6.9.09

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Ενότητα Α΄ (§§ 1 - 2): Προοίμιο

§ 1
Όλοι γενικά όσοι ανέρχονται σ’ αυτό εδώ το βήμα συνηθίζουν να λένε ότι τα πιο σημαντικά και τα πιο αξιοπρόσεκτα (ζητήματα) για την πόλη είναι εκείνα, για τα οποία οι ίδιοι πρόκειται να δώσουν συμβουλές• αλλά όμως, αν ταίριαζε να κάνει κάποιος έναν τέτοιο πρόλογο και για μερικά άλλα (θέματα), μου φαίνεται ότι επιβάλλεται και για σημερινά ζητήματα από αυτό το σημείο να αρχίσει.

§ 2
Γιατί έχουμε έρθει για να συζητήσουμε για πόλεμο και ειρήνη, (πράγματα) που έχουν πολύ μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων, και για τα οποία είναι ανάγκη αυτοί που αποφασίζουν σωστά να ευτυχούν περισσότερο από τους άλλους. Τόσο μεγάλη λοιπόν είναι η σπουδαιότητα (των θεμάτων ) εκείνων, για τα οποία έχουμε συγκεντρωθεί.


Ενότητα Β΄ (§§ 14 -16)

§ 14
Εγώ όμως ξέρω ότι είναι δύσκολο να εναντιώνομαι στις προθέσεις σας και ότι, παρόλο που υπάρχει δημοκρατία, δεν υπάρχει ελευθερία λόγου, με εξαίρεση εδώ για όσους είναι πάρα πολύ ανόητοι και δε σας φροντίζουν καθόλου, και στο θέατρο για τους κωμικούς ποιητές• αυτό είναι και το πιο φοβερό απ’ όλα, ότι δηλαδή αυτούς που κάνουν γνωστά στους Έλληνες τα σφάλματα της πόλης τόσο πολύ (τους) ευγνωμονείτε, όσο ούτε όσους (σας) ευεργετούν, ενώ ενάντια σ’ όσους σας επιπλήττουν και σας συμβουλεύουν οργίζεστε τόσο πολύ, όπως ακριβώς (οργίζεστε) ενάντια σ’ όσους κάνουν κάτι κακό στην πόλη.•

§ 15
Όμως μολονότι υπάρχουν αυτά, δε θα μπορούσα να απομακρυνθώ από όσα σκέφτηκα. Γιατί έχω ανέβει στο βήμα, όχι για να σας γίνω ευχάριστος ούτε για να επιζητήσω την εκλογή μου ως άρχοντα, αλλά για να εκφράσω τη γνώμη μου γι’ αυτά που τυχαίνει να γνωρίζω, πρώτα σχετικά με όσα έχουν προτείνει οι πρυτάνεις, έπειτα σχετικά με τις υπόλοιπες υποθέσεις της πόλης• γιατί δε θα υπάρξει καμιά ωφέλεια από όσα έχουν αποφασιστεί τώρα για την ειρήνη, αν δεν αποφασίσουμε σωστά για τα υπόλοιπα.

§ 16
Υποστηρίζω λοιπόν ότι πρέπει να κάνουμε ειρήνη όχι μόνο με τους Χίους και τους Ρόδιους και τους Βυζάντιους και τους Κώους, αλλά και με όλους γενικά τους ανθρώπους, και να εφαρμόζουμε τις συνθήκες, όχι αυτές που τώρα κάποιοι έχουν προτείνει, αλλά αυτές που συμφωνήθηκαν με το βασιλιά και τους Σπαρτιάτες, και που επιβάλλουν να είναι αυτόνομοι οι Έλληνες και να αποχωρήσουν οι φρουρές από τις ξένες πόλεις και ο καθένας να έχει τη δική του (πόλη). Γιατί δε θα βρούμε ούτε πιο δίκαιες ούτε πιο επωφελείς για την πόλη (μας) από αυτές (τις συνθήκες).


Ενότητα Δ΄ (§§ 63 –64)

§ 63
Όσα λοιπόν πρέπει να έχουν αυτοί που πρόκειται να ευτυχήσουν, δηλαδή την ευσέβεια, τη σύνεση και τη δικαιοσύνη και την άλλη αρετή, τα έχουμε αναφέρει λίγο πρωτύτερα• ωστόσο πώς μπορούμε να εκπαιδευτούμε το ταχύτερο με σκοπό να γίνουμε ενάρετοι χαρακτήρες, είναι αλήθεια αυτό που θα πούμε, ίσως όμως σε σας, αν το ακούσετε, μπορεί να φανεί ότι είναι φοβερό και πολύ διαφορετικό από των τρόπο σκέψης των άλλων.

§ 64
Εγώ δηλαδή πιστεύω ότι και την πόλη εμείς θα διοικήσουμε καλύτερα, και ότι οι ίδιοι θα είμαστε καλύτεροι και θα προοδεύσουμε σε όλες γενικά τις πράξεις, αν σταματήσουμε να επιθυμούμε την ηγεμονία στη θάλασσα. Γιατί αυτή είναι που και τώρα προκάλεσε σε μας ταραχές και κατέλυσε τη δημοκρατία εκείνη με την οποία ζούσαν οι πρόγονοί μας και ήταν οι πιο ευτυχισμένοι από του Έλληνες, και (που είναι) σχεδόν αιτία όλων γενικά των συμφορών, και που έχουμε οι ίδιοι, και που προξενούμε στους άλλους.

