ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ

ΕΝΟΤΗΤΑ Β

ΠΗΓΗ 1
Σύνταγµα του 1844
Η σύµπραξη πάντως της εθνικής Συνέλευσης, σαν λαϊκής αντιπροσωπείας, στην κατάρτιση του Συντάγµατος του 1844 προσέδωσε σ’ αυτό χαρακτήρα «συµβολαίου» ανάµεσα στο λαό και τον µονάρχη. Θα πρέπει να διευκρινιστεί εδώ ότι τα κυρίαρχα στοιχεία της λαϊκής αντιπροσωπείας, που είχε συµπράξει στις σχετικές διαδικασίες, συνέθεσαν φατρίες από την άρχουσα τάξη, που έλεγχε την εξουσία σ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης, και οι οποίες, καθώς αποδείχτηκε, είχαν την ευχέρεια να µεταθέτουν τον πολιτικό αγώνα από τα άµεσα κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα στο ζήτηµα της εγκαθίδρυσης συνταγµατικών θεσµών8. Κάτω από αυτές τις συνθήκες «Το αντιπροσω- πευτικόν σύστηµα εις µίαν κοινωνίαν εστερηµένην επαρκούς κατανοµής της γης και αναπτύξεως των µαζών, θα απετέλει κατ’ ανάγκην τον καταλληλότερον τρόπον επικρατήσεως της ολιγαρχίας δια των καλπών9». Ανεξάρτητα από τις συγκεκριµένες διαπιστώσεις, το Σύνταγµα του 1884 υπήρξε κάτι περισσότερο από ένα Σύνταγµα παραχωρηµένο: ένα «Σύνταγµα – συµβόλαιο» ή «Σύνταγµα – συνθήκη» ή, τέλος, «Σύνταγµα – συνάλλαγµα10».
Π. Πετρίδη, Πολιτικές δυνάµεις και συνταγµατικοί θεσµοί στη νεότερη Ελλάδα
(1844-1940), σ. 20-21
Λαµβάνοντας υπόψη σας το κείµενο του βιβλίου σας και το περιεχόµενο του παραθέµατος:
α) Να αποτιµήσετε τον χαρακτήρα του συντάγµατος του 1844.
β) Η καθιέρωση των συνταγµατικών-κοινοβουλευτικών θεσµών µετά την επανάσταση της 3ης Σεπτεµβρίου ήταν αναγκαία αλλά αποδείχτηκε και ικανή συνθήκη για τη στερέωση των δηµοκρατικών θεσµών ή υπήρχε σηµαντική απόσταση µεταξύ τους; Να τεκµηριώσετε την απάντησή σας.


ΠΗΓΗ 2
Κουµουνδούρος ως ο πρώτος πολιτικός µε συνείδηση κοινοβουλευτική
Ο Κουµουνδούρος µπορεί να θεωρηθεί ως ο πρώτος Έλληνας πολιτικός µε συνείδηση κοινοβουλευτική. Ήθελε η κυβέρνησή του να στηρίζεται στην πλειοψηφία των βουλευτών και γι’ αυτό, µιλώντας στην βουλή, προσπαθούσε να πείσει και όχι να δελεάσει όπως επιδίωκε ο .εληγιώργης. Εκτιµούσε την αγχίνοια του Βούλγαρη και σεβόταν την πατριαρχική νοοτροπία του, αλλά αρνιόταν να υποταχθεί στον αυταρχισµό του. Συµπαθούσε το Δεληγιώργη, αλλά δεν τον εµπιστευόταν, γι’ αυτό και δε συνεργάστηκε µαζί του. Εκτιµούσε τον Τρικούπη, αλλά και τον αντιπαθούσε βαθύτατα, γι’ αυτό και τον χρησιµοποίησε µια και µόνη φορά. Ο Κουµουνδούρος είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν ένα κοινοβουλευτικό άνδρα. Ψυχραιµία, ανεξικακία, ελαστικότητα, προσαρµοστικότητα, καλή διάθεση, ευγένεια στους τρόπους, επιµέλεια, εργατικότητα, επιµονή, όσο και υποµονή, πραότητα. .εν θύµωνε και δεν λύπησε σχεδόν, κανένα, γι’ αυτό και τον χαρακτήριζαν «γλυκύτατο». Με απόλυτη ευλάβεια τηρούσε όλους τους κανόνες στο κοινοβουλευτικό παιχνίδι και δεν προσπάθησε ποτέ να βγει έξω από τα συνταγµατικά πλαίσια. Αυτό που δεν του πήγαινε ήταν να βρεθεί στην ίδια κυβέρνηση µε το Βούλγαρη ...
Ι.Ε.Ε., τόµος ΙΓ΄, σ. 248
Λαµβάνοντας υπόψη σας το κείµενο του βιβλίου σας και το περιεχόµενο του παραθέµατος:
α) Να παρουσιάσετε τα αιτήµατα των οποίων εκφραστής υπήρξε ο Α. Κου- µουνδούρος.
β) Να τεκµηριώσετε το περιεχόµενο της φράσης «ο Κουµουνδούρος είχε όλες τις αρετές που πρέπει να στολίζουν έναν κοινοβουλευτικό άνδρα».
γ) Να αντιπαραθέσετε την κοινοβουλευτική συµπεριφορά του Κουµουνδούρου µ’ εκείνη του Κωλέττη.


ΠΗΓΗ 3
Σ’ ολόκληρη την περίοδο 1863-1875 είκοσι δύο κυβερνήσεις θα διαδεχτούν η µια την άλλη στην άσκηση της εξουσίας, µοιραίο επακόλουθο των παρεµβάσεων του θρόνου στην κοινοβουλευτική ζωή, µε συνέπεια την αποµάκρυνση κυβερνήσεων που διέθεταν την εµπιστοσύνη της Βουλής και τον διορισµό κυβερνήσεων από την κοινοβουλευτική µειοψηφία, παράλληλα προς την καταχρηστική διάλυση της Βουλής. ...
Στη νόθευση του πολιτεύµατος, παράλληλα µε το στέµµα, συντελούσαν και οι κοµµατάρχες της εποχής µε την µικροπολιτική τους. Τα κόµµατα που είχαν συµπήξει δεν εκπροσωπούσαν, όπως και στο παρελθόν, ούτε υπηρετούσαν ταξικά συµφέροντα, έχοντας σαν αποκλειστική µέθοδο διασύνδεσης τους µε το εκλογικό σώµα την προώθηση ατοµικών συµφερόντων συγκεκριµένων γεωγραφικών περιοχών. Τα κοινωνικά συµφέροντα της κυρίαρχης πολιτικής ολιγαρχίας ταυτίζονταν, άλλωστε, µε τα συµφέροντα της άρχουσας τάξη από την οποία και προέρχονταν κατά βάση οι πολιτευόµενοι. Ήταν επόµενο οι ηγετικές κοινωνικές οµάδες να µεταχειριστούν τον κοινοβουλευτισµό έτσι ώστε, διατηρώντας την κοινωνικοπολιτική τους υπόσταση, να έχουν τη δυνατότητα του ελέγχου των εκλογικών διαδικασιών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η συµµετοχή των πολιτών (φαινοµενικά πλατιά) στη συγκρότηση της κρατικής εξουσίας, στην ουσία παρέµεινε περιορισµένη, αφού εξαρτιόταν από την πολιτική επιρροή, την κοινωνική επιβολή και την ιδεολογική ηγεµονία της άρχουσας τάξης, που εξασφάλιζε κατά κανόνα την ποθητή αντιπροσώπευση της στο κοινοβούλιο. Έτσι ο λαός, αποκλεισµένος απ’ τα πρώτα κιόλας χρόνια της επανάστασης από τις πολιτικές διαδικασίες, ήταν αναγκασµένος να ακολουθεί ή να ταυτίζεται µε τον εκάστοτε αρχηγό του ισχυρότερου κατά περίσταση, κόµµατος που κι αυτό ήταν εξαρτηµένο από τοπικούς κοµµατικούς παράγοντες.
Το 1875, οι ξενοκίνητοι, λόγω της κοινωνικοοικονοµικής εξάρτησης του ελλαδικού χώρου, πολιτικοί µηχανισµοί θα ακολουθήσουν και στον εξωτερικό τοµέα αντιφατική πολιτική, επηρεασµένοι από τη συναισθηµατική πίεση του εθνικού φρονήµατος στο εσωτερικό και του ψυχρού πραγµατισµού των επιταγών των ξένων συµφερόντων. Οι πολιτικοί αρχηγοί της εποχής (Βούλγαρης, Κουµουνδούρος, .εληγιώργης και Ζαΐµης) θα υποταχθούν κι αυτοί στην αναγκαστική πορεία µέσα στον δαιδαλώδη χώρο των πολιτικών εφαρµογών που οι «προστάτιδες» Δυνάµεις απαιτούσαν.
Βλ. Κ. Τσουκαλά, Κοινωνική ανάπτυξη και κράτος. Η συγκρότηση του δηµοσίου χώρου στην
Ελλάδα (1981), σ. 315 κ.ε.
Λαµβάνοντας υπόψη σας το κείµενο του βιβλίου σας και του παραθέµατος:
α) Να αναφέρετε τους παράγοντες που «ενέχονται» (συνέβαλλαν) στην πολιτική αστάθεια της περιόδου 1863-1875 και να αξιολογήσετε το βαθµό «ευθύνης» τους.
β) Να προσδιορίσετε τις παρατάξεις στις οποίες ανήκαν ο Βούλγαρης και ο Δεληγιώργης και να επισηµάνετε τις διαφορές τους.


ΠΗΓΗ 4
Τότε ακριβώς ο Τρικούπης σκέφθηκε ότι ήταν ευκαιρία να εξυγιάνει, όπως νόµιζε, τον πολιτικό κόσµο από τα µιάσµατά του και να εξευγενίσει το ιδεολογικό περιεχόµενο των κοµµάτων. Με το κύρος του κατόρθωσε, ώστε να
επιβληθεί σε µια βουλή που αποτελούνταν από πρώην οπαδούς του Δηλιγιάννη, και να εγκριθεί µε καταπληκτική πλειοψηφία ο νέος εκλογικός νόµος, που περιόριζε τον αριθµό των βουλευτών από 240 –245 σε 150 µόνο και ο οποίος καθιέρωνε την ευρεία περιφέρεια αντί της στενής, µε βάση της οποίας γίνονταν ως τότε οι εκλογές στην Ελλάδα. Με την µεταρρύθµιση αυτή ο Τρικούπης ήλπιζε δύο πράγµατα• 1) ότι µέσα από µια µεγάλη περιφέρεια θα υπήρχαν µεγαλύτερες πιθανότητες να βελτιωθεί το ποιόν των βουλευτών• και 2) ότι θα συντριβόταν η δύναµη των τοπικών κοµµαταρχίσκων, και έτσι θ’ αποδεσµευόταν ο λαός απ’ αυτούς και θα διευκολυνόταν ν’ αποκτήσει µια υπεύθυνη προσωρινή γνώµη για τα πολιτικά πρόσωπα. Σκοπός του Τρικούπη ήταν να δηµιουργήσει τις προϋποθέσεις εκείνες που θα ευνοούσαν την ανάδυση νέων πολιτικών κοµµάτων, κοµµάτων όµως αρχών και όχι
προσώπων, όπως ήταν τα κόµµατα τότε, αν εξαιρούσε κανείς εν µέρει το φιλελευθέρων – ριζοσπαστικών αρχών κόµµα του Τρικούπη. Η προσπάθεια όµως αυτή απέτυχε. Η δύναµη των επαρχιακών παραγόντων έµεινε σταθερή, γιατί αυτοί κατευθύνονταν τώρα από το κέντρο, η συναλλαγή των κοµµαταρχών-βουλευτών-κυβερνήσεως εξακολουθούσε, οι κοµµατικοί αγώνες έφθαναν ως τον εκτραχηλισµό και τα πολιτικά κόµµατα έµειναν προσωποπαγή.
Απ. Βακαλόπουλου, Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985,
εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991, σσ. 313-314
Αφού λάβετε υπόψη το παραπάνω κείµενο να επισηµάνετε:
α) Τις µεταρρυθµίσεις που εισήγαγε ο Χ. Τρικούπης για να επιτύχει την εξυγίανση των πολιτικών κοµµάτων.
β) Τα αποτελέσµατα των προσπαθειών του.