Α΄ Κλίση Ουσιαστικών

Η α΄κλίση περιλαμβάνει αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε –a στην ονομαστική του ενικού και κλίνονται όπως τα παρακάτω παραδείγματα:

Singularis Pluralis

Nom. naut – a miseria naut – ae miseriae

Gen. naut – ae miseriae naut – arum miseriarum

Dat. naut – ae miseriae naut – is miseriis

Acc. naut – am miseriam naut – as miserias

Voc. naut – a miseria naut – ae miseriae

Abl. naut – a miseria naut – is miseriis

(nauta: ναύτης, miseria: δυστυχία)

Παρατηρήσεις:

1. Στην α΄ κλίση της λατινικής γλώσσας ανήκουν και μερικά – κύρια και προσηγορικά – αρσενικά σε –as ή –es και θηλυκά σε –e, τα οποία η λατινική έχει πάρει από την ελληνική γλώσσα, και γι΄ αυτό έχουν και καταλήξεις ελληνικές σε μερικές περιπτώσεις ενικού. Ο πληθυντικός (όσων έχουν πληθυντικό αριθμό) κλίνεται κανονικά.

Παραδείγματα

Nom. boreas epitome pyrites

Gen. boreae epitomes pyritae

Dat. boreae epitomae pyritae

Acc. borean epitomen pyriten

Voc. Borea epitome pyrite

Abl. borea epitome pyrites

(boreas: βοριάς, epitome: επιτομή, pyrites: πυρίτης)

2. Μερικά ουσιαστικά από την ελληνική γλώσσα σε –es κλίνονται στη λατινική κατά την γ΄ κλίση, π.χ. Alcibiades – is, Miltiades – is, Euripides – is, Simonides – is, Aeschines – is, Apelles – is, Astuages – is κ.τ.λ.
3. Η κατάληξη της γενικής πληθυντικού –arum συγκόπτεται σε –um συνήθως στα ουσιαστικά amphora (=αμφορεύς) και drachma (=δραχμή), ιδίως όταν βρίσκονται με αριθμητικά.
4. Η δοτική και η αφαιρετική πληθυντικού των θηλυκών ονομάτων dea (=θεά) και filia (=κόρη) deis – filiis, σχηματίζεται με την κατάληξη –abus όταν πρέπει να γίνει διάκριση από τις όμοιες αντίστοιχες πτώσεις των δευτεροκλίτων αρσενικών deus (=θεός) και filius (=γιος), δηλαδή deis et deabus και filiis et filiabus.

Β΄ Κλίση Ουσιαστικών

Η β΄κλίση περιλαμβάνει αρσενικά και θηλυκά που λήγουν σε –us ή σε -er στην ονομαστική του ενικού, καθώς και ουδέτερα που λήγουν σε –um και κλίνονται όπως τα παρακάτω παραδείγματα:

Singularis

Nom. ann – us puer liber bellum

Gen. ann – i pueri libri belli

Dat. ann – o puero libro bello

Acc. ann – um puerum librum bellum

Voc. ann – e puer liber bellum

Abl. ann – o puero libro bello

Pluralis

Nom. ann – i pueri libri bella

Gen. ann – orum puerorum librorum bellorum

Dat. ann – is pueris libris bellis

Acc. ann – os pueros libros bella

Voc. ann – i pueri libri bella

Abl. ann – is pueris libris bellis

(annus= χρόνος, puer= παιδί, liber=βιβλίο, bellum=πόλεμος)

Παρατηρήσεις:

1. Τα σε –er είχαν και αυτά αρχικά την κατάληξη –us, την οποία απέβαλαν.
2. Τα σε –er ή προσλαμβάνουν τις καταλήξεις στην αμετάβλητη ονομαστική ενικού, ή κατά την κλίση αποβάλλουν το –e προ του –r π.χ. puer – pueri, ager – agri.
3. Από τα σε –er αυτά που δεν αποβάλλουν το –e κατά την κλίση είναι λιγότερα π.χ. socer – soceri, gener – generi, vesper – vesperi, αλλά culter – cultri κ.τ.λ.
4. Η κλητική ενικού των σε –er σχηματίζεται όμοια με την ονομαστική ενικού.
5. Στη β΄ κλίση ανήκει και το μοναδικό σε –ir ουσιαστικό vir – viri (= άνδρας).
6. Το ουσιαστικό deus (= θεός) κλίνεται ως εξής:

Singularis Pluralis

Nom. deus dei, dii, di

Gen. dei deorum, deum

Dat. deo deis, diis, dis

Acc. deum deos

Voc. deus, dive, dee dei, dii, di

Abl. deo deis, diis, dis

7. Τα κύρια ονόματα σε –ius, τα σε –ius και –ium υπερδισύλλαβα (όχι όμως και τα επίθετα) στη γενική ενικού συναιρούν το τελικό –ii σε –i, π.χ. filius – filii και fili, Ovidius – Ovidii και Ovidi, beneficium – beneficii και benefici.

8. Στα κύρια ονόματα σε –ius, γνήσια λατινικά, και στο filius η κλητική ενικού λήγει σε –i αντί –ie, π.χ. fili, Ovidi.

9. Τα ουσιαστικά virus (=δηλητήριο), volgus ή vulgus (=όχλος), και pelagus (=πέλαγος) αν και λήγουν σε –us, είναι ουδέτερα. Από αυτά τα μεν virus και vulgus έχουν μόνο ενικό, το δε pelagus έχει και πληθυντικό (επίσης, ως προερχόμενο από την ελληνική διατηρεί τις ελληνικές καταλήξεις).

Singularis Pluralis

Nom. pelagus pelage

Gen. pelagi pelagorum

Dat. pelago pelagis

Acc. pelagus pelage

Voc. pelagus pelage

Abl. pelago pelagis

Ετερογενές ουσιαστικό

Το ουσιαστικό locus της β΄ κλίσης ανήκει στα ετερογενή, δηλαδή σχηματίζει τον πληθυντικό κατά τα αρσενικά (loci – χωρία βιβλίου) και κατά τα ουδέτερα (loca – τόποι).

Singularis Pluralis

Nom. locus loci loca

Gen. loci locorum locorum

Dat. loco locis locis

Acc. locum locos loca

Voc. loce loci loca

Abl. loco locis locis

Γ΄ Κλίση Ουσιαστικών

Η γ΄ κλίση περιλαμβάνει αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα, τα οποία διακρίνονται σε:

α. συμφωνόληκτα/περιττοσύλλαβα και β. φωνηεντόληκτα/ισοσύλλαβα.

Α. ΠΕΡΙΤΟΣΥΛΛΑΒΑ

ΑΡΣΕΝΙΚΑ

Singularis Pluralis

Καταληκτικά Μονόθεμα, Ακατάληκτα Μονόθεμα, Ακατάληκτα Διπλόθεμα

Nom. rex orator homo reg – es oratores homines

Gen. reg – is oratoris hominis reg – um oratorum hominum

Dat. reg – i oratori homini reg – ibus oratoribus hominibus

Acc. reg – em oratorem hominem reg – es oratores homines

Voc. rex orator homo reg – es oratores homines

Abl. reg – e oratore homine reg – ibus oratoribus hominibus

ΘΗΛΥΚΑ

Singularis Pluralis

Καταληκτικά Μονόθεμα, Ακατάληκτα Μονόθεμα, Ακατάληκτα Διπλόθεμα

Nom. lex arbor virgo leges arbores virgines

Gen. legis arboris virginis legum arborum virginum

Dat. legi arbori virgini legibus arboribus virginibus

Acc. legem arborem virginem leges arbores virgines

Voc. lex arbor virgo leges arbores virgines

Abl. lege arbore virgine legibus arboribus virginibus

ΟΥΔΕΤΕΡΑ

Singularis Pluralis

Nom. tempus flumen aequor tempora flumina aequora

Gen. temporis fluminis aequoris temporum fluminum aequorum

Dat. tempori flumini aequori temporibus fluminibus aequoribus

Acc. tempus flumen aequor tempora flumina aequora

Voc. tempus flumen aequor tempora flumina aequora

Abl. tempore flumine aequore temporibus fluminibus aequoribus

(rex= βασιλιάς, orator= ρήτορας, homo= άνθρωπος, lex= νόμος, arbor= δέντρο, virgo= παρθένος,

tempus= χρόνος, flumen= ποταμός, aequor= πέλαγος).

Β. ΙΣΟΣΥΛΛΑΒΑ

Singularis Pluralis

Αρσενικά Θηλυκά Ουδέτερα Αρσενικά Θηλυκά Ουδέτερα

Nom. hostis navis mare hostes naves maria

Gen. hostis navis maris hostium navium marium

Dat. hosti navi mari hostibus navibus maribus

Acc. hostem navem mare hostes naves maria

Voc. hostis navis mare hostes naves maria

Abl. hoste nave mari hostibus navibus maribus

(hostis= εχθρός, navis= πλοίο, mare= θάλασσα).

Παρατηρήσεις:

Α. Αιτιατική ενικού και πληθυντικού:

1. Σχηματίζουν αιτιατική ενικού σε –im αντί –em τα εξής:

α. sitis, puppis, tussis, turris, vis, febris, securis (κατά σειρά σημαίνουν: δίψα, πρύμνη, βήχας, πύργος, δύναμη, πυρετός, πέλεκυς).

β. τα ισοσύλλαβα σε –is ονόματα πόλεων και ποταμών, π.χ. Tiberis – Tiberim και Neapolis – Neapolim.

γ. τα ισοσύλλαβα σε –is από την ελληνική, π.χ. basis – basim (= βάση), paraphrasis – paraphrasim (= παράφραση).

2. Σχηματίζουν αιτιατική πληθυντικού και σε –es και σε –is, όσα σχηματίζουν γενική πληθυντικού σε –ium, π.χ. pars – partium – partes και partis.

Β. Αφαιρετική ενικού:

1. Σχηματίζουν αφαιρετική ενικού σε –i αντί σε –e τα εξής:

α. όσα σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε –im, π.χ. turris – turrim – turri.

β. τα ουδέτερα σε –al, –ar, –e, π.χ. mare – mari, exemplar – exemplari (= παράδειγμα).

γ. τα ονόματα μηνών σε –is ή –er, π.χ. Aprilis – Aprili, November – Novembri.

δ. τα προσηγορικά σε –is, τα οποία ήταν αρχικά επίθετα, π.χ. annalis – annali, natalis – natali (αντίστοιχα: annalis [liber] – το χρονικό, natalis [dies] – η γενέθλιος ημέρα, γενέθλια).

2. Σχηματίζουν την αφαιρετική ενικού σε –e και σε –i τα εξής: avis, navis, rete, unguis, civis, ignis, imber (κατά σειρά σημαίνουν: πτηνό, πλοίο, δίχτυ, νύχι, πολίτης, φωτιά, όμβρος, ραγδαία βροχή), π.χ. navis – navi και nave.

Γ. Ονομαστική, αιτιατική και κλητική πληθυντικού ουδετέρων:

Τα ουδέτερα σε –al, –ar, –e σχηματίζουν τις παραπάνω πτώσεις σε –ia αντί –a, π.χ. mare – maria, exemplar – exemplaria.

Δ. Γενική πληθυντικού:

1. Σχηματίζουν γενική πληθυντικού σε –ium αντί –um τα εξής:

α. Τα ισοσύλλαβα, π.χ. civis – civium, hostis – hostium.

Εξαιρούνται και σχηματίζουν γενική πληθυντικού σε –um αντί σε –ium, αν και ισοσύλλαβα τα εξής: canis, senex, mater, pater, strues, iuvenis, frater, συχνά τα: sedes, mensis, vates, apis, volucris (κατά σειρά σημαίνουν: σκύλος, γέρος, μητέρα, πατέρας, σωρός, νεαρός, αδελφός, θέση, μήνας, μάντης, μέλισσα, πτηνό).

β. τα περιττοσύλλαβα που το θέμα τους λήγει σε δύο ή περισσότερα σύμφωνα: π.χ. nox – noctis – noctium, urbs – urbis – urbium.

γ. τα ουδέτερα σε –al, –ar, –e, π.χ. mare – marium, exemplar – exemplarium.

δ. τα εθνικά σε –as ή –is, π.χ. Samnis – Samnites – Samnitium.

ε. Τα penates, fraus, dos, linter, mus, lis, nix, venter, fauces (μόνο στον πληθ.), imber (κατά σειρά σημαίνουν: οι θεοί του σπιτιού, απάτη, προίκα, λέμβος, ποντίκι, φιλονικία, χιόνι, κοιλιά, λάρυγγας, βροχή).

2. Σχηματίζουν γενική πληθυντικού σε –ium και σε –um τα εξής: aetas, civitas, utilitas, dignitas (κατά σειρά σημαίνουν: ηλικία, πολιτεία, ωφέλεια, κύρος – αξία).

ΑΝΩΜΑΛΑ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ

Singularis

Nom. bos caro iter senex vis Juppiter

Gen. bovis carnis itineris senis - Jovis

Dat. bovi carni itineri seni - Jovi

Acc. bovem carnem iter senem vim Jovem

Voc. bos caro iter senex - Juppiter

Abl. bove carne itinere sene vi Jove

Pluralis

Nom. boves carnes itinera senes vires -

Gen. boum, bovum carnium itinerum senum virium -

Dat. bubus, bobus carnibus itineribus senibus viribus -

Acc. boves carnes itinera senes vires -

Voc. boves carnes itinera senes vires -

Abl. bubus, bobus carnibus itineribus senibus viribus -

(bos [αρσ. και θηλ.]= βόδι, caro [θηλ.]= κρέας, iter [ουδ.]= πορεία, senex [αρσ.]= γέρος,

vis [θηλ.]= δύναμη, Juppiter [αρσ.]= Δίας).

Γένος των ουσιαστικών της τρίτης (γ΄) κλίσης

1. Αρσενικά είναι: όσα λήγουν σε: -o, -or, -os, -er, -es (περιττοσύλλαβα) και –is (γεν. –eris), π.χ. sermo – onis, flos – oris, venter – ntris, miles – it is, pulvis – eris.
2. Θηλυκά είναι: όσα λήγουν σε: -x, -as, -is (ισοσύλλαβα), -es (ισοσύλλαβα), -aus και σε σύμφωνο + s, π.χ. aetas – atis, lex – gis, avis – is, navis – is, clades – is, laus – dis, mors – rtis.
3. Ουδέτερα είναι: όσα λήγουν σε: -a, -e, -c, -l, -n, -t, -ar, -ur, -us (γεν. –ris), π.χ. mare – is, lac – ctis, animal – lis, carmen – inis, caput – itis, calcar – aris, ebur – oris, corpus – oris, genus – eris.

Εξαιρέσεις

1. Από τα αρσενικά: α) σε –o είναι θηλυκά όσα λήγουν σε –do (εκτός από το ordo – inis), -go, -io και το όνομα caro – carnis (=κρέας).

β) σε –os είναι θηλυκό το όνομα dos – dotis (=προίκα).

γ) σε –or είναι θηλυκό το όνομα arbor – oris (=δέντρο).

δ) σε –or είναι ουδέτερα: aequor – oris, marmor – oris, cor – cordis.

ε) σε –os είναι ουδέτερα: os – oris (=στόμα), os – ossis (=κόκκαλο).

στ) σε –er είναι ουδέτερο το όνομα iter - itineris (=πορεία)

ζ) σε –es ( περιττοσύλλαβα) είναι ουδέτερο το όνομα aes - aeris (=χαλκός).

2. Από τα θηλυκά: α) σε –is είναι αρσενικά: piscis – is (=ψάρι), mensis – is (=μήνας), collis – is (=λόφος) και το sanquis – inis (=αίμα).

Επίσης αρσενικά είναι και τα σε –nis, π.χ. finis –is (=σύνορο, τέλος).

β) σε –s (με σύμφωνο προ του –s) είναι αρσενικά: mons - ntis (=βουνό), fons – ntis (=πηγή), grex - gis (=κοπάδι).

γ) αρσενικό είναι και το elephas – antis (=ελέφαντας).

δ) ουδέτερα είναι τα: vas – vasis (=αγγείο, βάζο), fas* (=όσιο, θεμιτό), nefas* (=ανόσιο, αθέμιτο).

3. Από τα ουδέτερα: α) σε –l, -n, -r είναι αρσενικά: sol – solis (=ήλιος).

β) σε –us είναι θηλυκά όλα τα δισύλλαβα και πολυσύλλαβα που τηρούν το –u στις πλάγιες πτώσεις: virtus – utis (=ανδρεία), servitus – utis (=σκλαβιά), salus – utis (=υγεία).

Δ΄ Κλίση Ουσιαστικών

Η δ΄ κλίση περιλαμβάνει αρσενικά και θηλυκά σε –us και ουδέτερα σε –u, τα οποία κλίνονται ως εξής:

Singularis Pluralis

Αρσενικά Θηλυκά Ουδέτερα Αρσενικά Θηλυκά Ουδέτερα

Nom. impet – us manus genu impet – us manus genua

Gen. impet – us manus genus impet – uum manuum genuum

Dat. impet – ui manui genu impet – ibus manibus genibus

Acc. impet – um manum genu impet – us manus genua

Voc. impet – us manus genu impet – us manus genua

Abl. impet – u manu genu impet – ibus manibus genibus

(impetus= έφοδος, manus= χέρι, genu= γόνατο).

Παρατηρήσεις:

1. Η δοτική ενικού των σε –us ουσιαστικών λέγει ενίοτε σε –u, π.χ. senatu (senatui)= σύγκλητος, exercitu (exercitui)= στρατός.
2. Σχηματίζουν τη δοτική και αφαιρετική πληθυντικού σε –ubus αντί σε –ibus τα εξής: arcus, quercus, acus, pecu, specus, lacus, veru, tribus, artus (σνθ. μόνο στον πληθ.), partus (κατά σειρά σημαίνουν: τόξο, δρυς, βελόνα, κτήνος, σπηλιά, λίμνη, βέργα, τριττύς φυλή, αρθρώσεις οστών, τοκετός). Από αυτά, τα ουσιαστικά lacus, partus, veru σχηματίζουν τη δοτική και αφαιρετική πληθυντικού και σε –ibus.
3. Το ουσιαστικό domus (=σπίτι) κλίνεται ως εξής:

Singularis Pluralis

Nom. domus domus

Gen. domus, (domi) domuum, domorum

Dat. domui domibus

Acc. domum domus, domos

Voc. domus domus

Abl. domo domibus

• Του παραπάνω ουσιαστικού υπάρχει και τύπος γενικής domi που χρησιμοποιείται ως τοπικό επίρρημα. Ως τοπικά επιρρήματα χρησιμοποιούνται και η αιτιατική domum και η αφαιρετική domo.

domi: "οἴκοι", στο σπίτι (στάση σε τόπο).

domum: "οἴκαδε", προς το σπίτι (κατεύθυνση σε τόπο).

domo: "οἴκοθεν", από το σπίτι (απομάκρυνση από τόπο).

Ε΄ Κλίση Ουσιαστικών

Η ε΄ κλίση περιλαμβάνει θηλυκά ονόματα, εκτός από τα dies και meridies που είναι αρσενικά και κλίνονται ως εξής:

Singularis Pluralis

Nom. res dies res dies

Gen. rei diei rerum dierum

Dat. rei diei rebus diebus

Acc. rem diem res dies

Voc. res dies res dies

Abl. re die rebus diebus

Παρατηρήσεις:

1. Πλήρη πληθυντικό αριθμό έχουν μόνο τα res και dies.
2. Τα πέντε ουσιαστικά acies, facies, effigies, species, spes, έχουν μόνο τις τρεις όμοιες πτώσεις του πληθυντικού (ονομαστική, αιτιατική και κλητική). Κατά σειρά σημαίνουν: ακμή – παράταξη, πρόσωπο, εικόνα, όψη – είδος – ιδέα, ελπίδα.
3. Τα υπόλοιπα ουσιαστικά της ε΄ κλίσης δεν έχουν πληθυντικό.

---

* τα ουσιαστικά αυτά απαντώνται μόνο στην ονομαστική και αιτιατική του ενικού αριθμού.