¢ Z ¢



ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ

Ένας άλλος συγγραφέας της εποχής μας επιτρέπει να δούμε με μεγαλύτερη ακρίβεια τι επιδίωκε ο Εύβουλος και οι συνεργάτες του. Πρόκειται για τον Ισοκράτη, δάσκαλο της ρητορικής και στενό φίλο πολλών αθηναίων πολιτικών. Αν και ο ίδιος παρέμεινε στο περιθώριο της πολιτικής ζωής της Αθήνας, δεν έπαψε ποτέ στους λόγους του – που δεν ήταν λόγοι πραγματικοί, αλλά ρητορικά υποδείγματα για τους μαθητές του – να σχολιάζει τα γεγονότα και την κατάσταση της εποχής του. Γύρω στα 356 λοιπόν, δηλαδή τότε που ο Εύβουλος, ως προϊστάμενος τῶν ἐπὶ τὸ θεωρικὸν τεταγμένων, κατεύθυνε την πολιτική ζωή της Αθήνας, ο Ισοκράτης γράφει ένα λόγο που και μόνο ο τίτλος του αντιπροσωπεύει ένα ολόκληρο πρόγραμμα, αφού τον επιγράφει «Περὶ εἰρήνης». Υπολογίζεται ότι τον έγραψε λίγο πριν η μάχη στα Έμβατα αναγκάσει τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία του Αιγαίου. Από την αρχή του λόγου ο Ισοκράτης εκθέτει το πολιτικό του πιστεύω με τρόπο που θυμίζει πολύ έντονα το προοίμιο της πραγματείας του Ξενοφώντα (εννοεί το έργο του τελευταίου «Πόροι»).
Ο Ισοκράτης όμως είναι λιγότερο ακριβής από τον Ξενοφώντα, όταν μιλά για τους πόρους που θα μπορούσε να εξασφαλίσει στην πόλη η επιστροφή στην ειρήνη. Αντίθετα είναι πιο αναλυτικός σχετικά με τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται ο πόλεμος, τις εισφορές και την τριηραρχία. Αυτά ήταν που καταπονούσαν σκληρά τους πολίτες, κι ο Ισοκράτης δεν κάνει εδώ άλλο από το να εκφράζει τη δυσαρέσκειά τους. Η διάκριση ανάμεσα στον παλιό αρχοντικό πλούτο και τον πιο πρόσφατο, που αποκτήθηκε με κάποια βιοτεχνική απασχόληση, έχει εξαφανιστεί, κι όλοι μαζί οι πλούσιοι αντιδρούν από ’δω και πέρα στην ιμπεριαλιστική πολιτική, γιατί αυτοί σηκώνουν όλο το βάρος. Αυτά μας βοηθούν να μαντέψουμε μέσα από τα λόγια του Ισοκράτη σε ποια στοιχεία της αθηναϊκής κοινωνίας στηριζόταν ο Εύβουλος: ήταν οι πλούσιοι, οι κτηματίες, αυτοί οι χίλιοι διακόσιοι περίπου πολίτες που κατέβαλαν στην πόλη εισφορά και, οργανωμένοι στις τριηραρχικές συμμορίες, που είχαν πρόσφατα δημιουργηθεί, είχαν αναλάβει την υποχρέωση να εξοπλίζουν τον αθηναϊκό στόλο. Αντίθετα από τους ολιγαρχικούς του τέλους του περασμένου αιώνα, οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν εχθροί της δημοκρατίας. Επειδή όμως είχαν συνείδηση του βάρους του πολέμου, που γινόταν όλο και μεγαλύτερο, ήθελαν να δουν την Αθήνα να παραιτείται από την ηγεμονία και τα υλικά πλεονεκτήματα που της εξασφάλιζε, για να προσπαθήσει να ζει από τις δικές της πλουτοπαραγωγικές πηγές. Αυτή η αντιμετώπιση του προβλήματος οδηγεί στην αναζήτηση των μέσων που θα επέτρεπαν την αύξηση των αθηναϊκών πόρων, και θεμελιώνει μια νοοτροπία που θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε «οικονομική», αν και βέβαια η «οικονομία» χαρακτηρίζεται ακόμη, όπως είδαμε, από έναν πολύ απλοϊκό εμπειρισμό. Το βέβαιο είναι ότι στο σημείο αυτό σημειώνεται μια σημαντική στροφή στην ιστορία της πόλης, που θα μπορούσε ίσως να οδηγήσει σε σημαντικούς μετασχηματισμούς, αν δε μεσολαβούσε, εμπόδιο, στην εξέλιξη της Αθήνας, η ανάπτυξη της μακεδονικής δύναμης.

CLAUDE MOSSÉ
ΑΘΗΝΑ
‘ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ’
(Έκδ. Μ.Ι.Ε.Τ.) σ.σ. 148 – 153

ΓΕΝΙΚΑ

Ο λόγος του Ισοκράτη «Περὶ εἰρήνης» γράφτηκε και κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο το 356 π.Χ., λίγο πριν από τη μάχη στα Έμβατα, που ανάγκασε τους Αθηναίους να παραιτηθούν από την κυριαρχία στη θάλασσα.
Ο Ισοκράτης υποστηρίζει ότι η σύναψη μιας καθολικής ειρήνης θα ωφελήσει όλους τους Έλληνες αλλά περισσότερο την Αθήνα. Απαιτούνται όμως βαθιές αλλαγές στην εσωτερική πολιτική κι εγκατάλειψη της θαλάσσιας ηγεμονίας. Αυτή η φιλειρηνική πολιτική προκαλεί σοβαρές αντιδράσεις, διότι οι Αθηναίοι έχουν ήδη εμπλακεί σε πόλεμο εναντίον των παλαιών σύμμαχων, που με την αποστασία τους ζημίωσαν το αθηναϊκό κράτος (Συμμαχικός πόλεμος 357 – 355 π.Χ.).
Ο «Περὶ εἰρήνης» λόγος του Ισοκράτη ανήκει στους επιδεικτικούς λόγους του και χαρακτηρίζεται «ἀπὸ ὑψηλὴν τέχνην, ἐπιδεικτικὸν ὕφος, γλαφυρότητα, σαφήνειαν, τελειότητητα εἰς τὴν δομὴν τῶν περιόδων καὶ πολλὰ σχήματα λόγου» (βλ. Ἀριστ. Σκιαδᾶ Ἑλληνικὴ Γραμματολογία, Ἀθῆναι 1977).
Ο λόγος παρά τις συχνές επαναλήψεις και παρεκβάσεις χωρίζεται ευδιάκριτα
σε προοίμιο (§§ 1 - 15), πρόθεση (§ 16), απόδειξη (§§ 17 -144) και επίλογο (§ 145).
Κατά τον Αριστοτέλη ουσιώδη μέρη του λόγου είναι η πρόθεση και η απόδειξη (πίστις). («Ἀναγκαῖα ἄρα μόρια, πρόθεσις καὶ πίστις. Ἴδια μὲν οὖν ταῦτα, τὰ δὲ πλεῖστα προοίμιον, πρόθεσις, πίστις, ἐπίλογος•» (Ρητορ. Γ΄ 1414b 6)).
Στο προοίμιο (§§ 1 -15) ο Ισοκράτης τονίζει τη σημασία μιας ειλικρινούς συζητήσεως (§§ 1 -2) και τη δυσκολία που αντιμετωπίζει στην προσπάθειά του να ακουσθεί η αλήθεια από τους Αθηναίους (§§ 3 -15).

? p £

§§ 1-15: ΠΡΟΟΙΜΙΟ

ΕΝΟΤΗΤΑ Α΄ (§§ 1 -2): Προοίμιο

Βασική επιδίωξη του Ισοκράτη σ’ αυτή την ενότητα του προοιμίου είναι να τονιστεί η σπουδαιότητα των θεμάτων που πρόκειται να συζητηθούν στην Εκκλησία του Δήμου. Ταυτόχρονα βέβαια ν’ αντιληφθούν οι Αθηναίοι ότι πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν την πρόταση του για ειρήνη με σοβαρότητα και υπευθυνότητα.

§ 1

«ἅπαντες μὲν εἰώθασιν οι παριόντες» (γενίκευση): Τοποθετεί το λόγο του μεταξύ αυτών που εκφωνούνται στην Εκκλησία του Δήμου, αν και ο «Περὶ εἰρήνης» λόγος ποτέ δεν εκφωνήθηκε αλλά κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο (δραματοποίηση). Μ’ αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να προσδώσει αξιοπιστία στα λεγόμενά του.

§ 2

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ (μ’ αυτό εφιστά την προσοχή των ακροατών για τις μελλοντικές τους αποφάσεις και ενέργειες):
Ο ρήτορας τονίζει ότι η ευτυχία (εὖ πράττειν) προέρχεται από τις ορθές αποφάσεις.
Για να δοθεί η εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε και να κερδίσουν κύρος οι προτάσεις του ρήτορα, χρησιμοποιούνται οι εξής εκφράσεις:
- ἐνθάδε: ο αναγνώστης φαντάζεται ότι ο ομιλητής δείχνει με χειρονομίες το χώρο της Εκκλησίας του Δήμου (δραματοποίηση).
- περὶ τῶν παρόντων: το θέμα παρουσιάζεται ως ένα ζήτημα που απασχολεί την Εκκλησία του Δήμου (δραματοποίηση).
- ἥκομεν … ἐκκλησιάσοντες - συνεληλύθαμεν Το α΄ πληθυντικό πρόσωπο δηλώνει ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μια συνεδρίαση της Εκκλησίας του δήμου (δραματοποίηση).

ΣΚΟΠΟΙ §§ 1-2 1) εύνοια ακροατών: ο ρήτορας ευθυγραμμίζεται με την τακτική των ρητόρων να υπογραμμίζουν τη σπουδαιότητα των θεμάτων, για τα οποία θα προσφέρουν συμβουλές,
2) προσοχή ακροατών – αναγνωστών: προβάλλει το πόσο σημαντικό το αντικείμενο της αγόρευσης,
3) ευμάθεια (ενημέρωση) ακροατών - αναγνωστών θέτει το ζήτημα ( «ἥκομεν γάρ ἐκκλησιάσοντες περὶ πολέμου καὶ εἰρήνης» ).

? p £

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄ (§§ 14 - 16): Προοίμιο

§ 14

- Αντίφαση Αθηναϊκής πολιτείας: Δημοκρατία  έλλειψη παρρησίας.
* Η αντίφαση δίνεται με την εναντιωματική μετοχή (δημοκρατίας οὔσης).
- Υπερβολή Ισοκράτη Μόνο οι αφρονέστατοι και οι κωμικοί ποιητές μπορούν να μιλούν θαρραλέα στην Εκκλησία του Δήμου.
* Χρήση πάρισου (= ίσος αριθμός συλλαβών στις δυο ειδικές προτάσεις: «ὅτι τοῖς μὲν ἐκφέρουσιν…τοῖς εὔ ποιοῦσι // πρὸς δὲ τοὺς ἐπιπλήττοντας … ἐργαζομένους») – δείχνει την αποκορύφωση της τραγικής κατάστασης με την παράλογη συμπεριφορά Αθηναίων.
Προδιαθέτει τους αναγνώστες – ακροατές γι’ αυτά που θα προτείνει (σύναψη ειρήνης και εγκατάλειψη της ναυτικής ηγεμονίας) – ΣΧΗΜΑ ΠΡΟΛΗΨΕΩΣ ή ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΩΣ ή ΠΡΟΔΙΟΡΘΩΣΕΩΣ ή ΠΡΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ.

§ 15

1η ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣ

«Ὅμως δὲ» Αντιθετική σύνδεση με τα προηγούμενα. Προετοιμάζει τους αναγνώστες για την αντίθεση του Ισοκράτη στο πολιτικό ρεύμα της εποχής του.

Η εναντίωσή του - διαγραμματικά

- «τούτων ὑπαρχόντων» (εναντ. μ.τ.χ.): αναφέρεται στο αρνητικό πολιτικό κλίμα
 α) «οὐκ ἂν ἀποσταίην»,β) «ὧν διενοήθην»: υπογραμμίζουν την ακράδαντη θέληση του ρήτορα να παραμείνει πιστός στις αρχές του.

2η ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣ


οὐ χαριούμενος ὑμῖν
οὐδὲ χειροτονίαν μνηστεύσων
παρελήλυθα γὰρ

ἀλλὰ ἀποφανούμενος



πρῶτον μὲν περὶ ὧν οἱ πρυτάνεις ἔπειτα περὶ τῶν ἄλλων τῶν
προτιθέασιν τῆς πόλεως πραγμάτων

Οι τρεις τελικές μετοχές που προσδιορίζουν επιρρηματικά το ρ. «παρελήλυθα» έχουν βαρύνουσα σημασία.
Στις δύο πρώτες έχουμε αντιφατική συμπλοκή (οὐ…οὐδὲ) και στην τρίτη έχουμε αντιθετική σύνδεση με τις δύο πρώτες (ἀλλὰ).
1. οὐ χαριούμενος ὑμῖν
2. οὐδὲ χειροτονίαν μνηστεύσων
3. ἀλλὰ ἀποφανούμενος ἃ τυγχάνω γιγνώσκων

«παρελήλυθα» ρήμα σε α΄ ενικό  ΔΡΑΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ (επιδίωξη του ρήτορα είναι να θεωρήσουν οι αναγνώστες ότι ο λόγος εκφωνήθηκε).
Το ρήμα προσδιορίζεται 3 τελικές μετοχές με διαδοχική αύξηση των συλλαβών – λεκτική κλιμάκωση.

«οὐ χαριούμενος ὑμῖν» (8 συλλαβές).
«παρελήλυθα» «οὐδὲ χειροτονίαν μνηστεύσων» (10 συλλαβές).
«ἀποφανούμενος ἃ τυγχάνω γιγνώσκων» (15 συλλαβές).

Ο Ισοκράτης διακηρύσσει με σαφήνεια και παραστατικότητα
α) ότι δεν έχει σκοπό να κολακέψει τους ακροατές του.
β) ότι δεν υπολογίζει το πολιτικό κόστος.
γ) ότι είναι αποφασισμένος να εκφράσει με ειλικρίνεια τη γνώμη του.

3η ΗΜΙΠΕΡΙΟΔΟΣ («οὐδὲν γάρ…βουλευσώμεθα»)

ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ προοιμίου του λόγου («οὐδὲν γὰρ ὄφελος…ὀρθῶς βουλευσώμεθα»): Τονίζει ο ρήτορας την ανάγκη να ρυθμιστούν πριν με ορθές αποφάσεις τα θέματα εσωτερικής πολιτικής γιατί διαφορετικά οι αποφάσεις για ειρήνη δε θα ωφελήσουν καθόλου.

«ὀρθῶς βουλευσώμεθα» Σκόπιμα και για έμφαση, ο ρήτορας θέλει αυτή η φράση να ακουστεί στο τέλος. Έτσι τίθενται όλοι οι Αθηναίοι πολίτες προ των ευθυνών τους. Σημειωτέον ότι με το α΄ πληθυντικό πρόσωπο (βουλευσώμεθα και όχι βουλεύσησθε) περιλαμβάνει και τον εαυτό του ο ρήτορας, γιατί το μέλλον της Αθήνας εξαρτάται από την ορθοφροσύνη όλων.

§ 16 ΠΡΟΤΑΣΗ (propositio)

Φημὶ  χρῆναι



ποιεῖσθαι τὴν εἰρήνην καὶ χρῆσθαι ταῖς συνθήκαις


μὴ μόνον…ἀλλὰ μὴ ταύταις ἀλλὰ ταῖς γενομέναις μὲν…
πραστατούσαις δὲ…


εἶναι…καὶ ἐξιέναι… καὶ ἔχειν (πολυσύνδετο)

Φημὶ (στην αρχή της 1ης περιόδου). «Φημὶ δ’ οὖν χρῆναι … ἔχειν ἑκάστους» ΠΡΟΤΑΣΗ για ειρήνη. Αιτιολογείται με τη σύντομη περίοδο «τούτων γὰρ …συμφερούσας». Ο ρήτορας προτείνει ως αναγκαιότητα την επιδίωξη ειρηνικών σχέσεων όχι μόνο με τους παλιούς συμμάχους (Βυζαντίους, Χίους, Ροδίους και Κώους) που είχαν αποστατήσει από τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, αλλά με ολόκληρο τον κόσμο.
Και οι όροι της νέας συνθήκης δεν είναι άλλοι από εκείνους της Ανταλκίδειας ειρήνης:
α) κατοχύρωση της αυτονομίας των πόλεων,
β) αποχώρηση κάθε είδους στρατιωτικής δύναμης από ξένα εδάφη,
γ) απόδοση των κτήσεων στους νόμιμους κατόχους.
Σκόπιμα τίθεται στο τέλος της πρόθεσης η μετοχή «συμφερούσας», καθώς υπενθυμίζει την τελευταία περίοδο του προοιμίου («οὐδὲν ὄφελος…βουλευσώμεθα»).

? p £

ΕΝΟΤΗΤΑ Β΄ (§§ 17-27) [από μετάφραση]

Από την § 17 ξεκινά το κυρίως μέρος του λόγου, όπου παρατίθενται οι πίστεις. Στην πρώτη ενότητα των πίστεων (§§ 17-27) ο ρήτορας ασχολείται με τα πλεονεκτήματα από την ειρήνη, που εγγυάται την αυτονομία των ελληνικών πόλεων.

§§ 17-18

Ο ρήτορας γνωρίζει καλά ότι η πρόταση που διατύπωσε στην §16, δηλ. η εγκατάλειψη των κτήσεων της Αθήνας, θα δημιουργήσει δυσαρέσκεια στους ακροατές – αναγνώστες του. Σπεύδει λοιπόν να δώσει τη διαβεβαίωση ότι είναι ανόητοι και παράφρονες αυτοί που θεωρούν πλεονεκτήματα την αδικία και τη βίαιη κατοχή ξένων πόλεων («νομίζω πως όλοι μας…τέτοιου είδους ενέργειες»). Ο χαρακτηρισμός της αντίθετης άποψης ως ανόητης και παράφρονος αποτελεί υπερβολή, με την οποία όμως ο ρήτορας θέλει να αναστρέψει τις ενδεχόμενες εις βάρος του κατηγορίες, ώστε μα μην τον χαρακτηρίσουν «εθνικό μειοδότη» (σχήμα προλήψεως ή προκαταλήψεως). Είναι σα να τους λέει: Δε διατρέχει κανένα κίνδυνο η πόλη από τις απόψεις μου• αντίθετα όσοι ακολουθείτε φιλοπόλεμη πολιτική είστε ανόητοι και παράφρονες και κατά συνέπεια οι πλέον επικίνδυνοι. Αυτό διδάσκει και η ιστορία. Όταν την τύχη ενός λαού χειρίζονται «ανόητοι» και «παράφρονες», συνήθως τον οδηγούν σε μεγάλες εθνικές περιπέτειες και τραγωδίες. Προτάσσεται, κατά τον Ισοκράτη, η συζήτηση για την ειρήνη, καθώς η σωστή απόφαση θα βοηθήσει την επιτυχημένη αντιμετώπιση των άλλων θεμάτων.
Οι §§17-18 αποτελούν ένα είδος προλόγου για την ενότητα §§ 17-27• τα επιχειρήματα αρχίζουν από την αμέσως επόμενη παράγραφο.

§§ 19-21

Το πρώτο επιχείρημα λαμβάνεται από το κεφάλαιο του συμφέροντος. Ο ρήτορας εξηγεί ότι όλα τα αγαθά, τα οποία στερήθηκαν οι Αθηναίοι εξαιτίας του πολέμου, θα τα απολαύσουν:
α. αν συνάψουν ειρήνη
β. αν σεβαστούν τις κοινές συνθήκες,
αφού η πόλη θα διπλασιάσει τα έσοδά της και θα αποκτήσει ξανά οικονομική ευρωστία.
Το επιχείρημα αυτό ο ρήτορας το εισάγει με μια ρητορική ερώτηση («Άραγε μπορεί…υπόληψη;»), η οποία δίνει ζωντάνια στο ύφος και δραματοποιεί το λόγο. Αυτό που εντυπωσιάζει τον αναγνώστη είναι ότι ο ίδιος ο ρήτορας απαντά στην ερώτησή του («Εγώ βέβαια φρονώ…ευτυχισμένη»). Αμέσως μετά, και ως το τέλος της § 21, επιδιώκεται ο εντυπωσιασμός των ακροατών – αναγνωστών με την παράθεση των υλικών αγαθών, που θα προκύψουν σε περίπτωση που επικρατήσει η ειρήνη.

§§ 22-23

Το επόμενο επιχείρημα, το οποίο ο ρήτορας εισήγαγε επιδέξια με το τελευταίο τμήμα της § 21, είναι το εξής: όσα δεν είναι δυνατό να ανακτηθούν με πόλεμο και μεγάλες δαπάνες, μπορούν να ανακτηθούν με τη διπλωματική οδό.
Χρησιμοποιώντας και πάλι την υπερβολή υποστηρίζει ότι ο Κερσοβλέπτης και ο Φίλιππος:
- θα αποχωρήσουν από τις αθηναϊκές κτήσεις.
- θα παραχωρήσουν και μέρος από τις δικές τους, διότι θα αισθάνονται ασφαλείς. Φυσικά τα γεγονότα που ακολούθησαν δε δικαίωσαν την αισιοδοξία του Ισοκράτη.

§ 24
Στη συνέχεια ο ρήτορας συνδέει την επίλυση ενός σοβαρού κοινωνικού προβλήματος με την άσκηση σωστής εξωτερικής πολιτικής, επεκτείνοντας έτσι το επιχείρημα που αφορά τη διπλωματία: προτείνει τη δραστηριοποίηση της Αθήνας για την ίδρυση αποικιών. Την άποψη αυτή τη στηρίζει με δύο ιστορικά παραδείγματα (την περίπτωση του Αθηνόδωρου και του Καλλίστρατου). Με τη πρότασή του αυτή ο Ισοκράτης επιδιώκει να συγκινήσει τους Αθηναίους πολίτες (ιδίως των κατώτερων στρωμάτων). Η § 24 καταλήγει με μια προτροπή, με την οποία ο ρήτορας επιδιώκει να φιλοτιμήσει τους συμπολίτες του• τονίζει ότι οι Αθηναίοι έχουν χρέος να πρωτοστατούν σε έργα ειρηνικά, όχι σε έργα πολέμου.
§ 25
Με την § 25 ο Ισοκράτης διακόπτει για λίγο την παράθεση των επιχειρημάτων του• καθώς γνωρίζει τις παλινωδίες των Αθηναίων, ζητά να αποφασίσει η Εκκλησία του Δήμου:
- όχι μόνο τη συνομολόγηση ειρήνης
- αλλά και την εφαρμογή των μέτρων για τη διασφάλιση της ειρήνης.
§ 26 –27
Αμέσως μετά επανέρχεται στα επιχειρήματα του, υπογραμμίζοντας πόσο περισσότερο ωφελεί και συμφέρει η πολιτική της ησυχίας, της δικαιοσύνης και της φροντίδας των υποθέσεων της πόλης από την πολιτική της πολυπραγμοσύνης, της αδικίας και της επιθυμίας των ξένων πραγμάτων. Την ιδέα αυτή την εκφράζει με την αντιπαράθεση αντίθετων λέξεων (σχήμα αντίθετο):
 ησυχία  πολυπραγμοσύνη
ωφέλιμη επικερδής
 δικαιοσύνη  αδικία
 φροντίδα για τα δικά μας  επιθυμία ξένων πραγμάτων

Κλείνοντας την ενότητα §§ 17 –27 δηλώνει ότι θα τολμήσει να διαφοροποιηθεί από τους άλλους ρήτορες, καθώς θα αφιερώσει το μεγαλύτερο τμήμα του λόγου του στην ανάπτυξη όχι συνηθισμένων θεμάτων (δήλωση της ποιότητας των προς ανάπτυξη θεμάτων και διέγερση της περιέργειας των ακροατών), κάτι που αποτελεί κοινό τόπο πολλών ρητορικών λόγων. Κατά συνέπεια ο λόγος θα είναι εκτενής (προεξαγγελία της μεγάλης έκτασης): θα θίξει πολλά ζητήματα και θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα (καταβολή κάθε προσπάθειας για επίτευξη πειθούς):
- υπενθύμιση
- επίκριση
- έπαινο
- παραίνεση.
Πάντως εξακολουθεί να πιστεύει ότι είναι πολύ δύσκολο να πείσει ένα τόσο δύστροπο ακροατήριο, όπως τους ἐκκλησιάζοντες Αθηναίους (έμμεση παρουσιάσει του ήθους των ακροατών).
? p £

ΕΝΟΤΗΤΑ Δ΄ (§§ 63-64)

§ 63

Υπενθυμίζει στους συμπολίτες του ότι η ευτυχία εξαρτάται από:
-την ευσέβεια
-τη δικαιοσύνη
-τη σωφροσύνη
-την άλλη αρετή.
Εκμεταλλεύεται τον πόθο Αθηναίων να απαλλαγούν από τα προβλήματα που δημιούργησε ο συμμαχικός πόλεμος. Με το δέλεαρ της ευδαιμονίας θέλει να προσελκύσει την προσοχή των Αθηναίων για ό,τι θα τους συμβουλεύσει.

«ἴσως δ’ ἄν…διανοίας»:ΣΧΗΜΑ ΠΡΟΛΗΨΕΩΣ ή ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΩΣ
Γνωρίζοντας ότι οι παραινέσεις του θα δημιουργήσουν άσχημα συναισθήματα προσπαθεί να προδιαθέσει τους συμπολίτες προς αποφυγή δυσμενών αντιδράσεων.

§ 64

Ο Ισοκράτης πιστεύει ότι οι Αθηναίοι θα μπορέσουν να οργανώσουν καλύτερα την εσωτερική ζωή της πόλης και να προοδεύσουν σ’ όλους τους τομείς, εάν εγκαταλείψουν τη θαλάσσια ηγεμονία.
ΥΠΕΡΒΟΛΗ: Η Αθηναϊκή ηγεμονία στη θάλασσα είναι υπεύθυνη:
- των τωρινών αναταραχών,
- της κατάλυσης του δημοκρατικού πολιτεύματος,
- όλων των συμφορών που αντιμετωπίζουν οι Αθηναίοι ή προξενούν στους άλλους Έλληνες.
Με την υπερβολή επιδιώκει να εντυπωσιάσει τους αναγνώστες του (ΗΘΟΣ ακροατών).
Με την έκφραση θαυμασμού προς τη δημοκρατία Σόλωνα και τη Κλεισθένη, στοχεύει στην ευαισθησία ακροατών – αναγνωστών του σε θέματα δημοκρατίας (ΗΘΟΣ ακροατών).

? p £











§§ 1 – 3

1. Τα ρητορικά ήθη διακρίνονται:
α) «Στο ήθος του λέγοντος», που είναι επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τον εαυτό του.
β) «Στο ήθος του ακροατή», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να εξυψώσει τους ακροατές του.
γ) «Στο ήθος του αντιπάλου», που είναι η επιδίωξη του λέγοντος να μειώσει τον αντίπαλό του. Να εντοπίσετε και να αναλύσετε τα ρητορικά ήθη στο προοίμιο του λόγου.

2. «Τὸ μὲν οὖν ἀναγκαιότατον ἔργον τοῦ προοιμίου, καὶ ἴδιον τοῦτο, δηλῶσαι τί ἐστὶ τὸ τέλος οὗ ἕνεκα ὁ λόγος» (Αριστοτέλους, «Ῥητορικὴ Τέχνη» 14, 6). Ανταποκρίνεται η άποψη αυτή στο συγκεκριμένο προοίμιο; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία του κειμένου.

3. Σε ποια συμπεράσματα θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε για την αθηναϊκή δημοκρατία και τις προτεραιότητες που αυτή η πολιτεία θέτει από το γεγονός της δοκιμασίας των αρχόντων;

4. Αν από το λόγο του Λυσία είχε σωθεί μόνο αυτό το απόσπασμα, ποια στοιχεία θα μας βοηθούσαν να το αποδώσουμε στο συγκεκριμένο λογογράφο; (Βλ. Εισαγωγή, σελ. 30 – 31).

5. Για ποια στοιχεία της πολιτικής ή της κοινωνικής ζωής της αρχαίας Αθήνας θα μπορούσαμε να συναγάγουμε πληροφορίες από το προοίμιο αυτό, αν το αντιμετωπίζαμε ως ιστορική πηγή;

6. Σημειώστε Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο.
Η στάση του Μαντιθέου στο προοίμια του λόγου είναι: Σωστό Λάθος
α) αξιοπρεπής. • •
β) παρακλητική. • •
γ) προκλητική. • •
δ) απολογητική. • •

7. «διάκειμαι»: Να αντικαταστήσετε την πρόθεση «διὰ» με τις προθέσεις: κατά, επί, παρά, εν + από, υπό και να σχηματίσετε στη νέα ελληνική σύντομες προτάσεις ή φράσεις με τα ρήματα αυτά ή παράγωγά τους, όπου θα φαίνεται η σημασία τους (π.χ.: η επικείμενη απάντηση των αρχηγών κρατών).

8. Να γράψετε τις λέξεις του κειμένου που είναι πολιτικοί και δικανικοί όροι ή αναφέρονται στις ανθρώπινες σχέσεις στην αρχαία Αθήνα και να τις μεταφέρετε στα νέα ελληνικά. Αν αυτές χρησιμοποιούνται στην εποχή μας, να δηλώσετε τη διαφορά στη σημασία τους όπου υπάρχει.

9. «διακείμενος ἀηδῶς»: α) Να γράψετε δύο παρόμοιες εκφράσεις που έχουν επικρατήσει σήμερα και εκφράζουν συμπάθεια η μία και αντιπάθεια η άλλη. β) Να σχηματίσετε δύο προτάσεις που να δηλώνεται η σημασία τους.

10. Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε ουσιαστικά και επίθετα με β΄ συνθετικό το ρ. πράττω και παραγωγικές καταλήξεις – ος, – ία, – τος, – η και να δηλώσετε τη σημασία τους.

11. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις: πράττω, βιόω – ῶ, φαίνομαι, δέομαι, ἡγοῦμαι.

12. «εὔνους < ἐν + νοῦς< εὔνοια»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά πέντε λέξεις αλλάζοντας το α΄ συνθετικό όπως στο παράδειγμα: εύνοια  υπόνοια.

13. «ἀποφέρω»: Να γράψετε στα νέα ελληνικά τρία παράγωγα ή σύνθετα από καθένα θέμα του ρήματος φέρω: θ. φερ – / φορ – / ενεκ – / και ένα σύνθετο από το φωρ – .

14. Να γράψετε τη σημασία των παρακάτω ρημάτων σύνθετων του «ἵσταμαι»:
ἀφίσταμαι = ............................................ μεθίσταμαι = ............................................
ἀνίσταμαι = ............................................ παρίσταμαι = ............................................
καθίσταμαι = ............................................ ὑφίσταμαι = ............................................

15. Να συνδέσετε κάθε λέξη της στήλης Α με τις παράγωγες οι ομόρριζές της στη στήλη Β γράφοντας μπροστά από κάθε γράμμα τον ή τους αριθμούς από τη στήλη Β.

Α Β
1. ρήση
2. ποίηση
α) βιόω – ῶ 3. φάσμα
4. βιώσιμος
β) ἔχω 5. πράγμα
6. ευεξία
γ) ποιῶ 7. πράκτωρ
8. ρήμα
δ) λέγω 9. βίωμα
10. φανός
ε) φαίνομαι 11. έξις
12. αβίωτος
στ) πράττω 13. σχεδόν
14. ποίημα
15. λέσχη
16. βιώνω
17. άπραγος

16. Οι προϋποθέσεις που κρίνονταν απαραίτητες για την ανάληψη δημοσίου αξιώματος την εποχή του Μαντίθεου πιστεύετε πως θα έπρεπε να ισχύουν και στην εποχή μας για την εξακρίβωση του ήθους όσων ασχολούνται με τα κοινά; Να αιτιολογήσετε την απάντηση σας.

§§ 4 – 8

1. «φύλαρχοι», «στρατηγοί»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;

2. α) Ποιο επιχείρημα του Μαντίθεου θεωρείτε ισχυρότερο στις §§ 4 – 8; β) Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

3. Να γράψετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις παρακάτω λέξεις ή τα παράγωγά τους: ἐκπέμπω, ἀποδημῶ, καταβάλλω, ἀξιῶ, δοκιμάζομαι, διαιτῶμαι, πάσχω.

4. Να γράψετε δύο παράγωγα και δύο σύνθετα ουσιαστικά από τα ρήματα:
α) πέμπω: ....................................................................
β) δίδωμι: ....................................................................
γ) πάσχω: .....................................................................
δ) ἔχω: .....................................................................

5. «ἀλλότριος – ξένος»: Να γράψετε παράγωγα ή σύνθετα στα νέα ελληνικά για το ζεύγος των λέξεων και να σχηματίσετε σύντομες φράσεις που θα φανερώνουν τις διαφορές στη σημασία τους.

6. Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για τις παρακάτω λέξεις:
μαρτυρῶ = ................. πράττω = .................
ἔρχομαι = ................. γιγνώσκω = .................
βούλομαι = ................. σκοπῶ = .................
ἐξαμαρτάνω = .................

7. Να συμπληρώσετε τα κενά με παράγωγα των ρημάτων που δίδονται.
α) καθαιρέω – ῶ: Η ..................... του στρατηγού.
β) ἐξαιρέω – ῶ: Έχει ................ ήθος, γι' αυτό αποτελεί ...............ση στη διαφθορά που επικρατεί.
γ) δίδωμι (δω/δο – ): Πληρώνω τις .............. Το βιβλίο είναι ένα καλό................ Είναι ............. της του ναού και η πράξη του λέγεται ............. Όποιος προσφέρει δώρα λέγεται .............
δ) γιγνώσκω: Η...............είναι δύναμη. Έχει πλήρη ά...........α του γεγονότος. Είναι επιστήμων ε............ κύρους.

8. «κακῶς ποιῶ – κακῶς πάσχω»: Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά το αντίθετο για καθεμιά από τις περιφράσεις και να το αποδώσετε μονολεκτικά στα νέα ελληνικά.

9. Ποια είναι η διαφορά της σημασίας του «πυνθάνομαι» από το «μανθάνω» και το «ἐπίσταμαι»;

10. α) Ποια είναι η σημασία των παρακάτω σύνθετων ρημάτων του ἔρχομαι: κατέρχομαι, διεξέρχομαι, μετέρχομαι, ὑπεισέρχομαι, ἀνέρχομαι, ὑπέρχομαι.
β) Να γράψετε από ένα συνώνυμο των παρακάτω λέξεων με θέματα του ρήματος ἔρχομαι, (π.χ. για τη λέξη διάβαση: συνώνυμο με το θ. – ελευθ του ἔρχομαι = διέλευση): αποχωρώ, σύνοδος, μύηση, βατός, εφορμώ, θρασύτητα.

11. Να σχηματίσετε σύνθετα επίθετα ή ουσιαστικά με α' συνθετικό το επίρρημα εὖ και να γράψετε με πέντε από αυτά προτάσεις στα νέα ελληνικά:
εὖ + ἦθος  ευήθης = ο αφελής, ο ανόητος.
εὖ + ἅγος = ........................
εὖ + ἁλῶναι < ἁλίσκομαι = ........................
εὖ + βουλὴ (= σκέψη) = ........................
εὖ + γένος = ........................
εὖ + ἀνὴρ = ........................
εὖ + δαίμων = ........................
εὖ + γλῶττα = ........................
εὖ + ἀκούω = ........................

12. Ποιες από τις αρετές ενός καλού ομιλητή εντοπίζετε στις §§ 1 – 8;

§§ 9 – 13

1. Να εντοπίσετε το σημείο του λόγου που ο Μαντίθεος τονίζει ότι η ευπρεπής συμπεριφορά στην ιδιωτική ζωή αποτελεί εγγύηση για τη δημοσία ζωή και να αξιολογήσετε το επιχείρημά του αυτό.

2. «δίκη», «γραφή», «εἰσαγγελία»: Ποιος ήταν ο ρόλος τους στην αρχαία Αθήνα;

3. α) Ποιο από τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας θεωρείτε περισσότερο εύστοχο; β) Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

4. Να γράψετε στα αρχαία ελληνικά από ένα αντίθετο για τις παρακάτω λέξεις : βιόω – ῶ, φημί, ὁ αἰσχρός, ὁ νεώτερος, ὁμολογῶ.

5. Να σχηματίσετε προτάσεις στα νέα ελληνικά με τις ακόλουθες λέξεις: δοκιμασία, ακρόαση, τεκμήριο, πολέμιος, καθεστώς.

6. Να συνθέσετε το ρήμα «ἔχω» με πέντε προθέσεις και να σχηματίσετε με τα ρήματα που θα προκύψουν αντίστοιχες προτάσεις.

7. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω ρημάτων, σύνθετων του «δείκνυμι» και του «γίγνομαι»; (ἀποδείκνυμι, ἐνδείκνυμι, ἐπιδείκνυμι, ἐπιγίγνομαι, προσγίγνομαι, ἀναδείκνυμι).

8. Να εντοπίσετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ομόρριζες με τις παρακάτω: δόγμα, όψη, γηγενής, ευεξία, άβατος, δέηση, τύχη.

9. Από τα επιχειρήματα του Μαντιθέου άλλα απευθύνονται στο συναίσθημα και άλλα στη λογική. Αφού τα κατηγοριοποιήσετε με αυτό το κριτήριο, να προσπαθήσετε να ερμηνεύσετε τη σειρά, με την οποία τα παραθέτει.

10. Στην § 3 ο Μαντίθεος αναφέρεται με έμφαση στο «μετρίως βεβιωκὼς» και στην §11 «περὶ δὲ τῶν κοινῶν μοι μέγιστον τεκμήριον εἶναι τῆς ἐμῆς ἐπιεικείας». Με βάση τις φράσεις αυτές να γράψετε ποια σημασία απέδιδαν οι αρχαίοι Αθηναίοι στην ηθική ζωή των πολιτών σε σχέση με την πρόοδο της πολιτείας.

11. Ποια από τα στοιχεία των §§ 9 – 13 πιστεύετε πως θα χρησιμοποιούσε κάποιος συνήγορος κατά την αγόρευσή του σε μια σύγχρονη δίκη, για να αναδείξει το ήθος του πελάτη του;

12. Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν και στα αρχαία χρόνια και στις μέρες μας κριτήριο για την ποιότητα και το ήθος των ανθρώπων. Μια λαϊκή παροιμία το εκφράζει με το γνωστό «δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι». Πώς αντιμετωπίζει την αντίληψη αυτή ο Μαντίθεος στο συγκεκριμένο κείμενο και πώς την αξιολογείτε εσείς στην εποχή μας; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

§§18 – 19

1. Ποια συμπεράσματα εξάγουμε για τα πολιτικά ήθη που επικράτησαν στην Αθήνα μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο;

2. «ὥστε οὐκ ἄξιον ἀπ᾽ ὄψεως, ὦ βουλή, οὔτε φιλεῖν οὔτε μισεῖν οὐδένα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν ἔργων σκοπεῖν»: Να αναλύσετε την αντίθεση που υπάρχει στην άποψη αυτή του Μαντίθεου.

3. Να αναφερθείτε στο ήθος του Μαντιθέου, αφού συσχετίσετε τις παραγράφους 11 και 18 – 19.

4. α) Διαφαίνεται στο κείμενο κάποια προσπάθεια του Μαντιθέου να πείσει τους δικαστές, ώστε η δοκιμασία του να είναι επιτυχής;
β) Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας παραπέμποντας σε στοιχεία του κειμένου.

5. «ὠφελῶ», «ὀφείλω»: Να γράψετε τη σημασία των ρημάτων και δύο παράγωγες λέξεις για το καθένα.

§§ 20 – 21

1. Γιατί ο Μαντίθεος πήρε το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, αν και οι νέοι απέφευγαν να ανέβουν στο βήμα; (Στην απάντηση σας να λάβετε υπόψη και όσα ανέφερε ο Μαντίθεος στην § 10).

Απάντηση: Ο Μαντίθεος, αν και ήταν νέος, αναγκάστηκε να πάρει το λόγο στην Εκκλησία του Δήμου, γιατί όπως ειπώθηκε και στην παράγραφο 10 («διὰ τὰς συμφορὰς τὰς τοῦ πατρός»), οι εμπορικές επιχειρήσεις του πατέρα του υπέστησαν σοβαρότατες επιπτώσεις εξαιτίας των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσε ο μακροχρόνιος Πελοποννησιακός πόλεμος. Είναι πολύ πιθανόν μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας να κινδύνευσε η περιουσία του Μαντιθέου από τη νομοθεσία. Γι' αυτόν το λόγο δημηγόρησε, για να μπορέσει να διασώσει την πατρική περιουσία από τον κίνδυνο της δήμευσης.

2. α) Γιατί ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του επαινεί τους βουλευτές; β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

3. α) Όσοι ασκούν ή πρόκειται να ασκήσουν εξουσία πρέπει, κατά τη γνώμη σας, να υφίστανται «δοκιμασία»;
β) Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.

4. Να γράψετε ένα κείμενο στο οποίο θα αναφέρετε τον τρόπο λειτουργίας της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα.

5. Να συνδέσετε τα ρήματα της στήλης με τα συνώνυμά τους στη στήλη Β.


Α Β
ἄχθομαι, αἴρω, λέγω, δοκῶ, ἐπιχειρῶ, ἐνθυμοῦμαι. ἀναλαμβάνω, ἐπιλαμβάνομαι, νομίζω, ὑπολαμβάνω, οἴομαι, ἡγοῦμαι, διανοοῦμαι, μνημονεύω, λογίζομαι, ἀνίστημαι, ἀνορθῶ, ἐγείρω, φημί, φθέγγομαι, ἀγορεύω, ἀγανακτώ, ἀνιῶμαι, θλίβομαι, λυποῦμαι.



§§ 1 – 2 (ΠΡΟΟΙΜΙΟ)

Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «διδόναι παρρησίαν ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»: α) Ποιος ο ρόλος της παρρησίας στα πλαίσια της ισηγορίας στην αρχαία Αθήνα; β) Γιατί ο Δημοσθένης κάνει έκκληση για παρρησία στο προοίμιο του λόγου του; Να εντοπίσετε το ρητορικό σχήμα που χρησιμοποιεί ο ρήτορας στα πλαίσια της έκκλησης του αυτής.

2. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «ὕβρις» όταν αναφέρεται στους Ροδίους;

3. Με ποιον τρόπο ο ρήτορας προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των ακροατών του στο προοίμιο του λόγου του;

4. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του Δημοσθένη στο προοίμιο; Να εντοπίσετε τουλάχιστον τέσσερα ρητορικά σχήματα που εξυπηρετούν αυτό το ύφος.

Β. Γραμματολογική ερώτηση

1. Ποια η επίδραση του Γοργία του Λεοντίνου στην εξέλιξη της ρητορικής;

Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις

1. «παρρησίαν»: να δώσετε την ετυμολογία της λέξης, καθώς και τρία ομόρριζά της στη νέα ελληνική.

2. «ἡγησάμην»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο σύνθετα ουσιαστικά και δύο σύνθετα ρήματα.

3. «δοκεῖτε»: Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία συνώνυμα του ρήματος.

4. «καιρῷ»: α) Ποια η σημασία της λέξης στο κείμενο; β) Να δώσετε τρία σύνθετα στη νεοελληνική με α' ή β' συνθετικό τη λέξη «καιρός».

5. «διαβαλλόντων»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα για καθένα από τα τέσσερα θέματα του ρήματος.

§§ 3 – 4 (ΠΡΟΘΕΣΗ)

Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «ᾘτιάσαντο ...πόλεμον»: Σε ποια ιστορικά γεγονότα αναφέρεται ο Δημοσθένης;

2. Τι γνωρίζετε για το Μαύσωλο; Ποιο ρόλο έπαιξε στην αποστασία των ελληνικών πόλεων από την Αθηναϊκή συμμαχία;

3. Ποιος ο ρόλος των §§ 3 και 4 στο λόγο του Δημοσθένη;

4. Να ερευνήσετε πώς χειρίζεται ο ρήτορας το ήθος των ακροατών και το ήθος του ομιλητή στις §§ 3 – 4 του λόγου του.

Β. Γραμματολογική ερώτηση

1. Ποια η ιστορία της Ρόδου από την εισχώρησή της στη Β' Αθηναϊκή συμμαχία ως την εκφώνηση του λόγου του Δημοσθένη;

Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις

1. «πάσας»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ρήματα σύνθετα, τρία ομμόριζα ουσιαστικά και τρία ομμόριζα επίθετα.

2. «ἀφῃρημένος»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ρήματα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό το ρήμα «αἰρέω -ῶ».

3. «σωτηρίας»: α) Από ποιο επίθετο προέρχεται ετυμολογικά το ουσιαστικό; β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομμόριζα.

4. «ἑκόντων»: α) Τι σημαίνει η λέξη στη νεοελληνική; β) Να δοθεί στην αρχαιοελληνική το αντίθετό της.

§§ 5 – 16 ΠΙΣΤΗ (Α' μέρος)

Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Ποιες κατά το Δημοσθένη είναι οι απόψεις των αντίπαλων ρητόρων; Γιατί τις χαρακτηρίζει αντιφατικές; (§5)

2. Τι είχε προτείνει ο Δημοσθένης σε παλαιότερο λόγο του; (§6)

3. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια την υπόθεση του Δημοσθένη στην § 7 και στη συνέχεια να τη σχολιάσετε.

4. Ποιους υποθετικούς λόγους χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 8;

5. Να αναλύσετε συνοπτικά τη συλλογιστική του ρήτορα στις §§ 5 – 8.

6. Ποια έντεχνη πίστη χρησιμοποιεί ο Δημοσθένης στην § 9 και γιατί; Πώς αυτή ενισχύεται με την § 10;

7. Να διατυπώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του ρήτορα στις §§ 11 – 13.

8. Να εξετάσετε πώς ο ρήτορας αντιμετωπίζει το ισχυρότερο επιχείρημα των αντιπάλων του στις §§ 14 – 18.

§§ 17 – 20 ΠΙΣΤΗ (Β' μέρος)

Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Με ποια σημασία χρησιμοποιεί ο ρήτορας τη λέξη «πολιτεία» στην § 17; Πώς συνδέεται η λέξη «πολιτεία» με τη λέξη «ἐλευθερία» που ακολουθεί;

2. Ποια είδη των πολέμων διακρίνει ο Δημοσθένης στην § 17 και γιατί;

3. α) Γιατί, κατά το Δημοσθένη, συμφέρει στην Αθήνα να υπάρχουν περισσότερα δημοκρατικά πολιτεύματα; β) Με ποιο «ρητορικό πυροτέχνημα» ενισχύει το επιχείρημά του;

4. α) Ποιο το επιχείρημα του Δημοσθένη στις §§ 19 – 20; β) Με ποια σχήματα ενισχύει το επιχείρημα αυτό;

Β. Γραμματολογική ερώτηση

1. Πώς αντιμετώπισαν τελικά το αίτημα των Ροδίων για βοήθεια;

Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις

1. «ὀλιγαρχίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Να δώσετε στη νεοελληνική δύο παράγωγα ρήματα, δύο ουσιαστικά και δύο επίθετα (από το β' συνθετικό της λέξης).

2. «δημοσίᾳ»: Να δώσετε το αντώνυμο στην αρχαία ελληνική.

3. «ὅρων»: Να δώσετε στη νεοελληνική ένα σύνθετο με το επίρρημα «ὁμοῦ».

4. «ὀλίγοι, πολλοῖς»: Να δώσετε τη σημασία των λέξεων στο συγκεκριμένο χωρίο.

5. «ἰσηγορίας»: α) Να δώσετε την ετυμολογία της λέξης. β) Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε τρία ομμόριζα στη νεοελληνική.

6. «συστήσεται»: Να δώσετε στη νεοελληνική πέντε σύνθετα ουσιαστικά, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα παράγωγο του ρήματος αυτού.

7. «κακῶς πεπονθότων»: α) Να δώσετε τη σημασία της περίφρασης, β) Να δώσετε στην αρχαιοελληνική ένα αντώνυμο της περίφρασης.

8­9­8



§§ 1 – 2

Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. Τι γνωρίζετε για τη λειτουργία και τις δραστηριότητες της Εκκλησίας του Δήμου στην αρχαία Αθήνα;

2. Με ποιον τρόπο στις δύο πρώτες παραγράφους του προοιμίου καταφέρνει ο ρήτορας να δημιουργήσει την εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε;

3. Να εντοπίσετε αν πραγματώνονται οι σκοποί του προοιμίου ενός ρητορικού λόγου ήδη από τις πρώτες δύο παραγράφους του προοιμίου του «Περὶ Εἰρήνης» λόγου; (για τους σκοπούς του προοιμίου βλ. σχολικό βιβλίο σελ. 18).

Β. Γραμματολογική ερώτηση

1. Πώς ιδρύθηκε η Β' Αθηναϊκή συμμαχία και ποιο το καταστατικό της;

Γ. Λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις

1. «εἰώθασι»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα επίθετα, δύο ουσιαστικά και δύο ρήματα.

2. «σπουδῆς»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.

§§ 14 – 16

Α. Ερμηνευτικές ερωτήσεις

1. «ὅτι δημοκρατίας οὔσης οὐκ ἐστὶ παρρησία»: Να σχολιάσετε την αναφορά του Ισοκράτη στην παρρησία, λαμβάνοντας υπόψη και την αντίστοιχη αναφορά του Δημοσθένη στο προοίμιο του «Ὑπὲρ τῆς Ροδίων Ἐλευθερίας» λόγου (« διδόναι παρρησία ἑκάστῳ τῶν συμβουλευόντων»).

2. Ποιοι ήταν οι πρυτάνεις στην αρχαία Αθήνα;

3. Ποιος ο ρόλος της § 16 στον «Περὶ Εἰρήνης»;

Β. Γραμματολογική ερώτηση

1. α) Ποια ήταν η κριτική του Πλάτωνα στη ρητορική; β) Ποια η απάντηση του Ισοκράτη;

Γ. λεξιλογικές – σημασιολογικές ερωτήσεις

1. «διανοίαις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τέσσερα σύνθετα, με α' συνθετικό μια πρόθεση και β' συνθετικό ένα ομόρριζα της λέξης.

2. «ἀφρονεστάτοις»: Να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομόρριζα.

3. «ἐργαζομένους»: Να δώσετε στη νεοελληνική δύο ομόρριζα για καθένα από τα δύο θέματα της λέξης.

4. «χειροτονίαν»: α) Ποια η ετυμολογία της λέξης; β) Από το α' συνθετικό της λέξης να δώσετε τέσσερα ομόρριζα στη νεοελληνική.

5. «προσταττούσαις»: Από το β' συνθετικό της λέξης να δώσετε στη νεοελληνική τρία ομμόριζα ρήματα, τρία ουσιαστικά και τρία επίθετα.

§§ 17 – 27

1. Ποιος ο ρόλος των §§ 17 – 18 για την πρώτη ενότητα των επιχειρημάτων των §§ 17 – 27;

2. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια το επιχείρημα των §§ 19 – 21. Με ποια ρητορικά σχήματα το τονίζει ο Ισοκράτης;

3. Να αναδιατυπώσετε το επιχείρημα των §§ 22 – 23.

4. Ποιο κοινωνικό πρόβλημα μπορεί να επιλυθεί, κατά το ρήτορα, αν ασκηθεί σωστή εξωτερική πολιτική; (§ 24). Με ποιες έντεχνες πίστεις ενισχύει το επιχείρημά του ο Ισοκράτης;

5. Γιατί ο Ισοκράτης διακόπτει την επιχειρηματολογία του με την § 25;

6. Να αποδώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα του Ισοκράτη στις §§ 26 – 27. Πώς θα διαφοροποιηθεί ο ίδιος από τους υπόλοιπους ρήτορες;

8­9­8

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου