόξων επαναστατών σχηµάτιζαν οι µικροαστοί, κυνηγηµένοι από τους φόβους και την ανασφάλεια, και οι εργάτες, θύµατα της πιο ανεξέλεγκτης εκµετάλλευσης. Στον περίγυρό του σάλευαν οι εξαθλιωµένες µάζες των µεταναστών που περίµεναν στην Αθήνα την ηµέρα της αναχώρησής τους. Στους µήνες ή στα χρόνια που περνούσαν ανάµεσα στον ερχοµό τους στην Αθήνα και το ξενιτεµό τους, οι επίδοξοι µετανάστες έχυναν το φαρµάκι τους στο ήδη δηλητηριασµένο κοινωνικό κλίµα της πρωτεύουσας και ήταν οι εύκολοι σύµµαχοι των µικροαστών και των εργατών. Τα οικονοµικά αίτια της αγανάκτησης και της επιθετικότητας όλων αυτών των ανθρώπων δηµιούργησαν έτσι την κοινωνική βάση για τον διστακτικό λαϊκισµό των στρατιωτικών.
Γ. Δερτιλή, Κοινωνικός µετασχηµατισµός και στρατιωτική εισβολή (1880-1909),
Λαµβάνοντας υπόψη σας το κείµενο του βιβλίου σας και το περιεχόµενο της πηγής:
α) Να παρουσιάσετε τα αίτια της κατακραυγής που αποτέλεσε τη βάση του κινήµατος των στρατιωτικών στο Γουδί.
β) Να αναφερθείτε στις µορφές έκφρασης της δυσαρέσκειας του ελληνικού λαού για την οικονοµική δυσπραγία και πολιτική δυσλειτουργία µετά το 1893 (συλλαλητήρια, αρθρογραφίες, κ.λπ.) και να αποτιµήσετε τον ρόλο τους.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου