20.12.19

Ν.Ε. ΓΛΩΣΣΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ενότητα 1η
Από τον τόπο μου σ' όλη την Ελλάδα



ΘΕΩΡΙΑ 

Το υποκείμενο Οι μορφές του υποκειμένου
□ Υποκείμενο ονομάζεται η λέξη που δηλώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση, π.χ. Οι Έλληνες είναι φιλόξενος λαός.

• Το υποκείμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό ή οποιαδήποτε άλλη λέξη
ή πρόταση, με άρθρο ή χωρίς άρθρο:
ουσιαστικό, π.χ. Ο Γιώργος κοιμάται.
αντωνυμία, π.χ. Αυτός κοιμάται.
επίθετο, π.χ. Ο ξένος έφτασε.
μετοχή, π.χ. Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.
άκλιτη λέξη (επίρρημα), π.χ. Τα παρακάτω είναι περιττά.
πρόταση, π.χ. Πρέπει να έρθεις.

Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.


Το υποκείμενο συχνά παραλείπεται όταν είναι πρώτο ή δεύτερο πρόσωπο και ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δε θέλει να δώσει έμφαση σε αυτό (επειδή εννοείται εύκολα από την κατάληξη του ρήματος), π.χ. Θα επιστρέψω το βράδυ (ενν. εγώ).

Το τρίτο πρόσωπο παραλείπεται συνήθως στις εξής περιπτώσεις:
• όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα, π.χ. - Τι κάνει ο Νίκος;
- Είναι πολύ καλά (ενν. Ο Νίκος).


-όταν είναι μια γενική έννοια ή όταν μπορεί να εννοηθεί μόνο ένα υποκείμενο, π.χ. Eίναι 6 μ.μ. (ενν. H ώρα).
-όταν το ρήμα δείχνει κάποιο φυσικό φαινόμενο, π.χ. βρέχει

• Τα απρόσωπα ρήματα (πρέπει, αρκεί, ενδέχεται, φαίνεται, απαγορεύεται, επιτρέπεται, πιστεύεται κ.λπ.) έχουν υποκείμενο δευτερεύουσα πρόταση (που εισάγεται με το ότι, το πως ή με το να),
π.χ. Πρέπει να έρθεις.

Συμφωνία υποκειμένου και ρήματος


□ Το ρήμα συμφωνεί με το υποκείμενό του σε πρόσωπο και αριθμό, π.χ. Η Ευγενία παίζει στην αυλή. (Το υποκείμενο Η Ευγενία είναι γ' πρόσωπο ενικού αριθμού, όπως και το ρήμα παίζει)
Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα, το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό, π.χ. Η Ευγενία και ο Περικλής παίζουν στην αυλή.
Όταν υπάρχουν πολλά υποκείμενα σε διάφορα πρόσωπα (α', β', γ'),
το ρήμα μπαίνει στο επικρατέστερο πρόσωπο (το α' πρόσωπο είναι επικρατέστερο του β' και το β' επικρατέστερο του γ'),
π.χ. Εμείς και εσείς θα πάμε εκδρομή. Πότε θα έρθετε εσείς και οι άλλοι;

Η συμφωνία υποκειμένου και ρήματος ως προς το πρόσωπο και τον αριθμό μπορεί να μην τηρείται στις παρακάτω περιπτώσεις:
• Όταν το υποκείμενο είναι περιληπτικό όνομα, π.χ. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων περίμεναν να έρθει η σειρά τους.
Όταν ένα υποκείμενο ενικού αριθμού συνδέεται με άλλα πρόσωπα ή πράγματα, π.χ. Εγώ με τους φίλους μου πήγαμε στον κινηματογράφο.
Όταν υπάρχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ενιαίο σύνολο,
π.χ. Η εξυπνάδα και η καλοσύνη του εκτιμήθηκε από όλους.

Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ είναι το βασικό δομικό στοιχείο ενός κειμένου. Έχει αυτονομία καθώς αναπτύσσουμε σε αυτή ένα θέμα, μια πληροφορία ή μια ιδέα, αλλά ταυτόχρονα συνδέεται με την επόμενη παράγραφο και όλες μαζί αποτελούν ένα κείμενο. Κάθε παράγραφος είναι κι αυτή ένα κείμενο ενιαίο, με αρχή, μέση και τέλος, που ακολουθεί την εξής δομή: α. θεματική πρόταση, β. λεπτομέρειες, γ. κατακλείδα.

• Εξωτερικό γνώρισμα της παραγράφου είναι η αλλαγή αράδας και το περιθώριο (εσοχή) που αφήνουμε στην αρχή κάθε παραγράφου.

✓ Στην αρχή της παραγράφου (θεματική πρόταση) βρίσκεται το θέμα που αναλύεται στη συνέχεια σε προτάσεις (λεπτομέρειες). Η κατακλείδα -η οποία συχνά παραλείπεται- μοιάζει με τον επίλογο της έκθεσης, συνοψίζεται δηλαδή σε αυτή το βασικό θέμα της παραγράφου. Το εσωτερικό της παραγράφου έχει συνοχή, που επιτυγχάνεται με τη χρήση των κατάλληλων συνδετικών λέξεων (δηλώνουν αντίθεση, επεξήγηση, συμπέρασμα, παράδειγμα κ.λπ.).
✓ Ο καλύτερος τρόπος να αποσαφηνίσουμε τη θεματική μας πρόταση είναι να παραθέσουμε επαρκείς και ουσιώδεις λεπτομέρειες (γεγονότα και σκέψεις που σχετίζονται με το θέμα της παραγράφου). Ωστόσο, συχνά οι παράγραφοι στα κείμενά μας είναι πολύ σύντομες, αν και το υλικό (οι πληροφορίες, οι ιδέες κ.λπ.) που έχουμε στη διάθεσή μας είναι αρκετό. Αυτό οφείλεται στον τρόπο με τον αναπτύσσουμε τις λεπτομέρειες της παραγράφου.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

✓ Οι πιο συνηθισμένοι τρόποι ανάπτυξης μιας παραγράφου είναι οι ακόλουθοι: 
α. με παραδείγματα, 
β. με σύγκριση και αντίθεση, 
γ. με διαίρεση, 
δ. με αιτιολόγηση, 
ε. με ορισμό, 
στ. με αίτια και αποτελέσματα, 
ζ. με αναλογία, 
η. με συνδυασμό τρόπων ανάπτυξης.

α. Ανάπτυξη με παραδείγματα
Ο πρώτος και βασικός τρόπος ανάπτυξης των λεπτομερειών μιας παραγράφου είναι η παρουσίαση στοιχείων-παραδειγμάτων από την Ιστορία ή από τη σύγχρονη κοινωνική-καθημερινή μας ζωή.
• Η ανάπτυξη με παραδείγματα είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος χρειάζεται διευκρινήσεις.

β. Σύγκριση και αντίθεση
Όταν πρόκειται να συγκρίνουμε δύο καταστάσεις, πρόσωπα, αντικείμενα, ιδέες κ.λπ., σημειώνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές τους. Όταν αντιθέτουμε δύο πράγματα, έννοιες κ.λπ., τονίζουμε τις διαφορές τους.
• Η ανάπτυξη με σύγκριση και αντίθεση είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος μάς παρακινεί να βρούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές ανάμεσα σε πρόσωπα, τόπους κ.λπ.

γ. Διαίρεση
Μπορούμε να παρουσιάσουμε καλύτερα μια έννοια, αν τη διαιρέσουμε σε μικρότερα μέρη.
• Η ανάπτυξη με διαίρεση είναι κατάλληλη όταν η θεματική περίοδος είναι διατυπωμένη έτσι που να αποκαλύπτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο, μια ιδέα κ.λπ.

δ. Αιτιολόγηση
Αιτιολογούμε μια θέση-άποψη χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και άλλες αποδείξεις.
• Η αιτιολόγηση είναι η κατάλληλη μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου, όταν η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη έτσι ώστε να μας παρακινεί να ρωτήσουμε «Γιατί;».

ε. Ορισμός
Προσπαθούμε να ορίσουμε, δηλαδή να παρουσιάσουμε το περιεχόμενο μιας έννοιας. Για να γίνει πιο σαφής η παράγραφος, πρέπει στη συνέχεια να διασαφηνίσουμε τον ορισμό, κάνοντας χρήση των άλλων τρόπων ανάπτυξης (παραδείγματα, σύγκριση - αντίθεση κ.λπ.).
• Χρησιμοποιούμε ως τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου τον ορισμό, όταν η θεματική πρόταση μάς παρακινεί να ρωτήσουμε «Τι είναι;» ή «Τι εννοούμε με αυτό;».

στ. Αίτια και αποτελέσματα
Αναζητούμε και καταγράφουμε την αιτία ή τις αιτίες που οδηγούν σε ένα αποτέλεσμα.
• Χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο ανάπτυξης, όταν στη θεματική πρόταση διατυπώνουμε μια αιτία.

ζ. Αναλογία
Παρουσιάζουμε την ομοιότητα που υπάρχει ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα ανόμοια από μία άποψη πράγματα, ιδέες κ.λπ.
• Χρησιμοποιούμε την αναλογία, όταν η θεματική πρόταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά.

η. Συνδυασμός τρόπων ανάπτυξης
Συνήθως, όταν γράφουμε μια παράγραφο, χρησιμοποιούμε περισσότερους από έναν τρόπους ανάπτυξης (π.χ. ορισμό και αιτιολόγηση, διαίρεση και παραδείγματα κ.λπ.), ώστε να παρουσιάσουμε ή να διασαφηνίσουμε αυτό που θέλουμε να πούμε, όσο το δυνατόν πληρέστερα.

[Σημ.: Τα αίτια και τα αποτελέσματα και η αναλογία ως τρόποι ανάπτυξης της παραγράφου δεν περιλαμβάνονται στην ύλη του σχολικού βιβλίου της Β' Γυμνασίου].


ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Στα παρακάτω παραδείγματα να υπογραμμίσετε το υποκείμενο και να βρείτε τη μορφή του:
α. Γύρισαν όλοι.
β. Οι αρχαίοι ζούσαν λιτά.
γ. Ποιος έφταιξε;
δ. Φαίνεται ότι έχεις δίκιο.
ε. Το ότι δε μου μίλησες με στενοχώρησε πολύ.
στ. Τα ξύλα τριζοβολούν στο τζάκι.
ζ. Ο και είναι ο πιο συνηθισμένος σύνδεσμος στα παραμύθια,
η. Οι άρρωστοι γέμισαν τα νοσοκομεία,
θ. Κάποιος μαρτύρησε το μυστικό.

2. Στο παρακάτω κείμενο να υπογραμμίσετε τα υποκείμενα:
α. Ωστόσο, μέσα στον ίδιο χρόνο μας πέθανε το Λενάκι μας. Ένα πρωί τέλειωσε ήσυχα, όπως ήρθε. Μόνο που έκλεισε πια τα λυπημένα ματάκια του και δε μας ξανακοίταξε με κείνο τον παράξενο τρόπο του. Η μητέρα ακόμα κι ακόμα πιστεύει πως ήταν από αυτό: που έχασε το σπίτι το καλό του στοιχειό.

β. Άξαφνα κάτι είπε ένας τους και μεμιάς σήκωσαν τα μάτια κι έβλεπαν τ' αγόρι εκεί πάνου, τόσο ψηλά απ' όλους. Όλοι σώπαιναν κι έβλεπαν.
γ.Το κεφάλι του Βασίλη φαινόταν από το δρόμο, εκεί στην άκρη της στέγης.
δ. Φτάνει ν' αγαντάρουν οι σιδεροδεσιές της ρουνιάς, συλλογιόνταν όλοι μες στην καρδιά τους.
Από το μυθιστόρημα Βασίλης ο Αρβανίτης του Στρ. Μυριβήλη

3. Στις παρακάτω προτάσεις να συμπληρώσετε τα υποκείμενα που παραλείπονται:
α. Παρακολουθήσαμε την ομιλία με προσοχή.
β. Τελικά θα φύγετε ή θα μείνετε;
γ. Οι καθηγητές συνεδρίασαν και αποφάσισαν την εκδρομή.
δ. Μόλις χτυπήσει δέκα, οι εργαζόμενοι κάνουν το πρώτο τους διάλειμμα.
ε. Εδώ επισκευάζουν τηλεοράσεις;
στ. Χτες έβρεχε συνεχώς.

4. Αντιστοιχίστε με τη σωστή σημασία:

1. αδωροδόκητος             α. έλλειψη εργασίας
2. ακατόρθωτος               β. χωρίς σπίτι
3. αναποφάσιστος           γ. δε δέχομαι χρήματα για να κάνω κάτι                                                     παράνομο
4. ανεργία                        δ. φωνάζω πολύ δυνατά
5. άστεγος                        ε. δεν μπορώ να πετύχω κάτι
6. ξεφορτώνω                στ. αβοήθητος
7. αφιλόξενος                   ζ. αφήνω, πουλάω κάτι περιττό
8. ξεκουφαίνω                  η. δεν μπορώ να αποφασίσω

5. Να βρείτε τα αχώριστα μόρια των λέξεων.

αμφιθέατρο, αρχιμουσικός, άκακος, ξεφεύγω, τηλέφωνο, επίγειος

6. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις επιλέγοντας το αχώριστο μόριο που είναι μέσα στην παρένθεση:
(ανα – ξε – ενδο – επι – προ – αμφι – α- αν)
υπάκουος, καλύπτω, δυνατός, προβάλλω, χώρα, διορθώνω, βάλλω, λέγω

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου